یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی كە لە كارنامەی حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانیدایە، ئەو حكومەتەی بەرهەمی لایەنە سیاسییەكانی ناو هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەتە و كورد لایەنێكی سەرەكیی هاوپەیمانێتییەكەیە، گفتوگۆكانی نێوان هەر دوو وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر ئامادەكردنی ڕەشنووسی ئەم پڕۆژە یاسایە بەردەوامیی هەیە، هەرچەندە زۆر لە ماددە و بڕگەكانی ناو ئەم یاسایە پەیوەندی بە ڕێككەوتنی سیاسییەوە هەیە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ كەمال محەمەد ساڵح وەزیری كارەبا و سامانە سرووشتییەكان بە وەكالەت ساز دا، لێرەدا پوختەی وتەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

* لە ماوەی 18 ساڵی ڕابردوودا حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق نەیانتوانی ڕەشنووسی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی لە پەرلەمان تێپەڕێنن، ئایا پێت وایە حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی دەتوانێت ئەم كارنامە گرنگەی دەركردنی یاسای نەوت و غاز لە ماوەیەكی نزیكدا جێبەجێ بكات؟

- حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی بەرهەمی لایەنە سیاسییەكانی پێكهێنەری هاوپەیمانێتیی دەوڵەتە، كوردیش لایەنێكی سەرەكیی پێكهێنەری ئەم حكومەتەیە، بەتایبەتی دوای ڕێككەوتنە مێژووییەكەی نێوان هەر دوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ، كە لەم ڕێككەوتنەدا ئاماژە بەوە كراوە، بە هاوبەشی لە نێوان هەر دوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراقی فیدڕاڵدا ڕەشنووسی پڕۆژەی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی ئامادە دەكرێت، لە ئێستاشدا وێڕای ئاستەنگەكان، گفتوگۆكانی نێوان هەر دوو وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدڕاڵ بە شێوەیەكی باش بەڕێوە دەچێت و تیمە تەكنیكی و هونەرییەكان كارەكانی خۆیان بە باشی بەڕێوە دەبەن، ئێمە لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان هەموو ئیلتزاماتەكانی خۆمان جێبەجێ كردووە، بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بە ناردنی شاندەكانی هەرێم بۆ بەغدا كرد، بۆ گفتوگۆكان لەسەر بابەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دەرەوە و لەسەر بابەتی بودجە، هاوكات تەئكیدی لەسەر ئەوە كردەوە هەوڵەكانمان بەردەوامە كە تا دوایین قۆناغ لەگەڵ بەغدا بگەینە ئەنجامێك، كە بەرهەمەكەی لە خزمەتی هەموو خەڵكی عێراق و بەتایبەتی لە خزمەتی خەڵكی هەرێمی كوردستاندا بێت، لە تەوەرێكی قسەكانیدا سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان تەئكیدی لەسەر ئەوە كردەوە كە «ئێمە واز لە مافە دەستوورییەكانمان ناهێنین، بە پشتیوانیی ئێوە و خوای گەورە بەردەوام دەبین لە داكۆكیكردن لەسەر هەموو مافەكانی خۆمان و گەشبینیشم بەوەی دەگەینە ئەنجامێكی باش»، بەم شێوەیە پێویستە ڕێز لە ڕێككەوتنەكان بگیرێت كە لە نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی واژوو كراون.

تەنانەت سوودانی دوای ئەوەی لێژنەیەكی بۆ گفتوگۆكانی تەكنیكیی نێوان بەغدا و هەولێر پێك هێنا، لەو كۆبوونەوەیەشدا كە سەرۆكی لایەنە سیاسییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكانی نێوان هەردوو وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدڕاڵ و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی تێدا بوو، سوودانی ئەوەی خستە ڕوو كە نووسینەوەی ڕەشنووسی یاسای نەوت و غاز جگە لە لایەنی تەكنیكی، پێویستی بە بڕیاری سیاسیش هەیە، ئەم بابەتە زۆر هەستیار و گرنگە و دەبێت هەمووان لە خزمەتی داڕشتنەوەی ڕەشنووسێكی نەوت و غازی فیدڕاڵیدا بن، كە لە خزمەتی هەموو گەلانی عێراق و هەرێمی كوردستاندا بێت.

