د.فاروق ڕەفیق، یەكێكە لە بیرمەندە دیارەكانی كوردستان و هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لە فەلسەفە و ماوەی 20 ساڵ لە ڕۆژئاوا وەك مامۆستای زانكۆ وانەی فەلسەفەی گوتووەتەوە و لە دوای ساڵی 2005 گەڕاوەتەوە بۆ كوردستان بۆ ئەوەی خزمەتی خەڵكی كوردستان بكات و، یەكێكە لەو خاوەن هزرانەی لەسەر هەموو پرسە سیاسی و نەتەوەیی و نیشتمانییەكان هەڵوێستی خۆی هەیە و قسەی جددییان لەسەر دەكات. لە گفتوگۆی ئەمجارەدا "ئیسلامی سیاسی و بەدگومانی لەسەر ناسنامە و كەلتوور"، " بەشێوەیەكی ئیرتجالی بۆچوونەكانی خۆی لەسەر ڕەوتی ئیسلامگەرایی لە كوردستان خستە ڕوو.

 

سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن دەكەم بۆ سازدانی ئەم گفتوگۆیە لەسەر ئەم پرسە گرنگە " ئیسلامی سیاسی و بەدگومانی لەسەر ناسنامە و كەلتوور"، هەروەها سوپاس بۆ ئەوەی بۆ بەشداربوون لەم گفتوگۆ جددی و ڕاشكاوانەدا ئێمەتان لە سلێمانییەوە بەسەر كردووەتەوە.

ئەم پرسە "ئیسلامی سیاسی" پرسێكی زۆر زۆر گرنگە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە ژینگەی سیاسیی ئێستای كوردستاندا تیرۆرێكی ترسناكی فیكری هەیە، كەشوهەوایەك دروست بووە كە لە بنەڕەتەوە فیكری كوشتووە و تیرۆری كردووە، بۆیە لە ترسی ئەو تیرۆرە فیكرییە دەبێت ئاگامان لەوە بێت، بزانین چی دەڵێن.

لە ئێستادا كتێبێكی تازەم تەواو كردووە بە ناوی "ئیسلام"، بەڵام بە هۆی ئەو تیرۆریی فیكرییەوە دوام خستووە و نەمتوانیوە چاپی بكەم و بڵاوی بكەمەوە، بەڵام لەم چەند ڕۆژەی دواییدا، چەند دۆستێك بەڵێنیان داوە بۆم چاپ بكەن، بەڵام ئەوانیش لە ترسی ئەو تیرۆرە فیكرییە داوایان لێ كردووم ناویان لەسەر كتێبەكە نەنووسم.

ئەو تیرۆرە فیكرییەی ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە لەلایەن ئیسلامی سیاسییەوە بەڕێوە دەبرێت، پێشتریش كۆمەڵێك كەسایەتی و ڕۆشنبیر بوون بە قوربانی ئەو تیرۆرە فیكرییە، دڵنیا بن ئەگەر چارەسەری نەكەین و ڕێگەی لێ نەگرین و سنووری بۆ دانەنرێت، ئەوا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دێتە درەوە و لەسەر شەقامەكان ئەوانە دەكوژن كە ڕەخنە لە ئیسلامی سیاسی و حزبە ئیسلامییەكان دەگرن.

بە حوكمی ئەوەی من لە زانكۆی بەغدا بەشی فەلسەفەم خوێندووە و دواتریش كە چوومە هەندەران سەرلەنوێ دەستم پێ كردووەتەوە و هەرسێ قۆناغی بكالوریس و ماستەر و دكتۆرام لە ڕۆژئاوا تەواو كردووە، شارەزای هەر دوو ترادسیۆنی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاواشم، بۆیە من لەسەر ئیسلامی سیاسی بۆچوونی دیكەم هەیە و لەگەڵ بەكارهێنانی چەمكی "ئیسلامی سیاسی" نیم. لە ئەدەبیاتێكدا كە بە زمانی ئینگلیزی لەبەردەستمە زیاتر ئیسلامگەرایی واتە Islamizm بەكاردێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر گوتمان "ئیسلامی سیاسی"، ئەوا دەبێت ئیسلامی كۆمەڵایەتی و هەموو فۆرم و بەشەكانی دیكەی كۆمەڵگەش هەبن. هەر بۆیە ئەم ئیسلامگەراییەی وەك ئایدیۆلۆژیەت لەسەر دەستی "حەسەن بەنا" لە چوارچێوەی ئیخوان موسلمین و ڕێكخراوێكی یونیڤێرساڵ بەرجەستە دەبێت، زۆر چالاكانە كاری بۆ دەكەن و بڵاو دەبێتەوە.

