پڕۆژەی قەرزی بچووك، لەسەر ئەو بنەمایە دەستیپێكرد، كە ئەگەر هاتوو قەرز بەپێی مەرجی گونجاو و لۆژیك بە خەڵكی هەژار بەخشرا، ئەوكات ئەگەری ئەوە هەیە، هەزاران گەنج ببنە خاوەن كاری خۆیان، لە ڕابردووشدا وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتیی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە ڕێگەی قەرزی بچووكەوە توانی لە ماوەی سێ ساڵدا زیاتر لە 8000 گەنج لە وەرگرتنی ئەو قەرزە سوودمەند ‏بكات. دوای ئەوەی پڕۆژەی قەرزی بچووك بە هۆی قەیرانی دارایی ڕاگیرا، بەڵام هاووڵاتیان داوا لە حكومەت و لایەنی پەیوەندیدار دەكەن، ئەو پڕۆژەیە كارا بكرێتەوە، بۆ ئەوەی گەنجانی بێكار و دانەمەزراو لە ڕێگەی وەرگرتنی ئەو قەرزەوە هەلی كاریان دەست بكەوێت و ببنە خاوەن كاری خۆیان. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان ڕاوسەرنجی خۆیان لەو بارەیەوە هەیە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

دیمەن محەمەد توێژەری كۆمەڵایەتییە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «یەكێك لە كێشەكانی گەورەی ئەم سەردەمەی گەنجان نەبوونی هەلی كار و داهاتی سەربەخۆیە، كە بتوانن لە رێگایەوە ژیان و گوزەرانی خۆیان ڕایی بكەن و پێداویستی و حەز و ئارەزووەكانیان بەدی بێنن. بێگومان زیاتر بە هۆی بێكارییە كە كێشە كۆمەڵایەتی و دەروونییەكانی سەرهەڵدەدەن. بۆ ئەوەی گەنج لەو قەیرانە دەروونی و ئابووری و كۆمەڵایەتییە ڕزگار بكرێت و بەرەو ژیانێكی شایستە ببرێت و وای لێ بكرێت، خاوەن داهاتی سەربەخۆی خۆی بێت و پشت بە خۆ ببەستێت، پێویستە هەلی كاری بۆ دابین بكرێت، یەكێك لەو ڕێكارانەش پێدانی بڕە پارەیەكە بە شێوەی قەرز لە لایەن دەسەڵاتەوە كە بە زەروورەتێكی زۆر دادەنرێت بۆ پركردنەوەی بۆشایی ژیانی». هاوكات دەڵێت: «چەند ساڵ لەمەوبەر لە ڕێگای پڕۆژەی قەرزی بچووكەوە، ژمارەیەك گەنج لەو پڕۆژەیە سوودمەند بوون، دواتر بەهۆی قەیرانی دارایی پڕۆژەكە سڕكرا و كاری پێ نەكرا، بەڵام لە سەردەمی ئێستادا كە هەزاران دەرچووی زانكۆ و پەیمانگا و گەنجی ئەم وڵاتە بێكارن، زۆر پێویستە كە لە ڕێگەی قەرزی بچووكەوە دەرفەتی كاریان بۆ بڕخسێنن. هەر بۆیە پڕۆژەی قەرزی بچووك بە میكانیزمێكی سەردەمییانە و لە بەرژەوەندی تاكی كۆمەڵگە بە پێویست دەزانرێت، كاری پێ بكرێتەوە، ئەوەش قورسایی و داواكاریی دامەزراندن و كێشەی گەنجان لەسەر حكومەت كەم دەكاتەوە، بە هۆی ئەوەی چینە هەرە گرنگەكەی نێو كۆمەڵگە دەبێتە خاوەن پڕۆژەی خۆی و لە رێگایەوە دەتوانێت پەرە بە توانا و بەهرە و باری گوزەرانی بدات و، هەر لەو رێگایەوە قەیرانی دەروونی و كۆمەڵایەتی و فیكری تا ڕاددەیەك بەرەو چارەسەر دەكرێت و، لە ئەنجامدا كۆمەڵگە بەرەو خۆشگوزەرانییەكی مرۆیی دەچێت، دوور لەو كێشانەی هەموو لایەك پێیەوە سەرقاڵ و سەرگەردانن» .

