د.نازناز محەمەد عەبدولقادر ئەندامی خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان بووە و لە هەمانكاتدا ئەكادیمستێكی پسپۆری بواری مێژووە و، لەم بوارەشدا جیا لە نامەی ماستەر و دكتۆراكەی خاوەنی چەندین توێژینەوەی زانستییە، لەبواری كاری سیاسییش، لەگەڵ ئەوەی پەروەردەی خێزانێكی شۆڕشگێڕی ناسراوی كوردستان و پەروەردەی سەركردەیەكی دیاری ئەم نیشتمانەیە، بەڵام خۆشی وەك ئافرەتێكی جوامێر هاوشانی هاوژینەكەی بەشداری خەباتی پێشمەرگایەتی و سیاسی كردووە و، كاتێكیش قسە لەسەر ئەو مەترسییانە دەكرێت كە دەكەونە سەر «كەلتوور و ناسنامە و كەلتورمان» زۆر بە ڕوونی خەمە گەورەكانی هەستی پێدەكرێت، لەم گفتوگۆیەشدا «ئیسلامی سیاسی و بەدگومانی لەسەر كەلتوور و ناسنامە» زۆر زیاتر لە مەترسیەكانی ئیسلامی سیاسی خستە ڕوو كە ئەویش «سڕكردنی كوردبوونمانە - De-kurdiazation» بوو و بەمجۆرە بیروبۆچوونەكانی خستە ڕوو.

 

ناونیشانی ئەم گفتوگۆیە «ئیسلامی سیاسی و بەد گومانی لەسەر كەلتوور و ناسنامە»یە، من لەو ناونیشانە بەوجۆرە تێدەگەم كە ئیسلامی سیاسیی تاچەند بەد گومانی لەسەر ناسنامە و كەلتووری و یەكبوونی ئێمە وەك نەتەوەی كورد درووستكردووە.

بە بۆچوونی من ئەو دەرهاویشتە نەرێنیانەی ئێستای ئیسلامی سیاسی، بە شێكی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ كەمتەرخەمی خۆمان وەك سەركردایەتی بەرەی كوردستانی بەتایبەتی كە دوای ڕاپەرین بووە دەسەڵاتی ئەمری واقیع و زەمینەی بۆ هەڵبژاردن و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان فەراهەمكرد، دەبوو هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەنگاوی یەكەم پێش دەركەوتنی بزاڤەكانی ئیسلامی سیاسی و گەشەكردنیان، بە ڕیفۆرمێكی ئایینی دەستیان پێبكردایە، هەروەك مارتن لۆسەر كینگ لە ئەڵمانیا دەستی پێكرد و ئایینی لە سیاسەت جیاكردەوە و زەمینەی یەكبوونی گەلی ئەڵمانیای درووستكرد كە دواتر لەسەدەی نوزدەهەم لەسەر دەستی بسمارك توانی دەوڵەتێكی بەهێز بەناوی دەوڵەتی فیدرالی ئەڵمانیا دابمەزرێنێت، بەڵام بەداخەوە هەتا ئێستاش لە هەرێمی كوردستان هەنگاو بۆ ئەو ڕیفۆرم و ڕێنیسانسە گەورەیە هەڵنەگیراوە و، ئەمەش ئەو بۆشاییەی خوڵقاندووە كە زۆر بە ئاسانی ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی پەڕگیر لە كوردستاندا بڵاوبێتەوە و گەشە بكات.

لەدوای ڕووداوە تیرۆریستیەكەی 1ی شوباتی 2004 لە هەرێمی كوردستان كە كارەساتێكی گەورەی دروستكرد و زیاتر لە 100 سەركردە و كادری سیاسیی كوردستانی شەهید كرد و بەسەدانی دیكەش بریندار بوون، ئەمە بووە هاندەرێكی ئینفعالی نەك بەرنامە بۆ داڕێژراو بۆ ئەوەی هەندێك هەنگاو بە ئاراستەی هۆشیاركردنەوە و ڕیفۆرمی ئایینی هەڵبگیرێت و بۆ ئەمەش چەندین كۆڕ و كۆنفرانس بە ئامانجی بوژاندنەوە و پەرەپێدانی كەلتووری كوردی ئەنجامدران ، بۆ ئەوەی ڕووبەرووی ئەو هەموو تاریك پەرستی و جەهلە ببینەوە.

