(*)

 

بە ڕێگەدان بە بەسەرچوونی ئەو لێخۆشبوونانەی پێشوو، ئەمریکا دەتوانێت یارمەتی بەغدا بدات بۆ هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی وزە و پشت بە دابینکەرانی دیکە ببەستێت، ئەمەش وای لێدەکات بۆ یەکەمجار سەقامگیری بەدەستبهێنێت

دوایین دەستبەرداربوون لە سزاکانی ئەمەریکا کە لەلایەن ئیدارەی بایدنەوە پێیان دراوە، کە پەیوەندی بە هەناردەکردنی غاز و کارەبای ئێرانییەوە هەیە بۆ عێراق، لە ٧ی ئاداری ٢٠٢٥ کۆتایی پیدێت، ئەمەش دوای ١٢٠ ڕۆژ لە کارپێکردنیان. ئیدارەی ترەمپ بەڕوونی ئاماژەی بە نیازی خۆی کردووە بۆ نوێنەکردنەوەی دەستبەرداربوونەکان، وەک لە یاداشتنامەی سەرۆکایەتی ئاسایشی نیشتمانی ژمارە (NSPM-2)دا هاتووە کە لە 4ی شوباتی 2025 دەرچووە، کە ئامانجی دووبارە سەپاندنی زۆرترین فشارە. لە ژێر ڕۆشنایی ئەمەشدا واشنتۆن ڕێگە بدات ئەم دەستبەرداربوونانە بەسەر بچێت، چونکە ئێستا عێراق لە هەموو کاتێک نزیکتر بووەتەوە لە گەیشتن بە خۆبژێوی وزە، بەتایبەتی کە ئێران بەردەوامە لە بڕینی پێداویستییەکانی بۆ عێراق چەندین جار بەهۆی قەیرانە ناوخۆییەکانییەوە بە پشتبەستن بەوانەی سەرەوە، پێویستە ئەمەریکا پاڵپشتی عێراق بکات لە بەرزکردنەوەی پشتبەستن بەخۆی، بۆ دڵنیابوون لە گەیشتن بە خۆبژێوی وزە بۆ یەکەمجار لە هاوینی 2025.

لێخۆشبوونی ئەمریکا لەسەر سزاکانی سەر هەناردەکردنی وزەی ئێران بۆ عێراق بوو.

لە ساڵی ٢٠١١ یاسای ڕێگەپێدانی بەرگری نیشتمانی کە یاسایەک بوودجەی بەرگری ئەمریکا دیاری دەکات، سزای بەسەر بانکی ناوەندی ئێراندا سەپاند، بەڵام "لێخۆشبوون" (دەستبەرداربوون)ی بۆ ئەو وڵاتانە دابین کرد کە کڕینی نەوتی خاوی ئێرانیان بە شێوەیەکی بەرچاو کەمکردەوە یان لەو حاڵەتانەی کە بەرژەوەندییەکانی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا پێویستییان پێی بوو.

هەرچەندە عێراق زلهێزێکی سەرەکییە لە کەرتی وزەدا، بەڵام لە غاز و کارەبادا خۆبژێوی نییە، وایکردووە بەشێک لەو کەموکورتییە پشت بە ئێران ببەستێت. زیاتر لە دە ساڵە بەغدا ئەم لێخۆشبوونەی پێدراوە، لەنێویاندا لە سەردەمی یەکەمی ئیدارەی ترەمپ. عێراق مەترسی پچڕانی هاوردەی کارەبای ئێرانی (نزیکەی 1.2 گیگاوات) و هاوردەکردنی غازی لەسەر بوو، کە ڕێگەی دا 8.8 گیگاوات کارەبای دیکە لە مۆلیدە عێراقییەکاندا بەرهەمبهێنرێت. وە کاتێک یەکەم ئیدارەی ترەمپ بە دوودڵی دەستبەرداربوون لە سزاکانی دەرکرد، تەنانەت لە کاتی هەڵمەتی "زۆرترین فشار"دا، ئەم ١٠ گیگاواتە لەسەدا ٤٠ی زۆرترین هێز کە عێراق دەتوانێت بەرهەمی بهێنێت، پێکدەهێنێت.