عیسا بۆتانی، نووسەر و رۆژنامەوانە و سەبارەت بە هەمان پرس ڕای وایە: «ئەوەی بووەتە بەربەست لەبەردەم خەون و خولیای گەنجان بۆ پێكهێنانی پاشەڕۆژێكی باش و ڕەخساندنی كار و وەگەڕخستنی توانا و بە كرداریكردنی بیرۆكەكانی، بە تایبەتی لەم رۆژگارەدا نەبوونی سەرمایەیە، بۆیە دەستگرتنی چینی گەنجان و یارمەتیدانیان بۆ ئەوەی لەسەر پێی خۆیان بوەستن و بتوانن كار و پیشەیەك بدۆزنەوە كە لەگەڵ پسپۆڕی و ئارەزووەكانیان یەك بگرێتەوە و ببێتە سەرچاوەیەكی داهات بۆ خۆیان و كەسانی دەوروبەریشیان كارێكی زۆر گرنگە؛ ئەگەر لە وڵاتان و شوێنەكانی دیكەی سەر گۆی زەوی ئەوە گرینگ و پێویست بێت، ئەوا بۆ هەرێمی كوردستان دوو بەرابەرە». هاوكات دەڵێت: «لە ئێستادا ژمارەیەكی یەكجار زۆری دەرچووی كۆلێژ و پەیمانگاكان دەرفەتی دامەزراندنیان لە دامودەزگاكانی دەوڵەتدا نییە و دەرچووی چەندین ساڵە بەسەر یەكدا كەڵەكە بووون و هەلی كاركردنیان لەبەردەمدا نییە، نە لە كەرتی تایبەت و نە لە كەرتی گشتی. لەو هەلومەرج و بارودۆخە ئابوورییە سەختەی كە هەرێمی كوردستان پێیدا تێدەپەڕێت، گەنجان بۆ بونیادنانی پاشەڕۆژیان تووشی نائومێدی بوون، لەوەی بۆ كاركردن ترووسكاییەك نابینن و تەنانەت خێزانەكانیشیان ناتوانن خەرجی و ژیانێكی ئاسوودەیان بۆ دابین بكەن، بۆیە بەداخەوە جاری وایە بیر لە جێهێشتنی وڵات و ڕووكردن لە هەندەران دەكەنەوە، كە چارەنووسی چەندین لاوی ئەو نیشتمانەمان بینیوە لەوەی لە دەریاكاندا خنكاون و گیانیان سپاردووە. بۆیە دامەزراندنی پڕۆژە و كارگە و پێدانی قەرزی بچووك بۆ گەنجان، سوودەكەی تەنیا بۆ وەگەڕخستنی تواناكانیان و بە پراكتیزەكردنی زانست و داهێنانەكانیان و دەستەبەركردنی سەرچاوەیەكی بژێوی نییە، بەڵكو گێڕانەوەی متمانەی ئەو چینە كاریگەرەی كۆمەڵگەیە بە نیشتمان و حكومەت و دواجار پاراستنی گیانی گەنجەكانمان و كەڵكوەرگرتنە لێیان بۆ ئایندەی گەشی وڵات».

ئەو ڕۆژنامەنووسە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «سەرباری گرنگیپێدانی قەرز بۆ پڕۆژەكانی گەنجان؛ هەروەها بۆ ئەوەی تا ئاستێكی باشتر و بەرزتر سوود لەو قەرزانە وەربگیردرێت، پێویستە چاو بە سیستەمی خوێندن و بەشەكانی كۆلیژ و پەیمانگاكاندا بگێڕینەوە و ئەو بەش و كۆلیژانەی كە ژمارەی دەرچووەكانیان لەڕووی پسپۆرییەوە زیاترن لە پێویستی كۆمەڵگا دابخرێن، یان رێژەیەكی كەمتری قوتابی وەربگرن» لەلایەكی دیكەوە پێویستە لەبەردەم دەستەواژەی گرینگیپێدانی قەرز بە گەنجان بۆ وەگەڕخستنی پڕۆژەی بچووك بوەستین، مەبەست و ئامانج لەوە چییە؟ مەگەر ڕەخساندنی هەلی كاركردن و باشتركردنی بژێوی گەنج و كۆمەڵگە نییە بە شێوەیەكی گشتی؟ لێرەدا دەبێت چاوخشاندنەوە بەو هۆكارانەشدا بكرێت كە بوونەتە مایەی كەمیی هەلی كار لە هەرێمی كوردستان. ئایا لە هەرێمی كوردستان كە ژمارەی گەنج و هێزی كاری پێویستییەكانی خۆی پڕ دەكاتەوە، چ پێویستی بە هێنانی كرێكارانی بیانیە كە لە هەموو شارەكان و لەهەموو كۆمپانیا و دەزگا و بازاڕەكاندا بە فراوانی دەبیندرێن؟ بێگومان هێنانی ئەمانە لەسەر حیسابی بێكاركردنی گەنجان و كرێكارانی ئەم هەرێمەیە».