بەرێزان ، سەبارەت بە سەرهەڵدان و دروستبوونی بزاڤەكانی ئیسلامی سیاسیی ئاماژەیان بەوەكرد كە ئەم بزاڤانە بەتایبەتی بزاڤی ئیخوان موسلمین كە لە ساڵی 1928 لە میسر دامەزرا، لەناو بۆشایی دوای ڕووخانی خەلافەتی عوسمانی دامەزراون كە دەتوانین بڵێین ئیخوان موسلمین دایكی هەموو بزاڤە ئیسلامییە سیاسییەكانی دیكە كە دواتر گواسترایەوە بۆ وڵاتانی دیكەی عەرەبی و ئیسلامی، بەڵام ئاماژەیان بەوە نەكرد چ لایەنێك لەپشت درووستكردنی ئەم بزاڤانەیە و بۆچ مەبەستێك بەكار دەهێنرێن؟ بە بۆچوونی من وەك پسپۆرێكی مێژوو، هەردوو ئیمپریالیزمی فەرەنسا و بەریتانیا لە پشت دامەزراندنی بزاڤی ئیخوان موسلمینن وەك هزر و هێزێك بۆ دژایەتی بلۆكی كۆمۆنیزم یان یەكێتی سۆڤیەتی پێشان، ئەگەر بەم ئاراستەیە هەڵبكشێین بەناو مێژوودا، دەبینین بە هەمان ئاراستەش بزووتنەوەی تاڵیبان و ڕێكخراوی ئەلقاعیدەی تیرۆریست و تەواوی لایەنە چەكدارەكانی دیكەی ئەفغانستان لەسەرەتای هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو بە پاڵپشتی ڕاستەوخۆی ئەمریكا دامەزراون بۆ ئەوەی لەدژی هێزەكانی سۆڤیەت شەڕ بكەن، ئێساش بەڵگە بەردەست كەوتوون كە تەنانەت ئەمریكا لە پشت ئەو بزاڤەش بووە دوایی ناویان لە خۆیان نا « شۆڕشی ئیسلامی» و شا یان ڕووخاندوو كۆماری ئیسلامییان لە ئێران دامەزراند.

لە ئێستاشدا لەسەر ئاستی هەردوو مەزهەبی « شیعە و سوننە« ئەمریكا و دەوڵەتانی ناوچەكە زۆر بەباشی پشتگیری ئەو ڕەوت و میلیشیا ئیسلامیانە دەكەن، بۆ نموونە ئێران زۆر بە ئاشكرا پشتگیری بەشێكیان دەكات و، سعودیە و ئیمارات و قەتەریش پشتگیری لایەكی دیكە دەكەن، كەواتە ئەم واقیعە پێمان دەڵێت ئەم بزاڤانە كە دروست دەكرێن بۆ ئامانجی لایەنێكی دەرەكی دەخرێنەگەڕ و، گومانیش لەوەدا نییە ئەوانەی لە كوردستان دروست دەكرێن و پشتگیری گەورە دەكرێت ئامانجیان‌ هیچ پەیوەندی بە ئیسلامەوە نییە، بەڵكو لێدانە لە قەوارەی هەرێمی كوردستان و سڕینەوەی كەلتوور و كوردبوونمانە، ئەگەر نا ئەگەر سەیری تەواوی جیهانی ئیسلامی بكەین، هیچ نەتەوەیەك وەك نەتەوەی كورد باوەشی بۆ ئایینی پیرۆزی ئیسلام نەكردۆتەوە و، بەدڵ و نیەتێكی پاك تەفسیری بۆ ئایین‌ كردووە و تێكەڵاوی سروشت جوانی كوردستان و كەلتووری ڕەسەنی كوردەواری كردووە، هەر بۆیە جوانییەكانی سروشتی كوردستان و ڕەسەنایەتی كەلتوور و بوونمان بە شێوەیەكی زۆر سروشتی لە پیادەكردنی ئایینیماندا ڕەنگی داوەتەوە و  بۆنە ئایینەكانی وەك مەولود و جەژنەكانی « ڕەمەزان و قوربان» لە گوندەكانی كوردستاندا وەك فیستیڤاڵێكی میللی بەڕێوە براون، ژن و پیاو پێكەوە بەشدارییان تێدا كردووە و سیمایەكی ڕەنگاو ڕەنگی پێ بەخشیووە، بەڵام بەداخەوە لەم 30 ساڵەی دواییدا و بەهۆی بڵاوبوونەوە و گەشەكردنی ڕەوتی ئیسلامی سیاسیی لە كوردستان، ئەو ڕەسەنایەتی و ڕەنگاو ڕەنگیان لە كوردستان سەندەوەو گومانیان لەسەر كەلتوری ڕەسەنی كوردەواری و سروشتی جوانی كوردستان و بۆنە و هێما نیشتمانییەكانمان وەك نەورۆز و ئەی ڕەقیب و پیرۆزی خاك و خوێنی شەهیدانمان درووستكرد.

