نەهرۆ مەحموود قادر، ناسراو بە «نەهرۆ ڕواندزی» ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و جێگری سەرۆكی لێژنەی نەوت و گازە، لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ (یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی. خوێندنەوە و هەڵسەنگاندن)، تیشكی خستە سەر ئەو كێشە و ئاستەنگانەی دەبنە ڕێگر لەبەردەم دەرچوونی یاسای نەوت و گاز و بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

سەرەتا سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم، كە لەسەر ئەم پرسە گرنگە (یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی . خوێندنەوە و هەڵسەنگاندن) ژمارەیەك لە شارەزا و پسپۆڕی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق پێكەوە كۆكردووەتەوە، بۆ ئەوەی گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانە لەسەر ئەم پرسە هەستیار و گرنگە بكەین.

سەبارەت بە یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی كە هەر لە دوای ساڵی 2005ـەوە هەتا ئێستا كێشمەكێشی لەسەرە و هەر دوو حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق نەگەیشتوونەتە ڕێككەوتن و لێكتێگەیشتنی هاوبەش.

 هەتا ئێستا دوو ڕەشنووسی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق نێردراوە، یەكەمیان لە 2007 و ڕەشنووسی دووەمیش لە 2011، ئەم دوو ڕەشنووسە لەبەر ئەوەی لە پەرلەمان دەستكاریی كۆمەڵێك بڕگە و ماددەی كران كە پەیوەستن بە ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستانەوە، بۆیە نەتوانرا تێپەڕێنرێت و دەنگی لەسەر بدرێت، لە ئێستاشدا ڕەشنووشی ساڵی 2023 هەیە، كە بۆ ئەم ڕەشنووسە لەسەر ئەم بنەمایە بە فەرمانی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لێژنەیەك دامەزراوە بە سەرۆكایەتیی خۆی و ئەندامیەتی د.محەمەد ئەلتەمیمی جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیری پلاندانان (وەك نوێنەری عەرەبی سوننە)، هەروەها د.فوئاد حوسێن جیگری سەرۆك وەزیران و وەزیری دەرەوە (وەك نوێنەری كورد). كاری ئەم لێژنەیە ئەوەیە كە هەوڵەكانیان یەك بخەن بۆ ئەوەی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی ئامادە بكەن. لەبەر ئەوەی دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی یەكێكە لە خاڵەكانی ئەو ڕێككەوتنە سیاسییەی كە لایەنە سیاسییەكانی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی لەسەری ڕێككەوتن، ئەمەش بەو ئامانجەی ڕەشنووسی ئەو یاسایە تەواو بكرێت و بنێردرێت بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی لەم خولەی پەرلەماندا پەسەند بكرێت، بەڵام تا ئێستا ئەم ڕەشنووسە نەگەیشتووەتە تەلاری پەرلەمانی عێراق.

هەرێمی كوردستان ڕەشنووسی یاسایەكی داوەتە ئەم لێژنەیە، چاوەڕیی ئەوە دەكەین، پێكهاتەی عەرەبی سوننە ڕەشنووشی خۆیان بنێرن بۆ ئەم لیژنەیە، بە هەمان شێوە پێكهاتەی عەرەبی شیعە ڕەشنووسی خۆیان بنێرن بۆ ئەوەی ئەم لێژنەیە كە بە سەرۆكایەتیی سەرۆك وەزیران و دوو جێگرەكەیەتی، لەو سێ ڕەشنووسە دوایین ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی ئامادە بكەن و بینێرن بۆ پەرلەمان، بەڵام هەتا ئێستا بە شێوەیەكی فەرمی ئەم پڕۆژە یاسایە نەگەیشتووەتە ناو پەرلەمان و بەردەستی ئێمە وەك لێژنەی نەوت و گاز لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.

