هەرچەندە زۆر لە دەستەبژێری ڕۆشنبیر و هوشیاری كوردستان لەسەر ئەوە ڕاهاتوون كە لەكاتی قسەكردن و لێدوانەكانیاندا، هەروەها كاتێك بەشداریی چالاكیی گشتی و تایبەتیی ڕۆشنبیری و سیاسی دەكەن، باس لە كێشە و گرفتەكان دەكەن، بەڵام زۆربەی ئەو قسە و باسانە چارەسەری كێشەكان ناكەن، تەنانەت گلەیی و گازاندە لە لایەنەكانی دیكە دەكەن كە هۆكاری ئەو گرفتانەن، بۆیە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا، پێویستە ئەو حزبانە بەرنامە و پلانی خۆیان بۆ چارەسەری ئەو كێشە و گرفتانە بخەنە ڕوو، لە باتی ئەوەی ڕووی گلەیی لە یەكد ی بكەن و قسەی زبر و ناشیرین ئاراستەی یەكدی بكەن.

لە سۆنگەی ئەم واقیعەوە، پێم باشە بەشداری بكەم لە خستنەڕووی هەندێ لەو كێشە و گرفتە ڕاستەقینانە كە ئاستەنگن لە بەردەم ڕێڕەوی پەرەپێدانی بەردەوام لە هەرێمی كوردستان و گەشەسەندن و پێشكەوتنی كۆمەڵگەی كوردستانیدا، لەوانە:

1- كێشە سیاسییەكان كە بریتین لە:

أ- ناكۆكییەكانی نێوان هەردوو حكومەتی فیدڕاڵ و هەرێمی كوردستان.

ب- ناكۆكیی كورد و كورد.

سەبارەت بەخاڵی(أ)، تا ئێستا پەیوەندییە سیاسییەكانی نێوان بەغدا و هەولێر لە ئاستێكی هێمنیی سارددایە، هەندێ جاریش گرژ دەبنەوە، ئەمەش كاتێك باس دێتە سەر دەسەڵاتە تایبەتی و هاوبەشەكان، هەرچەندە دەستوور ئەو پرەنسیپانەی تایبەت بە دەسەڵاتەكانی دیاری كردووە، بەڵام لەسەر بەندێك، یان ماددەیەك ناكۆكی سەرهەڵدەدا، بەتایبەتیش تائێستا كێشە و ناكۆكییەكان لەسەر نەخشەی سنووری هەرێم و ناوچە دابڕاوەكان درێژەیان هەیە، ئەم جگە لە پرسی دابەشكردنی داهاتی نەوتی و نانەوتی و پشكی كوردستان لە بوودجەی دارایی فیدڕاڵ. گرنگترین هۆكاری گرژیی نێوان بەغدا و هەولێر بریتییە لە كامڵ نەبوونی فیكری سیاسی لای زۆربەی حزبەكانی حوكمڕان لە بەغدا، هەروەها هەوڵەكانیان بۆ سەپاندنی سەنتڕاڵیزم و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی فیدڕاڵی، بە سوودوەرگرتنیان لە ناكۆكیی نێوان حزبە كوردستانییەكان، بە تایبەتیش كاتێك هەندێك لەو حزبانە ڕێككەوتنی لابەلا بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی تایبەتیی خۆیان پێك دەهێنن.

سەبارەت بە خاڵی(ب): تا ئێستا هەرێم بە دەست ناكۆكی و ململانێی نێوان حزبە كوردستانییەكانەوە گیری خواردووە، بەتایبەتیش نێوان دوو حزبە سەرەكییەكە، ئەوەی مایەی داخە ئەوەیە كە هیچ دەسەڵاتێكی یەكگرتووی حكوومی لە كوردستاندا نییە كە ئەم ڕاستییە تاڵە چارەسەر بكات، كە ئەمە سەردەكێشێت بۆ هاتنە ئارای بەردەوامی ناسەقامگیریی سیاسی لە هەرێمدا و، كاریگەریی نەرێنی دەبێت لەسەر ئینتیما بۆ گەل و نیشتمان، بە تایبەتیش لای ئەو نەوە گەنجەی كە تازە پێدەگەن.