بێلان ڕۆژبەیانی، چالاكی مەدەنییە و ئەویش یەكێكە لەو هەزاران هاووڵاتییانەی كە پێدانی قەرزی بچووك لەلایەن حكومەتەوە بە گەنجانی بێكار بە كارێكی ئەرێنی دەبینن كە «سوودی زۆری بۆ هاونیشتمانیان بەگشتی و گەنجان بەتایبەتی هەیە، بەتایبەتیش ئەوانەی كە پڕۆژەی بچووكی وەكو وەرشە پیشەییەكان و دامەزراوە بازرگانیەكانیان هەیە و توانای داراییان نییە، تاوەكو خەون و خەیاڵەكانیان بكەن بە پڕۆژە و لەو ڕێگەوە ببنە خاوەنی كار و ئەزموونی خۆیان تاقی بكەنەوە. گوتیشی: «لە ڕابردوودا دەیان لاو لە هەردوو ڕەگەز لە ڕێگەی وەرگرتنی قەرزی بچووكەوە توانیاویانە ببن بە خاوەنی كار و ببن بە هۆی دۆزینەوەی هەلی كار بۆ هاووڵاتییانی دیكەش، هەر بۆیە بەردەوامیی پڕۆژەی پێدانی قەرزی بچووك، گرنگی زۆری هەیە لە بەرەوپێشچونی كۆمەڵگە و نەهێشتنی بێكاری و كەمكردنەوەی كێشە خێزانی و كۆمەڵایەتییەكان و هێوركردنەوەی دەروونی تاك، وێڕای دروستكردنی خێزان لەلایەن لاوانەوە كە ئێستا ڕوو لە كەمبوونەوەیە، هاوكات دەستگرتنی گەنج ڕێگری لە كۆچی گەنجان بەرەو هەندەران و جێهێشتنی خاك و نیشتمان و خزمەتكردن بە وڵاتی بێگانە دەكات، كە ئەمەش دەبێتە مەترسی بۆ داهاتوی ئەم هەرێمە و شوناسی نەتەوەییمان، لەوەش زیاتر كەمكردنەوەی ئەو زەخت و فشارانەیە لەسەر حكومەت بۆ داوای دامەزراندن و دەتوانرێت لە ڕێگەی پێدانی قەرزی بچووكەوە هاووڵاتییەكی بەرهەمهێن دروست بكەین.

بەگشتی ئامانج لە پێدانی قەرزی بچووك ڕەخساندنی دەرفەتی كاری زیاتر و پەرەپێدانی وەبەرهێنانە لەو پڕۆژە بچووكانەی خەڵكی ناوچەكە دەستیان پێ كردووە، ئەوەش لە كاتێكدایە لە زۆریك لەشارەكاندا كێشەی گەورەیان بێكارییە، لە ڕێگەی قەرزەوە گەنجان دەتوانن پڕۆژە بچووكەكانیان فراوانتربكەن و دەتوانن وەبەرهێنانی تێدا بكەن . ئەم قەرزە وا دەكات كە گەنجان گۆڕانكاری ڕیشەیی لەد ووكان و شوێنی كارەكانیان بكەن .

ئەم پڕۆژانە دەبێتە هوكارێكی زۆر بەهێز بۆ زێاتر گەشەكردنی بواری بازرگانی و پیشەسازی و دەبێتە هۆی ئەوەی كە وەبەرهێنەران وبازرگانان دەیان و سەدان پڕۆژەی گەورە و ناوەند بۆ گەنجان بڕەخسێنن.

ئەم قەرزی بچووكە و دەستگیرۆییەی گەنجان دەبێتە هۆی نەهێشتنی هەژاری، یان كەمكردنەوەی هەژاری بە ڕێژەیەكی بەرچاو .

پێدانی قەرز لەلایەن حكومەتەوە، یان لەلایەن ئەو ڕێكخراوانەی كە تایبەتمەندن بە بوارەكە، وا دەكات بازاڕ بووژانەوەی تەواو بەخۆیەوە ببینێت و جمووجۆڵی كڕین و فڕۆشتن زیاتر بێت. ئەگەر هاوكاریی گەنجان بكرێت (بە بێ زیادە ئەو قەرزە بگێڕنەوە بە ڕەچاوكردنی بارودۆخی دارایی) وا دەكات كەسانێكی زیاتر ئەو قەرزە وەربگرن و ببن بە خاوەنی كار و پیشەی خۆیان لە نێوبازاڕی كاردا» .