ئەم واقیعە تاڵەی ئێستا دەبینین، بەشێكی زۆری هەڵەی خۆمان و حزبە سیاسییەكانی كوردستانیشە، لەدوای ڕاپەرینی بەهاری 1991 و دواتریش دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، ململانێی نا تەندروستی حزبە سیاسیەكان بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، ناسەقامگیرییەكی گەورەی لە پرۆسەی سیاسی كوردستاندا دروستكردووە كە نەتوانرێت وەك پێویست بیر لە پرسە نیشتمانییەكان بكرێتەوە و نەیهێشتووە بیر لە خەمە گەورەكانی نیشتمان و ناسنامە و كەلتوور و بوونمان بكەینەوە، ئەوەندە حزبایەتی گرنگ بووە، ئەوەندە كوردایەتی و نیشتمانپەروەریی گرنگ نەبووە، هەربۆیە ئەم ناسەقامگیرییە سیاسییە و ئەو ململانێ ناتەندروستەی حزبایەتی، بۆشاییەكی گەورەی ئەوتۆی لە هەرێمی كوردستان دروستكردووە كە زۆر بە باشی ئیسلامی سیاسی گەشە بكات و ببێتە ئەو هەڕەشەیەی كە ئێستا هەستی پێدەكەین و هەڕەشە لە هەرێمی كوردستان و كەلتوور و بوونمان دەكات، ئەم مەترسییە كە ڕاستەوخۆ لەناوخۆی كوردستاندا هێزمان لێدەبڕێت و شەكەتمان دەكات، وایكردووە كە وەك پێویست نەتوانین خۆمان بۆ هەڕەشە و مەترسییەكانی دیكەش كۆبكەینەوە كە لەسەرووی هەموویانە ئەو مەترسیانەیە كە دیاردەی جیهانگەرایی بەدوای خۆیدا هێناویەتی.

بەرێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە ئاماژەیان بە مەترسی تەعریب كرد وەك دەرهاویشتەیەكی نەرێنی حزبە ئیسلامییەكان، بەڵام ئەوەی من دەیبینم لە تەعریب گەورەترە و دەتوانم ناوی لێ بنێم « سڕكردنی كوردبوون – De-kurdization»  بە هەموو مانایەك، واتە ژینگەیەك دروست دەبێت كە تۆ ناتەوێت شانازی بە كوردبوون و كەلتووری ڕەسەنی كورداوەری خۆتەوە بكەیت، ژینگەیەك دروست دەبێت ڕێگە نادات دابونەریتی كوردەواری دیار بێت.