ئەوەی زیاتر كێشەكە ئاڵۆزتر دەكاتەوە، ئەوەیە كە هەر یەك لەو دوو حزبە سەرەكییە هێزی چەكدار و ئاسایش و هەواڵگریی خۆیان هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی بۆشایی ئەمنی و لاوازیی سەپاندنی ئاسایش و نەهێشتنی تاوان، بە تایبەتیش تاوانی بەقاچاخبردن و ماددەی هۆشبەر، كارەساتە گەورەكەش لەوەدایە كاتێك هەوڵ دەدەن لە حزبە حوكمڕانەكانی بەغدا نزیك ببنەوە، لەسەر حیسابی لایەنی دیكە و سازشكردنە، كە كێشەی نامتمانەیی لە نێوان حزبە سیاسییەكان قووڵتر دەكاتەوە.

2- كێشە ئابووری و داراییەكان:

ناسەقامگیریی دۆخی ئابووری بە هۆی ئەوەی هەرێم پرۆژەی ستراتیژیی كشتوكاڵی و پیشەسازی و گەشتیاری و ئاوی و داودەرمانی جێبەجێ نەكردووە بۆ هەموو هاووڵاتیانی كوردستان، تەنیا ئەوەندە نەبێت چەند پڕۆژەیەكی نیشتەجێبوونی بێ دانانی بناغەی بنەڕەتیی ئابووری ئەنجام داوە، هەروەها پشتبەستن تەنیا بە هەناردەكردنی نەوت ڕووبەڕووی كێشەی دارایی كردەوە، بە هۆی بەرزی و نزمیی نرخی جیهانیی نەوتەوە، دواجار نەیتوانی مووچەی فەرمانبەران دابین بكات، بۆیە دوای بڕیاری قەدەغەكردنی مامەڵەكردن بە سامانی نەوت و گاز، هەرێم نەیتوانی پشت بە خۆی ببەستێت لە دابینكردنی داهاتی پێویستدا. وێڕای ئەمەش، گەندەڵیی دارایی كە لە هەندێك جومگەی هەرێمدا سەری هەڵداوە، دۆخێكی نائومێدی و دڵەڕاوكێی هێناوەتە ئاراوە، بێ ئەوەی هیچ پرۆسەیەكی وەبەرهێنان و بەرهەمهێنانی بگیرێتەبەر، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی بێكاری و نائینتیمابوون و لەدەستدانی متمانە بە سیستمی سیاسی، سەرباری كێشە كۆمەڵایەتییەكان و زیادبوونی كۆچ و ئالوودەبوون بە ماددەی هۆشبەر و بەكارهێنانی توندوتیژی و بڵاوبوونەوەی تاوان.

3- كێشە ئەمنییەكان:

تا ئێستا هێرشە ئەمنییەكان، چ لە لایەن گرووپە تیرۆریستییەكان، یان هەندێ میلیشیای چەكدارەوە بن بەردەوامن. هەرچەندە هێزە ئەمنییەكانی هەرێم هەوڵی پارێزگاریكردن لە ئاسایشی گیان و ماڵی هاووڵاتیان دەدەن، بەڵام هەڕەشەكان بەردەوامن، بێگومان ئەم هەڕەشانە كاریگەرییان بۆسەر دۆخی ئەمنی و ئابووری و كۆمەڵایەتیی هەرێم هەیە.

4- كێشە كۆمەڵایەتییەكان:

لەوانە زیادبوونی ڕێژەی تەڵاق و كەمبوونەوەی پێكهێنانی ژیانی هاوسەرگیری، هەروەها كۆچ بۆ دەرەوەی هەرێم بە هۆی كەمیی هەلی كار و، هاوكات لاوازی لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییە گشتییەكانی وەك پەروەردە و تەندروستی و ئاو و كارەبا و، دیسان هاتنەكایەی جیاوازیی چینایەتی بێ، كە ئەمە وا دەكات خەڵكەكە هەست بە نائومێدی و شكست بكەن و بەها و پرەنسیپەكان هەرەس بهێنن.