ئەوەی لێرەدا دەمەوێت هەڵوەستەی لەسەر بكەم، گەڕانەوەمە بۆ كتێبێكی خۆم كە لەساڵی 2002 بە ناونیشانی "ماڵێكی لێكترازاو و ویژدانێكی بریندار" بڵاوم كردەوە. باسم لەوە كردووە كە هیزە ئیسلامگەراكان هەوڵ دەدەن دەست بكەن بە دووبارە بە ئیسلامكردنەوە Re-Islamization ی كۆمەڵگە موسڵمانەكان، بەڵام لە ماوەی 20 ساڵی ڕابردوو ئەم كتێبە ئەوەی سەلماند كە حزبە ئیسلامگەراكان هەوڵیان داوە بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی موسڵمانی كوردستان جارێكی دیكە بە ئیسلام بكەنەوە.

لاتان شاراوە نییە، كەسێكی وەك سەید قوتب كە مورشیدی ئیخوان موسلمینە، تەكفیری تەواوی كۆمەڵگە موسڵمانەكان دەكات، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە ئەو كۆمەڵگەیانە هەموویان كافرن و دەبێت دووبارە بە ئیسلام بكرێنەوە، دڵنیا بن لە ماوەی 20 ساڵی ڕابردوو حزبە ئیسلامییەكانی كوردستان خەریكی ئەم پرۆسەیە بوون.

ئەم پرۆسەی بە ئیسلامكردنەوەی كۆمەڵگە كە ئیخوان موسلیمین و سەلەفی بەڕێوەی دەبات، لە خوارەوەی كۆمەڵگە دەست پێ دەكات و ئەوجا هەنگاو هەڵدەگرێت بۆ سەرەوە، ڕاشكاوانەتر ئەوان نایەن لە سەرەتاوە هەوڵ بۆ گۆڕینی دەسەڵات بدەن، بەڵكو هەوڵ دەدەن تەواوی كۆمەڵگە داگیر بكەن، ئیخوان و سەلەفیەت لەمەدا سەركەتوو بوون و لە كوردستانیشدا سەركەتوو بوون، من ناچارم ئەم هۆشدارییە بدەم، ئەگەر فریای خۆمان نەكەوین، هەموو شتێكمان لەدەست دەردەچێت و پاشان بۆمان كۆنتڕۆڵ ناكرێتەوە، بوونمان دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە، هەر بۆ نموونە ڕابەری ڕەوتی سەلەفییەكان دەڵێت "ئەو دایكانەی منداڵەكانیان فێری عەرەبی ناكەن، باش بزانن ناچنە بە هەشتەوە"، ئەم پەیامە ڕاشكاوانە بۆ ئەوەیە كە نیشانەی پرسیار لەسەر "كوردبوونمان" دروست بكات، هەروەها لە یەكێك لە دیمانەكانم لەگەڵ تەلەفزیۆنی ڕووداو باسی ئەو بەسەرهاتەم گێڕایەوە كە لە یەكێك لە ماركێتەكانی سلێمانی بینیم: "چوومە یەكێك لە ماركێتەكانی شاری سلێمانی بۆ ئەوەی هەندێك شت بكڕم، كە چوومە ژوورەوە خانمێك ڕاوەستا بوو پێم گوت: سڵاوت لێ بێ"، وەڵامی دامەوە و گوتی "ها"، گوتم بە كوردی گوتم: سڵاوت لێ بێت. وتی: ئێمە واناڵێین، وتم: ئەی ئێوە چی دەڵێن؟ گوتی: دەڵێین سەلام و عەلیكەم و ڕەحمەتوڵایی عەلەیكم" كە ئەمەم بینی، زۆر بێزار بووم، بەبێ ئەوەی هیچ بكڕم ماركێتەكەم بەجێهێشت. ئەگەر لەسەر ئەم دیمەنە هەڵوەستەیەك بكەین، لە خۆمان بپرسین ئایا ئەمە ژینگەی شاری سلێمانییە؟ ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە كۆمەڵگەكەمان داگیر كراوە؟ بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستان هەر لە چلەكانی سەدەی ڕابردووەوە، ئەگەر هیچی نەكردبێت، كۆمەڵێك چەمكی پاراوی بۆ دروست كردووین، وەك: سڵاو، ئەم كاتەت باش، ڕۆژباش، سوپاست دەكەم و...هتد، لەمەش زیاتر نوێنەرێكی ئیخوانی جیهانی سەردانی یەكگرتووی ئیسلامی كردبوو و پێیان گوتبوون كە ئێوە زمانی خوا "عەرەبی" دەزانن، بۆ بەو زمانە لۆكاڵیەی خۆتان"كوردی" قسە دەكەن؟ گرنگە بەو زمانە یونیڤێرساڵە قسە بكەن كە خوا پەیامی خۆی بۆ ناردووین.