* تێبینی و سەرنجەكانتان لەسەر یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی چییە و ئایا لێژنە هونەری و تەكنیكییەكانی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان هیچ تێبینی و سەرنجێكیان لەسەر ڕەشنووسی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی هەیە، بەتایبەتی لەسەر ئەو ڕەشنووسەی حكومەتی عێراق پێشكەشی كردووە و لەگەڵ ئێوەدا گفتوگۆی لەسەر دەكەن؟

- ڕەشنووسی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی كە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە پێشكەش كراوە و لە ئێستادا گفتوگۆی لەسەر دەكەین، تێبینی و سەرنجمان لەسەری هەیە، هەر خۆی لە خۆیدا گفتوگۆكان و كۆبوونەوەكانی نێوان هەردوو شاندی وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر ئەو ماددە و بڕگانەیە و، لە زۆر خاڵدا گەیشتووینەتە لێكتێگەیشتن و لە چەندین خاڵی دیكەدا گفتوگۆكان بەردەوامیی هەیە، ئێمە پێمان وایە زۆر لەو ماددە و بڕگانە پێویستی بە بڕیاری سیاسی و پاڵپشتیی لایەنە سیاسییەكان هەیە و دەبێت بەپێی ئەو ڕێككەوتنە بێت كە لە نێوان هەر دوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقدا واژوو كراوە.

یاساكە لەم قۆناغەدا هەردوو حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ و حكومەتی هەرێمی كوردستانیش پێویستی پێی هەیە، ڕەشنووسی یاسای نەوت و غاز لە ئێستادا بەغداد و هەولێر پێداچوونەوەی بۆ دەكەن بۆ ئامادەكردن و دواتر بۆ پەسەندكردنی، لە بەرنامەی كاری حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە دیارترین بەڵێنەكانی بۆ كورد ئەوەیە كە بە هاوبەشی و گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا چارەسەری كێشەی نەوت و بودجە لە نێوان هەولێر و بەغدادا بكات، هەڵبەتە تێبینی و سەرنجەكانمان زۆر جار بۆ ئەو ئیجتیهاداتانە دەگەڕێتەوە كە لە ناو ماددە و بڕگە دەستوورییەكاندا هاتووە، بە هەرحاڵ گفتوگۆكان بەردەوامییان هەیە و ناكرێت تا دەگەنە ئەنجام لەسەر ئەو وردەكارییانە قسە بكرێت، چونكە دواجار شاندی ئێمە لە وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و شاندی بەغدا لە وەزارەتی نەوت هەر دەگەنە شێوازێكی كۆتایی ڕێگەچارە و گەیشتن بە ئەنجامێكی باش. پێشتریش لە ماوەی 18 ساڵی ڕابردوودا دوو ڕەشنووسی یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی ئامادە كرا كە یەكێكیان لە ساڵی 2007 لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێشكەشی پەرلەمان كرا و ئەوی دیكەیان لە ساڵی 2011 لەلایەن لێژنەی نەوت و وزەی پەرلەمانەوە خرایە بەردەم پەرلەمان، لە پڕۆژەی دووەمدا داوای زامنكردنی هەماهەنگی و هاوبەشی دەكات لە نێوان حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێمدا لە بەڕێوەبردن و گەشەپێدانی سەرچاوەكانی نەوت، هەروەها داوای پێكهێنانی ئەنجومەنی فیدڕاڵیی نەوت و غاز دەكات كە بە جۆرێك بێت، نوێنەری هەرێمیشی تێدا بێت، ئەم دوو ڕەشنووسەی یاسای نەوت و غاز لەو سەردەمەوە ماوەتەوە و چارەسەر نەكراوە، لە یاسای ژمارە 22ی ساڵی 2007ی نەوت و غازی هەرێمی كوردستان بەرپرسیارێتی و ڕێكخستن و سەرپەرشتی پرۆسە نەوتییەكان و چالاكییە پەیوەندیدارەكانی نەوت لە نێویاندا بەبازاڕكردن و دانوستان و جێبەجێكردنی گرێبەستەكانی خستبووە ئەستۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان، تەنانەت یاساكەی ئێمە مافی بەشداریكردن و بەڕێوەبردنی ئەو كێڵگە نەوتییانەی داوە بە حكومەتی عێراق كە بەر لە ڕۆژی 15/8/2005 لە هەرێمدا دۆزراونەتەوە و بەرهەمهێنانی تێدا كراوە، ئەوە بوو ناكۆكییەكان بەردەوام بوو، تاوەكو دادگای فیدڕاڵیی عێراق یاساكەی هەڵوەشاندەوە، دواتر تا ڕێككەوتنە مێژووییەكەی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق فشارەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر هەرێمی كوردستان بەردەوام بوو، تا بڕیارەكەی دادگای نێودەوڵەتیی پاریس. لە ئێستادا هەمووان پێویستمان بە دەرچوونی یاسای نەوت و غاز هەیە و پێویستە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پێكەوە پاڵپشتی لە جێگیركردنی ئەو ماددە و بڕگانە بكەن كە مافی تەواوی خەڵكی كوردستان زامن دەكات.