5-كێشەكانی ژینگە:

بەرزبوونەوەی ئاستی پیسبوونی ژینگە بەردەوامە، بەهۆی ئەو پاشماوەیەی كە پاڵاوتگە نافەرمییەكانی نەوت بڵاوی دەكەنەوە. هەروەها موەلیدە ئەهلییەكان و كارگە و فابریقە و ئۆتۆمبیل و نەمانی دار و درخت و دارستان بۆ مەبەستی بیناسازی، ئەمەش بووەتە هۆی داخوڕانی خاك و زیادبوونی مەترسیی داڕمانی زەوی، ڕووبار و گۆماوەكانیش بە هۆی پاشماوەی كارگەكانەوە ڕۆژانە پیس دەبن، هاوكات فڕێدان و بەتاڵكردنی زبڵ و خاشاك لە سەرچاوەكانی ئاودا و، لە هەمووی مەترسیدارتر نەبوونی هۆشیارییە لای خەڵك لە ڕووی مەترسیی پیسبوونی ژینگەوە.

بێگومان ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم كێشانە و چارەسەركردنیان پێویستی بە هاوكاریی هەموو حزبەكانی حوكمڕان و ئۆپۆزسیۆن و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، بۆ دانانی بەرنامەیەكی گشتگیر بە ئەنجامدانی چاكسازیی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئەمنی و ژینگەیی.

1- چاكسازییە سیاسییەكان:

أ- كێشە هەڵواسراوەكان لەگەڵ بەغدا، ئەمەش پێویستی بەوە هەیە كە حزبە كوردستانییەكان پێكەوە بەرنامەیەكی یەكگرتوو دابڕێژن بۆ گفتوگۆ كردنی بەردەوام و ڕوون لەگەڵ حزبە حوكمڕانەكانی بەغدا، تاكو هاوكاری بكەن لە پێناو چارەسەركردنی ئەم كێشانە، دەشكرێ پەنا بۆ ناوبژیوانی هەرێمی ببرێت بۆ ئەوەی پاڵپشتیی مەعنەوی و چاودێریكردنی پێشێلكارییەكان دەستەبەر بكرێت، لەم سۆنگەوە پێویستە حزبە كوردستانییەكان سوور بن لەسەر چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ دابەشكردنی داهاتەكانی نەوت و غاز لە ڕێی دەركردنی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵییەوە، كە بەرژەوەندییەكانی هەموو لایەك دابین بكات، هاوكات پێویستە حزبە كوردستانییەكان جەخت بكەنەوە لەسەر مافە دەستووری و سیاسی و دارایی و كارگێڕییەگانی هەرێم، هەروەها هەماهەنگیی نێوان هێزی پێشمەرگە و هێزە چەكدارەكانی عێراق و ئاڵوگۆڕكردنی زانیاری و پاڵپشتیی لۆجیستی و ئۆپەراسیۆنی هاوبەش دژی تیرۆر.

چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا پێویستی بە یەكڕیزیی كورد و پابەندبوونی ئەو دوو لایەنە هەیە بە ئەنجامدانی دیالۆگێكی شەفاف، لە هەمان كاتدا متمانەی نێوانیان كە خاڵێكی زۆر پێویستە بۆ زاڵبوون بەسەر كێشەكاندا، ئەمانە و كاركردنی هاوبەش بۆ پێشخستنی ئابووری و پەرەپێدانی بەردەوام و بەهێزكردنی لایەنی ئەمنی بە دابەشكردنی دەسەڵاتی نێوانیان، بە تایبەتیش چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچە جێناكۆكەكان.

ب- چارەسەری ناكۆكییەكانی كورد- كورد

گەورەترین مەترسی كە ڕووبەڕووی هەرێم دەبێتەوە بریتییە لە گرژی و ناكۆكییەكانی نێوان حزب و هێزە سیاسییەكان، كە زۆربەی هۆكارەكان بۆ كێبڕكێی سەر دابەشكردنی دەسەڵات و هەژموون و ململانێی وەدەستهێنانی داهاتی دارایی دەگەڕێتەوە، ئەمەش بەم شێوەیە چارەسەر دەبێت:

أ- بۆ ئەوەی ستراتیژیەتێكی گشتگیر و یەكگرتووی نیشتمانی بگرنە بەر، لەبارەی ئایندەی هەرێم و پاراستنی دەستكەوتەكانی گەلی كوردستان و دووركەوتنەوە لە دابەشكاریی ناوخۆ، پێویستە حزبە سیاسییەكانی كوردستان چەندین كۆبوونەوە و دیالۆگی نیشتمانی ڕێك بخەن، هەروەها پەنا نەبرێت بۆ ڕێككەوتنی لابەلایی بۆ بەرژەوەندیی تەسكی حزبی.