نادڵنیایی پێداویستی ئێران و پەرەرسەندنی پشتبەستن بەخۆی عێراق

ئەمڕۆ، وێنەکە بەبێ گومان جیاوازە، چونکە عێراق ئامانجی ئەوەیە لە وەرزی لوتکەی خواست لە هاوینی ٢٠٢٥دا ٢٨ گیگاوات وزە بەرهەمبهێنێت، کە هێشتا تەنها ٦٠-٧٥%ی کۆی لوتکەی خواست دابین دەکات. به ڵام به شداری ئێران چیتر 40% ی به ڕهەمهێنانی ووزه ی عێراق ناگرێته وه . لە کۆی ئەو 10 گیگاواتەی کە ئێران دابینی دەکرد، بەم دواییە ئەو بڕە دابەزیوە بۆ تەنها 1.5 گیگاوات، بەو پێیەی ئێران بڕیاریدا دوو لەسەر سێی هەناردەکردنی کارەبا بۆ عێراق و 85%ی ئەو غازەی کە پابەند بوو بە دابینکردنی لە زستانی 2024-2025دا ڕابگرێت. پێدەچێت ئێران لە هاوینی 2025 جارێکی دیکە دابینکردنی وزە بۆ عێراق ببڕێت.

ڕاگرتنی تاکلایەنەی دابینکردنی وزە و گاز لەلایەن ئێرانەوە لە ساڵی ٢٠٢٤دا ئەوە دەردەخات کە چۆن عێراق دەتوانێت لەمڕۆدا بە ئاسانی زۆربەی ئەم دابینکردنانە بگۆڕێت. زستانی ڕابردوو عێراق تەنها 5.2 گیگاوات کارەبای لەدەستدا، چونکە ئامادەکارییەکی گونجاوی نەکرد بۆ جێگرتنەوەی پێداویستییەکانی ئێران، سەرەڕای بەردەستبوونی بەدیلەکانی وەک نەوتی خاو، نەوتی سووتەمەنی و گازۆیل سووک. سەرەڕای نەبوونی ئامادەکاری پێشوەختە، عێراق توانی دەستبەجێ قەرەبووی 3.3 گیگاوات بکاتەوە بە گۆڕینی بەشەکانی سێ وێستگە بۆ سووتەمەنی شلەی ناوخۆیی.

ئەگەر عێراق لە هاوینی داهاتوودا بۆ گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە ئامادە بێت، دەتوانرێت تا 8.1 گیگاوات لە 8.8 گیگاوات بەرهەمهێنانی کارەبا لەسەر بنەمای سووتەمەنی ئێران بگۆڕدرێت بۆ سەرچاوەی شل، کە زۆربەیان لە کۆگاکانی عێراقدا بەردەستە. بەڵام یەکێک لە ئاستەنگەکانی بەردەم بەکارهێنانی نەوتی سووتەمەنی بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا ئەوەیە کە گروپە عێراقییەکان کە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن – کە لەلایەن ئەمریکاوە وەک ڕێکخراوی تیرۆریستی دەستنیشانکراون – دەستیان بەسەر ئەم سووتەمەنییە گرتووە بۆ ئەوەی لە ئۆپەراسیۆنەکانی قاچاخچێتی نەوت بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان بقۆزنەوە، وەک لە چەندین ڕاپۆرتدا بەڵگەی لەسەرە.