* زەمان چییە ئەم ڕەشنووسی پڕۆژە یاسایەش لە پەرلەمانی عێراقدا بە دەردی بودجە نەبرێت و زۆرینەی پەرلەمانتارە شیعە و سوننەكان بە زۆرینە دەستكاریی زۆر ماددە و بڕگەی نەكەن، دەرئەنجام لەگەڵ ماددەكانی دەستووردا نەگونجێت، یان بەپێی لێتێگەیشتنی ئەوان بێت و لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان نەبێت؟

- دواجار پەرلەمانی عێراق لە ئەندامانی لایەنە سیاسییەكان پێك هاتوون، پێویستە لە مانگەكانی دیكە بگەینە ڕەشنووسێك كە لەگەڵ بەند و ماددەكانی دەستوور ڕێك بێت و لایەنەكانی سیاسی ڕێككەوتنی خۆیان لەگەڵ هەرێم جێبەجێ بكەن، چونكە ئەمە لەپێناو بەرژەوەندیی گشتیی هەموو عێراق و هەرێمی كوردستانیشە، پێویستە سامانی نەوت و غاز و داهاتەكانی لە عێراقدا بۆ هەموومان بێت و بە شێوەیەكی دادپەروەرانە بەسەر گەلانی عێراق و هەرێمی كوردستاندا دابەش بكرێت، هاوكات پێویستە یاسایەك تێپەڕێندرێت كە لەگەڵ ماددە و بڕگەكانی دەستووردا ناكۆك نەبێت و قابیلی جێبەجێكردن بێت و، ناكۆكی و گرفت بۆ هەر دوو حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست نەكات، ئەوەتا بە هۆی دەستكاریكردن و دەنگدانی زۆر لە پەرلەمانتاران و گۆڕینی ماددە و بڕگەكان لە پڕۆژە یاسای بودجەی گشتیی فیدڕاڵیی عێراقدا، حكومەتی عێراقی ناچار كردووە لە دادگای فیدڕاڵی شكات بكات و حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە سێ بڕگە بە هەمان شێوە تانەی لەو دەستكاریكردنە داوە، منیش لەگەڵ ئێوەدا هاوڕام، ڕەنگە بە هۆی جیاوازیی ئەجیندەی سیاسیی زۆر حزب و لایەنی سیاسی ئەم كارەی سوودانی ئاسان نەبێت، بەڵام گەلانی عێراق چاوەڕوانی جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی دەكەن و دەبێت بە شێوەیەكی خێرا یاساكە تێپەڕێندرێت و ئیدارەدانی مەلەفەكە بە شێوەیەكی باش بەڕێوە بچێت و ببێتە هۆی پێشخستن و بەهێزبوونی ئابووریی عێراق و ئابووریی هەرێمی كوردستان، پێویستە چیتر حكومەتی عێراق خۆی سەرقاڵی ئەم ناكۆكییە سیاسی و ململانێ توندوتیژانە نەكات و ڕوو لە باشكردنی باروبژێوی تاكی عێراقی و باشكردنی خزمەتگوزارییەكان بكات، پەرلەمانتارانیش كە نوێنەرایەتیی گەل دەكەن، ئەو هۆشیارییەیان هەیە كە ئەم پڕۆژە یاسایەی نەوت و غاز وردەكاریی تەكنیكی و هونەری و زانستی و یاسایی زۆری تێدایە و، گەمەكردن لەلایەن هەر پەرلەمانتارێك و لایەنێكی ناو پەرلەمانەوە وا ئاسان نییە و زیان بە هەموو پرۆسەكە دەگەیەنێت. پڕۆژە یاسای نەوت و غاز یەكێكە لەو یاسایانەی ساڵانێكی زۆرە لە پەرلەمانی عێراقدا ماوەتەوە، ئەم ڕەشنووسی یاسایەی كە ئێستا بە هاوبەشی لە نێوان هەر دوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقدا ئامادە دەكرێت، نەخشە ڕێگەیەكی نوێیە بۆ بەڕێوەبردنی نەوت و غازی عێراق و هەرێمی كوردستان لە پێناو بەرژەوەندیی گشتی و بەهێزبوونی ئابووریی عێراق و هەرێمی كوردستاندا.