ب- حزبەكان هەڵسەنگاندن بۆ سیستمی سیاسی بكەن، لەگەڵ چۆنێتیی دەستەبەری دابەشكردنی دەسەڵات بەپێی شایستەكانی هەڵبژاردن، لەپاڵ ئەمەشدا پێویستە دامەزراوە حكوومی و دیموكراسییەكان بەهێز بكرێن، نابێت حزبێك دەسەڵات بۆ خۆی قۆرخ بكات.

ج- پاڵپشتیی سەربەخۆیی دادگا دوور لە دەستتێوەردانی سیاسی، تاكو ڕۆڵی دادپەروەرانەی خۆی لە یەكلاكردنەوەی كێشە یاسایی و سیاسییەكاندا بگێڕێت.

د-هاندانی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و پێدانی دەرفەت بۆ چاودێریكردنی پرۆسەی سیاسی و بڵاوكردنەوەی هۆشیاری و ئاشتی و سەقامگیری.

ه- بنبڕكردنی گەندەڵیی درایی و كارگێڕی، چ لە دامەزراوە حكوومییەكان، یان لە ڕێكخراوە حزبییەكاندا و ڕێزگرتن لە سەروەریی یاسا.

و- حزبەكان جەخت لەسەر گرنگیی یەكێتیی نێوان كورد و بڵاوكردنەوەی كەلتووری لێبووردەیی و دیالۆگ و ڕێزگرتن لە ماف و ئازادییەكانی مرۆڤ بكەنەوە.

ز-دەبێ حزبەكان بەرنامەیان هەبێت لەبارەی پەرەپێدانی بەردەوام و گەشەكردنی ئابووری و نەهێشتنی بێكاری و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە ئابووریی ڕەیعی، هەروەها پاڵپشتیكردن لە پیشەسازیی خۆماڵی و كشتوكاڵ و گەشتیاری و پاراستنی ژینگە و هاندانی وەبەرهێنان.

ك- گرتنبەری سیستەمێكی دادپەروەر و شەفافی هەڵبژاردن و پابەندبوون بە دەستاودەستكردنی دەسەڵات و پاراستنی ناوبانگی هەرێم لە نێو وڵاتاندا.

2- چاكسازییە ئابوورییەكان:

هەرێمی كوردستان پێویستی بە كۆمەڵێك چاكسازیی ئابووری هەیە بۆ وەدیهێنانی پەرەپێدانی ئابووری و كۆمەڵایەتی لەوانە:

أ- بەهێزكردنی شەفافییەت و بنبڕكردنی گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی بە بێلایەنی لە سەرجەم جومگەكانی حكومەتدا، هەروەها پێكهێنانی چەند دەستەیەكی چاودێری كە دەسەڵاتی فراوانیان هەبێت و بتوانن چاودێریی پرۆسەكانی دارایی لە هەردوو كەرتی گشتی و تایبەتیدا بكەن، لەگەڵ بڵاوكردنەوەی وەرزە ڕاپۆرت لەبارەی ئەم پرسەوە.

ب- وەبەرهێنان لە پەرەپێدانی ژێرخان، لە دروستكردنی ڕێگەوبان و بەنداو و سەرچاوەكانی وزەی پاك و، لە كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازی و دەرمان و گەشتیاری و پڕۆژەكانی ئاو و كارەبا و هەمەجۆركردنی سەرچاوەكانی داهاتی نەتەوەیی.

ج- چاكسازی لە سیستمی باج و گرتنەبەری سیستەمێكی دادپەروەر و شەفاف و فشار نەكردن لە سەپاندنی باج بەسەر كۆمپانیا بچووك و مامناوەندەكاندا.

د- نوێكردنەوەی كەرتی بانكی و ئاسانكردنی خزمەتگوزاریی دارایی و هاندانی بانكەكان بۆ پارەداركردنی پڕۆژەكان و پەرەپێدانی ئابووریی ناوخۆ.