بە مەزندەی من وەك كەسێك كە جێگری سەرۆكی لێژنەی نەوت وگازی پەرلەمانی عێراقم، لەو بڕوایەدام مەحاڵە لەم خولەدا بتوانین یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی تێپەرێنین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كۆمەڵێك ئاستەنگ هەن، كە وادەكات ئەم پڕۆژە یاسایە بكەوێتە خولی داهاتووی پەرلەمانی عێراق و، وای دەبینم هەتا تێڕوانینی پێكهاتە سەرەكییەكان بۆ دەركردنی ئەم یاسایە بە مجۆرەی ئێستا لێك جیاواز و دوور بێت، ئەوا لە خولی داهاتووشدا نیمچە مەحاڵ دەبێت بتوانرێت ئەم یاسایە تێپەڕێنرێت، ئەمەش بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەگەر لەسەر ئەم پڕۆژە یاسایە بگەینە لێكتێگەیشتنی هاوبەش كە ئەمەیان لە ئێستادا ئاسان نییە، ئەوا یاسایەك دەردەكەین كە ببێتە هۆكارێك بۆ یەكخستنی تەواوی گەلی عێراق، بەڵام ئەگەر بەم بارودۆخەی ئێستاوە كە تێگەیشتنی هاوبەش لەنێوان پێكهاتە سەرەكییەكان بوونی نییە، یاساكە بخرێتە دەنگدانەوە و تێپەڕێنرێت، ئەوا ئەو یاسایە دەبێتە هۆكاری لێك دوورخستنەوەی پێكهاتەكانی گەلی عێراق و دەتوانم بڵێم نازانرێت ئاكامەكەی بە كوێ دەگات.

بۆیە ئەم یاسایە (یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی) زۆر گرنگە، بەڵام تێپەڕاندنی وەك یاسا هەتا دوایین ساتی سەخت و ئاڵۆزە. چونكە كۆمەڵێك ئاستەنگ بەربەستن لە بەردەم تێپەڕاندنی ئەم یاسایە، بۆیە زۆر گرنگە و دەبێت ئەو ئاستەنگانە چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، پێش ئەوەی دەست بكرێت بە ئامادەكردنی دوایین ڕەشنووس بۆ ئەم یاسایە.

هەرێمی كوردستان بە بەردەوامی شاندی خۆی بۆ دانوستاندن دەنێرێت بۆ لای حكومەتی فیدڕاڵی بۆ ئەوەی لانیكەم چارەسەری مامناوەندی بۆ كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی بدۆزرێتەوە، لە ناویاندا كێشەی نەوت و گاز.

لەسەر پرسی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت بەپێی كۆنتراكتە نەوتییەكانی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی نەوت، ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین، شاندی هەرێمی كوردستان لەسەر پرسی نەوت لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی نەگەیشتوونەتە ڕێككەوتنێكی هاوبەش و ئەوەی هەیە، هەر گفتوگۆ كردن و دانوستاندنە لەسەر پێشنیار و دید و بۆچوونەكان، بۆ ئەوەی بتوانن هەموو دۆسیەكان گفتوگۆی لەسەر بكەن و جۆرێك لە تێگەیشتنی هاوبەش دروست بكەن و دۆسیەكانی تایبەت بە پرسی نەوت و گازی فیدڕاڵی ئامادە بكەن.

لەناو ئامادەبووانی ئەم گفتوگۆ گرنگەدا كەسانی پسپۆڕ لە بواری سێكتەری نەوت و گاز دانیشتوون كە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری لەسەر دەكەن. بۆیە ئەمە بە دەرفەت وەردەگرم و دەمەوێت پێشنیاری ئەوە بكەم، كە ئێمە وەك هەرێمی كوردستان لە سێكتەری نەوت و گاز هەندێك ئیشكالیەتی لۆجستیمان هەیە و دەبێت چارەسەری بكەین، بەتایبەتی ئیشكالیاتمان لە هەیكەلەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێم هەیە، بۆیە دەبێت چەند هەنگاوێك هەڵبگرین بۆ ئەوەی ئەو ئیشكالیەتانە چارەسەر بكەین، كە دەبنە ڕێگر لەبەردەم تێپەڕاندنی نەوت و گازی فیدڕاڵیدا كە لێرەدا ئاماژەیان پێدەكەم:

• پێویستمان بە دامەزراندنی كۆمپانیای دەرهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان هەیە، پێویستمان بە كۆمپانیای دابەشكردنی بەرهەمە نەوتییەكان و كۆمپانیای هەڵكەندنی بیری نەوت هەیە. بە دامەزراندنی ئەم كۆمپانییانە هەیكەلەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان بەهێز دەبێت.

