لە 28ی ئەیلوولی 2023، ئێزگەی دەنگی كوردستان 50 ساڵ بە سەر تەمەنیدا تێدەپەڕێت، ئەم ئێزگەیە بە یەكەمین ئێزگەی كوردی و كوردستانی دادەنرێت كە لە مێژوودا لەسەر خاكی كوردستان پەخش كرابێت. ڕاستە لە ساڵی 1957 و لەسەر داوای مستەفا بارزانی، جەمال عەبدولناسری سەرۆكی ئەو كاتی میسر ڕازی بوو، بەشی كوردی لە «ئێزگەی قاهیرە» بكرێتەوە، بەڵام وەك یەكەمین ئێزگەی شۆڕشی گەلی كوردستان، یەكەمین ئێزگە «ئێزگەی دەنگی كوردستان»ـە كە لە 28ی ئەیلوولی ساڵی 1963 دەستی بە پەخشكردنی چالاكییەكانی شۆڕش و هێزی پێشمەرگەی كوردستان كرد.

ئێزگەی دەنگی كوردستان، هەر لە سەرەتای پەخشكردنیەوە، بەرنامەكانی لەسەر ئاستی كوردستان و عێراق بۆ پێكەوە ژیان و ئاشتی داڕشتووە و، لەسەر ئاستی عێراق بەردەوام بەشێكی بەرنامەكانی بە زمانی عەرەبی پەخش كردووە، بۆ ئەوەی عەرەبی عێراق (شیعە و سوننە) لە پەیامی ڕاستەقینەی شۆڕش و گرنگیی برایەتیی كورد و عەرەب تێبگەن و، ڕێگە نەدەن، خەباتی ڕزگاریخوازی گەلی كوردستان كە بریتی بوو لە «دیموكراتی بۆ عێراق و ئۆتۆنومی بۆ كوردستان» ببێتە شەڕ و ناكۆكی نێوان هەر دوو نەتەوەی «كورد و عەرەب». ئەم پەیامە مرۆڤایەتییە كە لە سەرەتای شەستەكانی سەدەی ڕابردوو و دەستپێكی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول لەم ئێزگە تێكۆشەرەوە «وەك تەنیا ئامرازی ڕاگەیاندنی كوردستان» پەخش دەكرا، بووە هەوێنی ئەوەی كە بەشێكی زۆری عەرەبی عێراق (بە هەر دوو مەزهەبی شیعە و سوننەوە) لە ڕەوایەتیی شۆڕشی گەلی كوردستان تێبگەن، تەنانەت گەیشتە ئەوەی كە ئایەتوڵڵا موحسین حەكیم مەرجەعی ئەو كاتی شیعەكان، ئەو داوایەی حكومەتی عێراق ڕەت بكاتەوە كە فەتوای جیهاد دژی شۆڕشی كوردستان «شۆڕشی ئەیلوول» دەربكات.

ئەم ئاراستەیەی كاركردنی «ئێزگەی دەنگی كوردستان» هەر لە سەرەتای دامەزراندنیەوە بە تەرجەمكردنێكی ڕاستگۆیانەی پەیامی شۆڕشی ئەیلوول، بووە هۆكاری ئەوەی كە ڕژێمەكانی ئەو كاتی بەغداش بیر لە ڕێگە چارەی گفتوگۆ و دانوستاندن بكەنەوە، كە ئەم هەوڵانە هەر لە ساڵی 1964 و 1967 دەستیان پێكرد و پاشان بە ڕێككەوتنی ئاداری 1970 كۆتایی هات و لەم چوارچێوەشەدا ئەو سروودە خۆڕسكە لەدایك بوو كە دەڵێت «هەر بژی كورد و عەرەب رمز النضال».

لەسەر ئاستی پاراستنی فرەیی و لێبوردەیی و پێكەوە خەباتكردن و پێكەوە ژیانی نێوان پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینەكانی كوردستانیش، ئەم ئێزگەیە ڕەشماڵێك بۆ كۆكردنەوەی هەموو جیاوازییە نەتەوەیی و ئایینییەكان و مینبەرێك بووە بۆ هەموو دەنگ و ڕەنگە جیاوازەكان، ئێستاش كە سەردانی ئێزگەی دەنگی كوردستان دەكەین و تایتڵە گەورەكەی ئێزگە دەخوێنینەوە، كە بە هەموو زمانەكانی «كوردی، عەرەبی، سریانی، توركمانی» ناوی ئێزگەكە نووسراوە، هەست دەكەین ئەم ئێزگە تێكۆشەرە ڕەسەنایەتیی خۆی پاراستووە، هەروەها كاتێك بەیانییان گوێ لە ساتی كردنەوەی ئەم ئێزگەیە ڕادەگرین، كە هەر بە ئاوازی «چەمی ڕێزان» و سروودە نیشتمانییەكانی شۆڕشی ئەیلوول دەست پێدەكات، هەستێكمان لا دروست دەكات كە ئەم ئێزگەیە، هەموو ڕۆژێك دەمانباتەوە بۆ ناو مێژوو و بە ئێستا و ئایندەوە گرێمان دەداتەوە و هەموو ڕۆژێك پێمان دەڵێت «ئەوەی وەك خۆی لە مێژوو تێنەگات، هەر بە بچووكی دەمێنێتەوە».