هـ - حكومەت پاڵپشتیی كۆمپانیا مامناوەندەكان بكات و ڕێكارە بیرۆكراتییەكان و ڕۆتین كەم بكاتەوە.

و- پاڵپشتیكردنی كەرتی تایبەت بۆ ئەوەی كەمتر پشت بە كەرتی گشتی ببەستین و پارەی حكومەت زیاتر بۆ پڕۆژەكانی پەرەپێدان تەرخان بكرێت.

ز- بەهێزكردنی پەیوەندییە ئابوورییەكان لەگەڵ بەغدا و دەوڵەتانی دەوروبەر و ڕێكخراوە دارایی و ئابوورییە نێودەوڵەتییەكان.

ك- كەمكردنەوەی كورتهێنانی حكوومی و دەركردنی یاسای بوودجە و، ساڵانە حكومەت پڕۆژە بوودجە بۆ پەرلەمان بنێرێت، تاكو بە شەفافییەتەوە گفتوكۆی لەسەر بكرێت، هەروەها دەبێ حكومەت هەوڵی بەردەوام بدات بۆ كەمكرنەوەی خەرجی لە دامەزراوەكانیدا و داهاتی گشتییش چاك بكات.

ل- ڕاكشێانی وەبەرهێنانی نیشتمانی و بیانی لە چوارچێوەی فەراهەمكردنی ژینگەیەكی سەقامگیری وەبەرهێنان و یاسای هاندان لەم ڕووەوە.

3- چاككردنی ژینگەی ئەمنی:

هەرچەندە هەرێم سەقامگیرە، بەڵام هێشتا پێویستی بە هاریكاریی هەموو هێزە ئەمنییەكان هەیە، لەگەڵ ئاڵوگۆڕی زانیاری و ئامادەیی تەواو بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كردەوە تیرۆریستییەكان و گرنگیدان بە كادیرانی ئاسایش لە ڕووی كەلوپەل و مەشق و پاڵپشتیی دارایی و تەكنیكییەوە.

4- وەدیهێنانی پەرەپێدانی كۆمەڵایەتی:

ئەمەش لە ڕێی چاككردنی ئەدای دامەزراوەكانی پەروەردە و تەندروستی و خزمەتگوزاری و ڕۆشنبیری و هونەری و وەرزش و چارەسەركردنی پرسی كۆچی گەنجان و هاندانی كادیرانی زانستی و بەهرەمەندەوە دەبێت كە بۆ هەرێم بگەڕێنەوە. ئەوەی ئەمڕۆ دەیبینین جیاوازیكردنە لە نێوان كادیرانی كورد و كادیرانی بیانی لە ڕووی مووچە و شایستەوە، هەروەها پێویستە هەوڵی بنبڕكردنی گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی و ماددەی هۆشبەر بدرێت، پێویستە پشتگیریی ناوەندەكانی وەرزش و لاوان و ڕۆشنبیری و هونەرە میللییەكان بكرێت، هانی توانا و بەهرەی هەموو تاكەكان بدرێت، تاكو خزمەتی كۆمەڵگە بكەن، ئەمەش لە ڕێی چەندین تەوەروە دەبێت، وەك: دابینكردنی پەروەردە و خزمەتگوزاریی تەندروستی و هەلی كار و چاككردنی بژێوی ژیانی هاووڵاتییان.

5- پاراستنی ژینگە:

پاراستنی ژینگە لە پیسبوون و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی، پێویستی بە زنجیرەیەك هەوڵ هەیە، كە دەبێ حكومەت و ڕێكخراوەكان و تاكەكانی كۆمەڵگە ئەم ئەركە بگرنە ئەستۆ، بە بڵاوكردنەوەی هۆشیاری و سەپاندنی یاسای توند بۆ دانانی سنوورێك بۆ پیسبوونی ژینگە لە ڕێی پاشماوەكانی كارگە پیشەسازییەكانەوە، لەگەڵ هاندانی خەڵك بۆ بەكارهێنانی ئەو بەرهەمانەی دۆستی ژینگەن و دەستگرتن بە بەكارهێنانی وزە لە ماڵەكان و لە شوێنە گشتییەكاندا، دواجار زیادكردنی ڕووبەری سەوزایی و چاندن و پارێزگاریكردنی دارودرەخت و دروستكردنی باخی گشتی.