بژاردەکان بۆ داڕێژەرانی سیاسەتی ئەمریکا

سڕینەوەی تۆڕی هەڕەشەکانی ئێران – حەماس، حزبوڵڵا و ڕژێمی ئەسەد – هەروەها بەرگرییە ئاسمانییەکانی ئێران، بەو مانایەیە کە دواجار دەرفەتێک هەیە بۆ لاوازکردنی هەژموونی ئێران بەسەر عێراقدا – بەڵام تەنها لە حاڵەتێکدا کە زەبری هێزەکە بپارێزرێت. بۆ ئێستا سەرکردەکانی عێراق چاوەڕێی سیگناڵێکن، بەڵام ئیدارەی ترەمپ سیاسەتێکی جیاواز و بەهێزتری لە عێراق هەیە لە چاو تیمی بایدن. زۆرێک لە پرسە گرنگەکان لە دەوری هەڵوێستی میلیشیاکانی سەر بە ئێران دەسوڕێنەوە کە عێراق بەڕێوەدەبەن: ئایا پێویستە ئەو بارمتانە ئازاد بکەن کە تیمی ترەمپ هەوڵی ئازادکردنی دەدات، پێویستە ڕێز لەو گرێبەستانە بگرن کە لەگەڵ وەبەرهێنەرانی ئەمریکی لە کوردستانی عێراق واژۆیان کردووە، عێراق لەبری غازی ئێران گازی سروشتی ئەمریکی هاوردە بکات، ئایا عێراق فەرمانی دەستگیرکردن بۆ خودی سەرۆک ترامپ هەڵبگرێت بەهۆی فەرمانی کوشتنی سەرکردە تیرۆریستییەکان لەسەر خاکی عێراق؟

لە یاداشتنامەی سەرۆکایەتی ئاسایشی نیشتمانی ئیدارەی ترەمپ (NSPM-2) بە ڕوونی باس لەوە دەکات کە “وەزیری دەرەوە دەبێت دەستکاری یان هەڵوەشاندنەوەی لێخۆشبوونەکانی سزاکان بکات، بەتایبەتی ئەوانەی کە هەر پلەیەک یارمەتی ئابووری یان دارایی دەدەن بە ئێران.” ئایا تیمی ترەمپ ئەم سیاسەتە جێبەجێ دەکات یان لە بەربەستی یەکەمدا تووشی کۆسپ دەبێت، ئەم بابەتە وەک جێی مشتومڕ دەمێنێتەوە.

هەرگیز کاتێکی لۆژیکیتر نەبووە بۆ پاڵنانی عێراق بۆ هێڵی کۆتایی بۆ ئەوەی ڕزگاری بێت لە پشتبەستنی وزە بە ئێران. ئەگەر عێراق بۆ ماوەی چەند مانگێک بگۆڕێت بۆ سووتەمەنی شل، ئەوا لە هاویندا پشتبەستن بە ئێران بۆ کەمتر لە 4% (نەک 40%)ی لوتکەی بەرهەمهێنانی کارەبا دادەبەزێت. ئەمەش کاریگەرییەکانی کەمیی پێداویستییەکانی ئێران لەسەر عێراق سنووردار دەکات، بە زیادکردنی پشتبەستن بە کەرەستەی خاوی وڵاتەکەی.

هەڕەشەی ڕەتکردنەوەی لێخۆشبوون (و کەمی پێداویستی ئێرانی) وا لە عێراق دەکات، بۆ یەکەمجار، بە خێرایی هەنگاو بنێت بۆ جێگرتنەوەی وزەی ئێران، خێراترکردنی پلانەکانی هاوردەکردنی کارەبا لە سعودیەوە، هەروەها هێنانی کەشتییە ستانداردەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا و کەشتی هاوردەکردنی LNG بۆ کەناراوەکانی عێراق. ئەم ڕەوتە پێویستە زیاتر هانبدرێت و پاڵپشتی بکرێت، لە بەرژەوەندی عێراقدا ئەوەندەی لە بەرژەوەندی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکادایە. کۆتایی هاتنی وازهێنان لە سزاکان لە ٧ی ئازاردا دەتوانێت دەستپێکی ڕزگاربوونی عێراق بێت لە چنگی ئێران، و پێویستە لەگەڵ زیادکردنی گەیاندنی میدیایی بۆ ڕای گشتی عێراق بێت کە تیشک دەخاتە سەر جێی متمانە نەبوون و تێچووی زۆری دابینکردنی وزەی ئێران و پێویستی بەپەلە بۆ کەمکردنەوەی دواجار پشتبەستن بە ئێران.

 

 (*)

نووسینی: الدكتور مايكل نايتس