لەسەردەمی جیهانگەراییدا، كۆمەڵگە دەكەوێتە بەر هەموو مەترسییەك و سنوورەكانیش كراوەن بۆ ئەوەی هەموو مەترسییەك بێتە ناو كۆمەڵگە، ئەم مەترسیانە خۆی لە خۆیدا هەڕەشەیەكی زۆر جدییە لەسەر ئەو نەتەوانەی لاوازن و بە ئاسانی فیكر و كەلتوری ڕۆژئاوا بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی بەسەریاندا زاڵ دەبێت، ئەمەش وا دەكات بەبێ ئەوەی نەتەوەو خاكەكەت داگیركراو بێت، بەڵام بەشێوەیەكی زۆر لەسەرخۆ بەرەو توانەوەت دەبات، بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم مەترسیە جددیانە دەبێت پلانی تۆكمە هەبێت و، چۆن موسڵمانان ڕۆژانە فەرزە لەسەریان پێنج نوێژبكەن، ئەوا دەبێت ئێمەش لەگەڵ نوێژەكانماندا وەك فەرز بیر لەوە بكەینەوە خۆمان لە مەترسی توانەوە بپارێزین.

لەم گفتوگۆیەدا من پێشنیاری ئەوە دەكەم كە سوود لە ئەزموونی تاجیكستان وەربگرین كە وەك هەنگاوێك بۆ ڕێگرتن لە توانەوە دەستیان پێكردووە، ئێستا هەوڵی ئەوان بۆ ئەوەیە چۆن زمانی خۆیان زیندوو بكەنەوە و پیرۆزی بكەن، چۆن كەلتووری خۆیان پەرەپێبدەن، ڕێگە نادەن بێجگە له ‌ناوی تاجیكی هیچ ناوێكی دیكە لە منداڵەكانیان بنرێت و خۆیان لەناوەكانی عەرەبی دەپارێزن، من لەو قەناعەتەم زۆر پێویستمان بەم هەڵمەتە هەیە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك بەناو شارەكانی هەرێمی كورستان دەگەڕێین، جیا لەو مەترسیانەی ئیسلامی سیاسی دروستی كردوون، كەمتەرخەمی دەسەڵات و حكومەتی خۆشمان دەبینین كە خەمساردن لە بایەخدان بە زمان و كەلتووری ڕەسەنی كوردی، دەبینین تابلۆی سەر ماركێت و كۆمپانیا و چێشتخانە و دوكان و بازاڕەكان، نیوەی بە عەرەبی نووسراوە و چارەگێكی بەكوردی و ئینگلیزی نووسراوە، ئەوانەی دەرچووی قوتابخانە ئەهلی و ئەنتەر ناشناڵەكانن هەمووی بە زمانی ئینگلیزی قسە دەكەن، جلوبەرگی كوردی « پیاوان و ئافرەتان» شێوێندراوە هەر كەسە و بەجۆرێك گۆڕانكاری تیدا دەكات، كەسێكی ئیسلامی بەو شێوەیە گۆڕانكاری تێدا دەكات بۆ ئەوەی بناسرێتەوە كە ئیسلامییه، حیجابی ئافرەتان بەشێوەیەك پەرەی پێدەرێت كە دەبێت یان لەچك و مانتۆكەی ئێران بێت، یان عەبا و پێچەكەی سعودیە و ئیمارات و قەتەر بێت. بەدەیان كافیتریا كراونەتەوە كە گەنجەكانمان فێری نێرگەلە كێشان و ئالودە بوون بە ماددەی هۆشبەر دەكەن، بەدیلی ئەم كافیتریانە ئەو مزگەوتانەیە كە ئیسلامی سیاسی دەیەوێت گەنجەكانمان بە هزرێك پەروەرده ‌ بكات پاشان هەموو كۆمەڵگە بە كافر بزانێت.

پێشنیاری من بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم دۆخە‌ ئەوەیە كە دەبێت حكومەتی هەرێم وەزارەتە پەیوەندیدارەكانی وەك وەزارە‌تی ڕۆشنبیری و پەروەرده بەرمانە دابنێن‌ گەنجانمان لەنێوان چوونیان بۆ كافیتریا و مزگەوت، ڕێگەی سێیەم بگرنە بەر كە ئەویش كردنەوەی سەنتەری چالاكی گەنجانە بە هەموو ئەو بوارانەی جێگەی بایەخی گەنجن، ئەگەر نەتوانین گەنجەكانمان بپارێزین كوردستان ئایندەیەكی باشی نابێت.