ئەم كۆمەڵە خەڵكە كە هەموویان خوێندەوارن و هەوڵ دەدەن لە ڕێگەی كتێبەوە خەڵك ڕام بكەن، لەگەڵ ئەو دونیابینییەی ئیسلامگەرایی، هەموو ئامانجیان بۆ ئەوەیە خەڵك ڕام بكەن و ئامادەباشی پێشوەختە بكەن بۆ دامەزراندنی ئیمارەتێكی ئیسلامی لە كوردستاندا.

لێرەدا كاتی ئەوە هاتووە قسەی جددی بكەین و، لەناو ناوەندی ڕۆشنبیرانی كوردستاندا بە جددی هەڵوەستە لەسەر ئەم پرسە بكەین، دەبێت ددان بەو ڕاستیەشدا بنێنێن، كە پێویستە هۆشیار ببینەوە كە بەهێزبوونی ئیسلامگەرایی لە كوردستاندا مانای شكستی ڕۆشنبیرانە لە كوردستاندا، ڕۆشنبیرانی كوردستان ئێستا دەبوایە فەزایەكی ڕۆشنگەریمان لە كوردستاندا دروست بكردایە، كەچی ئێمە چیمان دروست كردووە، هێزێكی ئیسلامەگەرامان دروست كردووە كە هیچ پەیوەندییەكی بە فیكر و بیركردنەوەوە و لۆژیكەوە نییە. ئەم هێزە تاریكپەرستە كە دێت، ئامانجی ئەوەیە ڕامانبماڵێت، ئەو ڕاماڵینەش ڕاماڵینی كوردبوونی ئێمەیە، بەداخەوە هەندێك لەوانەی خۆیان بە ڕۆشنبیر دەزانن، هێندە ساویلكەن، دەڵێن: ئینجا قەیدی چییە بە یەكگرتوویی ئیخوان بگاتە دەسەڵات و حوكمڕانی، دواتر لە هەڵبژاردنێكدا دەسەڵاتیان لێ دەستێنینەوە. ئەم تێڕوانینە تا ئەو پەڕی گەمژەییە، فەلسەفەی ئیخوان موسلمین ئەوەیە كە گەیشتە دەسەڵات ئیتر نایەتە خوارەوە. ئیخوان موسلمین بۆ ماوەیەك بە ڕێگەی هەڵبژاردن گەیشتنە دەسەڵات لە میسر، بەڵام كە تێگەیشتن و لە ماوەیەكی كورتدا ئیخوان موسلمین هەموو ئامانجەكانی خۆی ئاشكرا كرد، ئیتر سوپای میسر بە سەرۆكایەتیی عەبدولفەتاح سیسی بە زەبری هێز لە دەسەڵات هێنایانە خوارەو و وتیان نابێت چیتر ئیخوان لە دەسەڵات بمێنێتەوە.