* زۆر باس لە هۆكارەكانی دەستپێنەكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت دەكرێت لە ڕێگەی بۆڕیی نەوتی جیهانەوە، ئایا هیچ ئومێدێكی نوێ هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان لە نێوان عێراق و توركیا و هەرێمی كوردستاندا؟

- لە چوار ساڵی تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تاوەكو هەرێمی كوردستان خۆی نەوتی هەناردەی دەرەوە دەكرد، مووچەكانی لە كاتی خۆیدا دەدرا و تەنانەت ئاستی هەناردەكردنی نەوت بەرز بووە، تاوەكو حكومەتی بەغدا پەنای برد بۆ ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی لە پاریس، كە لە ئەسڵی پێنج ماددە كە (ئیدارەدان و دەرهێنان و گواستنەوە و ئەمباركردن و بەبازاڕكردن) بوو، تەنیا دادگای ناوبژیوانیی پاریس لە خاڵی بەبازاڕكردن لە بەرژەوەندیی عێراق بڕیاری داوە و هەموو خاڵەكانی دیكەی لە بەرژەوەندیی هەرێمە، ئێمە هەموو پابەندبوونەكانی خۆمان جێبەجێ كردووە، ئەوەی دیكە پەیوەندی بە دانوستانەكانی نێوان عێراق و توركیاوە هەیە، كە تا ئێستا ئەنجامی نەبووە، لێژنەی نەوت و غاز و سامانە سرووشتییەكان لە پەرلەمانی عێراق پێشنیاری كردووە، لە ئەگەری نەگەیشتن بە ڕێككەوتن لەگەڵ توركیا ئەو 400 هەزار بەرمیل نەوتە لە ڕێگەی بەندەرەكانی باشوورەوە هەناردە بكرێت و، بڕە نەوتێكی هەرێمیش لە ناوخۆدا بۆ پێداویستیی نێوخۆ لە بەنزین و سووتەمەنییەكان خەرج بكرێت.

بە شێوەیەكی گشتی هەمووان لە چاوەڕوانی دەرئەنجامی گفتوگۆكان و ئامادەكردنی ڕەشنووسی پڕۆژە یاساكەی نەوت و غاز و پەسەندكردنین، تاوەكو عێراق و هەرێمی كوردستانیش بچنە قۆناغێكی نوێ و سامان و داهاتی نەوت بە شێوەیەكی دادپەروەرانە و بۆ خزمەتی خەڵكی عێراق و كوردستان و بووژانەوەی ئابووری و چارەسەركردنی كێشەكان بێت.