دوای ئەوەی بە بڕیاری دادگای بازرگانیی پاریس لە 25ی ئاداری 2023 هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان ڕاگیرا، حكومەتی فیدڕاڵی لە نەوتی پارێزگاكانی باشوور قەرەبووی نەوتە ڕاگیراوەكەی هەرێمی كوردستانی كردەوە، هەر بۆیە ئەگەر دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەست پێبكاتەوە، ئەوا ئەو ڕێژەیەی ئێستا لە پارێزگا بەرهەمهێنەكانی باشووری عێراق وەردەگیرێت، دەگەڕێتەوە بۆیان، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو سەقفەی ڕێكخراوی ئۆپێك بۆ هەناردەكردنی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستانی داناوە، وەك «یەك دەوڵەت» جێگرە و گۆڕانكاری بەسەردا نایەت.

خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێبكەم، پێداویستیی ناوخۆییە بۆ بەرهەمە نەوتییەكان وەك «بەنزین، گازوایل، سووتەمەنیی كارگەكان و نەوتی سپی». حكومەتی عێراق بۆ دابینكردنی ئەم پێداویستییە ناوخۆییانە ڕۆژانە پێویستی بە 800 هەزار تا یەك ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو هەیە. هەر بۆیە ئەگەر لەسەر ئەم پرسە حیسابێكی ورد بكەین، كە وەك لە ماددەی 112ی دەستووردا هاتووە و دەڵێت «نەوت و گاز موڵكی سەرجەم گەلی عێراقە»، ئەوا هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستانیش لەم بڕە نەوتە مافی خۆیان دەبێت و ئەو بڕەی تەرخان دەكرێت بۆ پێداویستیی ناوخۆی عێراق، بەپێی ژمارەی دانیشتووان دابەش دەكرێتەوە بە سەریاندا. لە ئێستادا توانای حكومەتی عێراق بۆ بەرهەمهێنانی نەوت نزیكەی 4.2 ملیۆن بەرمیلە لە ڕۆژێكدا، ئەگەر 400 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەرێمی كوردستانیشی بخەینە سەر، دەكاتە ئەو بڕەی كە حكومەتی عێراق بتوانێت 700 هەزار بەرمیل بۆ پێداویستیی ناوخۆی بەرهەمە نەوتییەكان بەكار بهێنێت و هەرێمی كوردستانیش ڕۆژانە 112 هەزار بەرمیل نەوت بەكار بهێنێت.

لە دوماهیدا جارێكی دیكە جەخت لەوە دەكەمەوە، دامەزراندنی ئەو كۆمپانییانەی پێشتر ئاماژەم پێكردن بۆ هەیكەلەی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و ئەكتیڤكردنی بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گاز زۆر گرنگە، پێش هەموو شت ئەم كۆمپانییانە دەبنە هۆكاری دۆزینەوەی هەزاران هەلی كار بۆ هاووڵاتیانی كوردستان و لەلایەن كۆمپانیاكانەوە مووچەیان بۆ دابین دەكرێت و نابن بەبار بە سەر حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، ئێستا لە كۆمپانیا نەوتییەكانی عێراقدا نزیكەی 200 هەزار هاووڵاتی عێراقی كار دەكەن و لەلایەن ئەو كۆمپانییانەوە مووچەیان بۆ دابین دەكرێت. واتە جیا لەوەی بوونەتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ هەلی كار، لە هەمان كاتدا ئەركێكی زۆریشیان لە كۆڵ حكومەتی عێراق كردووەتەوە.