لێرەدا حەزدەكەم بە نموونەیەك ئەو كاولكارییەتان بۆ بخەمە بەرچاو كە ئیسلامی سیاسی لە كۆمەڵگە دروستی دەكات:

لە ئیدارەی پێشووی دۆناڵد ترەمپدا كە ئەفغانییەكانی ئەمریكا دەیانویست شتێك بكەن بۆ ئەوەی ئیدارەی ترەمپ بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لە ئەفغانستان بكێشێتەوە و هێزەكانیان هەر لە ئەفغانستان بمێنێتەوە، هاووڵاتیەكی ئەفغانی بە ڕەچەڵەك ئەمریكی هەستا شتێكی زۆر گەورە و مەزنی كرد، هەستا ژمارەیەكی زۆر لە وێنەی ساڵانی شەستەكان و حەفتاكانی سەدەی ڕابردووی ئەفغانستانی پێش دروستبوونی بزووتنەوەی تاڵیبان لە كتێبێكدا چاپ كرد، لەو ساڵانەدا ئەفغانستان لەچاو سەردەمی تاڵیبان جیاوازییان ئاسمان و ڕێسمان بوو. كابول هاوشێوەی پاریس بوو. زانكۆی كابول هاوشێوەی زانكۆی سۆربۆن بوو، ئازادی هەبوو، ئافرەتان مافیان هەبوو لە زانكۆكان بخوێێن، ئەو هاووڵاتییە ئەفغانییە نوسخەیەكی لە كتێبەكەی نارد بۆ دۆناڵد ترەمپ، كاتێك ترەمپ زۆر بە وردی سەیری ئەو وێنانەی كردبوو، لەگەڵ وێنەكانی ئەفغانستانی سەردەمی تالیبان بەراوردی كردبوون. ترەمپ گوتبووی: ئەگەر تەنیا لەبەر وێنەكانی ئەم كتێبەش بێت، ئەوا نابێت هێزەكانمان لە ئەفغانستان بكشێنێنەوە. بێگومان دوای ترەمپ ئەوە هەڵەی دیموكراتەكان بوو كە هاتنە سەر حوكم ئەو هەڵە گەورەیەیان كرد و هێزەكانیان كشاندەوە و ئێستا بارودۆخی ئەفغانستانی ژێر دەستی تاڵیبان دەبینین لە چۆن كاول بووەتەوە.

 

n    سپۆت:

n       لەبەر ئەوەی لە ژینگەی سیاسیی ئێستای كوردستاندا تیرۆرێكی ترسناكی فیكری هەیە، كەشوهەوایەك دروست بووە كە لە بنەڕەتەوە فیكری كوشتووە

n       كتێبێكی تازەم تەواو كردووە بە ناوی "ئیسلام"، بەڵام بە هۆی ئەو تیرۆریی فیكرییەوە دوام خستووە و نەمتوانیوە چاپی بكەم

n       ئەو تیرۆرە فیكرییەی ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە لەلایەن ئیسلامی سیاسییەوە بەڕێوە دەبرێت، پێشتریش كۆمەڵێك كەسایەتی و ڕۆشنبیر بوون بە قوربانی ئەو تیرۆرە فیكرییە

n       كەسێكی وەك سەید قوتب كە مورشیدی ئیخوان موسلمینە، تەكفیری تەواوی كۆمەڵگە موسڵمانەكان دەكات

n       ڕابەری ڕەوتی سەلەفییەكان دەڵێت "ئەو دایكانەی منداڵەكانیان فێری عەرەبی ناكەن، باش بزانن ناچنە بە هەشتەوە"، ئەم پەیامە ڕاشكاوانە بۆ ئەوەیە كە نیشانەی پرسیار لەسەر "كوردبوونمان" دروست بكات

n       ، لەگەڵ ئەو دونیابینییەی ئیسلامگەرایی، هەموو ئامانجیان بۆ ئەوەیە خەڵك ڕام بكەن و ئامادەباشی پێشوەختە بكەن بۆ دامەزراندنی ئیمارەتێكی ئیسلامی لە كوردستاندا

n       هێزێكی ئیسلامەگەرامان دروست كردووە كە هیچ پەیوەندییەكی بە فیكر و بیركردنەوەوە و لۆژیكەوە نییە

n       فەلسەفەی ئیخوان موسلمین ئەوەیە كە گەیشتە دەسەڵات ئیتر نایەتە خوارەوە

n