ئێزگەی دەنگی كوردستان لە ماوەی تەمەنی 50 ساڵەی كاركردنیدا، چەندین قۆناغی جیاوازی هەوراز و نشێوی بە خۆیەوە بینیوە و شاهیدی تەواوی ئەو كارەسات و نەهامەتییانەشە كە بە درێژایی ئەو مێژووە بەسەر خەڵكی كوردستاندا هاتوون، لە هەموو ئەو كارەسات و نەهامەتی و ئەنفال و كیمیاباران و تەواوی ئەو كۆمەڵكوژییانەی بەسەر گەلی كوردستاندا هاتوون، ئەم ئێزگە تێكۆشەرە دەنگی ئەو خەڵكە مەزڵوومە و ئەو پێشمەرگە قارەمانانە بووە كە بە خۆێنی خۆیان بەرگرییان لە خاك و گەلی كوردستان كردووە، لە ڕاپەڕین و كۆڕەوە مەزنەكەی كوردستانیش ئەم ئێزگە تێكۆشەرە هاوشانی جەماوەری ڕاپەڕیو و هێزی پێشمەرگەی بەرەی كوردستانی لە ڕیزی پێشەوەی بەرگریدا بووە و، داینامۆیەك بوو بۆ هەڵمەت و شاڵاوی هێزی پێشمەرگە بۆ ئازادكردنی كوردستان بە كەركووكی دڵی كوردستانیشەوە.

ئەوەی جێگەی سەرسامی و هەڵوەستەكردنە بۆ ئەم ئێزگە شۆڕشگێڕە لە ئێستادا ئەوەیە، لەگەڵ ئەوەی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و زیرەكیی دەستكرد و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، شوێنیان نەك هەر بە هەموو هۆیەكانی ڕاگەیاندنی «بینراو، بیستراو، نووسراو» لێژ كردووە، بەڵكو سەرتاپا وەرچەرخانیان لە كاری ڕاگەیاندنی كلاسیكی كردووە و، زانیارییان گۆڕیوە بۆ هەواڵی فەیك و درۆ و ساختە، بەڵام كە بەیانیان گوێ لە بەرنامەی «بەیانی باش كوردستان» دەگرین و ئەو هەموو خەڵكەی كورستان گلەیی و گازندەكانی خۆیان لە ڕێگەی ئەم ئێزگەیەوە دەگەیەننە بەرپرسان و دامەزراوەكانی حكومەتی خۆیان و، پاشانیش هەر ئەم بەرنامەیە بەدواداچوون بۆ كێشەكانی خەڵك دەكات و، هەوڵی چارەسەركرنیان دەدات، هەست دەكەین لەناو ئەم ئێزگەیەدا هێشتا هەوڵەكانی بۆ ئەوەن كە زانیاری راست و دروست بەشداریی نێوان خەڵك و حكومەت ڕێك دەخات، نەك هەواڵی فەیك و ساختە.

كاتێك هەر لەم ئێزگەیەوە گوێ بۆ بەرنامەی «كتێب باشترین هاوڕێیە» دەگرین و لەمەش زیاتر ئێستا هەوڵیان خستووەتە گەڕ بۆ ئەوەی «كتێبی دەنگی» بەرهەم بهێنن، دیسان هەست دەكەین، ئەم ئێزگەیە لەسەر هێڵە ڕاستەكەی خۆی بەردەوامە، كە ئەویش هۆشیاریی زیاتری كۆمەڵگەیە كە باشترین ئامرازە بۆ بەدیهێنانی ئاشتی لە كۆمەڵگە.

لەم ئێزگەیەدا كاتێك ڕۆژانە گوێبیستی بایەخدانەكانی بە «كەلتوور، هونەر، مێژوو و ڕەسەنایەتیی گەلی كوردستان» دەبین، ئومێدێك لای بیسەر دروست دەبێت، كە ئەم ئێزگەیە ڕەسەنایەتی پاراستووە و پێمان دەڵێت «پاراستنی ئەم ڕەسانەیەتییە سیمای جوانی گەشی كوردستانە». ئەوەی دەخوازم لە دووماهی ئەم پەیڤەدا بە بۆنەی «یۆبیلی زێڕینی ئێزگەی دەنگی كوردستان» ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە لەناو ئەم ئێزگەیەدا «ڕەخنە» بە مانای گۆڕینی «وشە بۆ كردار» بوونی هەیە، بە تایبەتیش لە بەرنامەیەكی سیاسیی وەك «حەوتەوانەی ڕۆژنامەنووس»، لەم بەرنامەیەدا كە هاووڵاتی و مافەكانی خەڵك سەنتەرە، زۆر جاران لەسەر كێشمەكێشی ئەم ئێزگەیە لەسەر مافی هاووڵاتیان و داواكاریی خەڵك، دەمەقاڵێی زۆر گەرم لە بەرنامەكەدا دروست دەبێت.

جارێكی دیكە یۆبیلی زێڕین لە ئێزگەی دەنگی كوردستان پیرۆز بێت، سڵاو لە شەهیدانی ئەم ئێزگە تێكۆشەرە. سڵاو بۆ ئەو تێكۆشەرانەی لە ماوەی ئەم 50 ساڵەدا و لە قۆناغە جیاوازەكاندا داینەمۆ و هەڵسووڕێنەری ئەم ئێزگەیە بوون. جوانترین پیرۆزبایی ئاراستەی ئەو ستافە دەكەین كە ئێستا ئەم ئێزگەیە بەڕێوە دەبەن، هەر لە بەڕێوەبەری ئێزگە تا دەگاتە تەواوی كارمەندەكانی.