ئاشنا قادر كۆمەڵناسە و قوتابی قۆناغی ماستەرە لە كۆمەڵناسیی زانكۆی سۆران و توێژەرە لە سەنتەری توێژینەوەی فەرەنسی لەسەر عێراق، چالاكێكی دیاری كۆمەڵگەی مەدەنییە و لەسەر پرسە گرنگەكانی كۆمەڵگە بەتایبەتی كێشەكانی گەنج و پاراستنی كەلتوور هەڵوێستی جددی هەیە و ڕەخنەی واقیعییانەی لێ دەگرێت، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا «ماددەی هۆشبەر و مەترسییەكانی» زۆر بە ڕاشكاوی هەڵوەستەی لەسەر ئەو پلان و بەرنامانە كرد، كە نەك هەر لە ڕێگەی بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەرەوە هەوڵی لاوازكردنی توانا و ئەقڵی گەنجەكانمان دەدەن، بەڵكو ئاماژەی بە چەندین بەرنامە و پیلانی دیكە كرد، كە خراونەتەگەڕ بۆ ئەوەی گەنجی ئێمە بێ توانا و بێ ئینتیما بێت و نەتوانێت بەرگری لە نیشتمانی خۆی بكات.

 

لەم گفتوگۆیەدا بەشداربووانی بەڕێز زۆر بە وردی باسیان لە هۆكار و ڕێكارەكانی پێویست بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر كرد، بۆیە من دەمەوێت جەخت لەسەر دوو خاڵ بكەمەوە، بەڵام بەر لەوە دەمەوێت، ئاماژە بەوە بكەم كە دەوڵەتانی دەوروبەرمان بە پیلان و بەرنامە كار لەسەر بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر لە كوردستان دەكەن و، ئێستا كوردستان كەوتووەتە ناو زۆنی بەركارهێنەر و بازرگانیكردن بە ماددەی هۆشبەر، ئەم زۆنەش وڵاتانی (پاكستان، ئەفغانستان، ئێران، عێراق، سووریا و لوبنان) دەگرێتەوە، لەم زۆنەدا عێراق و هەرێمی كوردستان وەك ترانزیت بۆ هەناردەكردنی ماددەی هۆشبەر بۆ ئەوروپا بەكار دەهێنرێن.

بۆ كاركردن لەسەر سڕكردنی گەنجەكانی ئێمە بێجگە لە بڵاوكردنەوەی ماددەی هۆشبەر، شێوازی دیكەش بەكار دەهێنن، وەك بەرهەمهێنانی زنجیرە دراما و فیلم، كە دەیانەوێت ئەقڵی گەنجی ئێمە لەم ڕێگەیەشەوە داگیر بكەن و، تەنانەت هەندێك زنجیرە دراما لە وڵاتانی دراوسێمانەوە تایبەت بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەكرێن، دەینێرین بۆ هەرێمی كوردستان و لێرە دۆبلاژ دەكرێن و لە تەلەفزیۆنەكانی خۆشمان پەخش دەكرێن، بەمەش كاریگەریی زۆر لەسەر بیركردنەوەی گەنجەكانمان دروست دەكەن و وا دەكەن ئینتیمایان نەمێنێت و نەتوانن بەرگری لە خاك و نیشتمانی خۆیان بكەن، ئەم جۆرە زنجیر و درامایانە دەرهاویشتەی زۆر خراپ لەسەر ئاستی مەودای دوور بەجێ دەهێڵێت، كە پاشان پەشیمانی دادمان نادات و بارودۆخ لە كۆنتڕۆڵ دەردەچێت. لە ئێستادا گەنجەكان (لە هەر دوو ڕەگەز) خەریكی لاساییكردنەوەی كاراكتەرەكانی ناو ئەو فیلم و درامایانەن و، كاتی پەخشكردنی ئەم فیلم و درامایانەش بەو جۆرە دانراون، كە كاتی كۆبوونەوەی خێزانە و خێزان هەمووی لە ماڵەوە كۆبووەتەوە، ئەمەش كاریگەریی زۆر نەرێنی لەسەر خێزان دروست دەكات و ئاسایشی كەلتووریمان دەخاتە مەترسییەوە، كە هەتا ئێستا نەمانتوانیوە خاوەن ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئاسایشی كەلتووری خۆمان بین، كە زۆر گرنگە و دەبێت بە جددی بیری لێ بكرێتەوە.

لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت هەڵوەستەی لەسەر بكەم، میدیا و دەزگاكانی ڕاگەیاندنە، ئێمە لە كوردستان ڕاگەیاندنێكمان هەیە كە پاپەندی هیچ سانسۆر و پرەنسیپ و ئیتیك و ئەتەكێتێك نییە، كامەی پێی دەڵێین زۆر باشە، بەراورد بە میدیاكانی جیهان زۆر خراپە، هەر شتێك لەم كۆمەڵگەیەی ئێمە ڕوو دەدات، ڕاگەیاندن مامەڵەیەكی پیشەییانەی لەگەڵ ناكات، بەڵكو وەك خۆی لە شاشەكان بڵاوی دەكاتەوە، لە كاتێكدا لە زۆربەی میدیاكانی جیهان، نەك تەنیا زانیاریی خراپ، بەڵكو دیمەنێكیش كاریگەریی نەرێنی بۆ سەر كۆمەڵگە هەبێت، سانسۆری دەكەن، بەڵام لە كوردستان نەك هەر سانسۆری ناكەن و نەك هەر دابونەریت و ئیتیكی ڕۆژنامەوانی لەبەرچاو ناگرن، بەڵكو زۆر جار لێدوانی هەندێك تاوانبار بڵاو دەكەنەوە، كە زانیاریی ئەوتۆ باس دەكەن، هیچ دوور نییە گەنجەكانمان هەوڵ بدەن لەو ڕێگەیەوە فێری ئەنجامدانی ئەو تاوانە ببن.

خاڵێكی دیكە كە ئەویش هەر كاریگەریی لەسەر گەنجەكانمان هەیە، هەستكردنە بە بۆشاییەك لە نێوان نەوەكاندا، گەنجەكانی ئێستا وەك دایك و باوكیان بیر ناكەنەوە، بە هۆی پێشكەوتنی خێرای تەكنەلۆژیا و ئەنتەرێت، پەروەردەی نەوەی ئێستا لە نەوەی پێش خۆی جیاوازە، شێوازی پەیوەندیی نەوەی ئێستا زۆر بەرفراوانترە لە نەوەی پێشوو، نەوەی ئێستا پەیوەندییەكانی شار و دەوڵەتی تێپەڕاندووە و ئێستا لەسەر ئاستی گلۆباڵی هاوڕێی هەیە و خەڵك دەناسێت.

هەروەها لەلایەن حكومەت و هاووڵاتیانیش بۆشاییەكی گەورە هەیە، هاووڵاتی بە ئاسانی دەنگی ناگەتە ئەو كەسانەی كە پۆستی باڵایان هەیە، یان بۆ نموونە وەزیرن، تەنانەت لە شێوازی بیركردنەوەی گەنجەكانی ئێستا و دەستەبژێری دەسەڵات جۆرێك لە جیاوازیی بیركردنەوە هەیە، گەنجی ئێستا وەك دەستەبژێری دەسەڵات بیر ناكاتەوە، هەر ئەمە وای كردووە، جۆرێك لێكتێنەگەیشتن لە نێوان گەنجی ئێستا و دەستەبژێری دەسەڵاتدا هەبێت.

هەر بۆیە گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە پەلە كار لەسەر ئاسایشی كەلتووری بكات، وەك پاكێجێك كە زۆر شت لەخۆ بگرێت لە ناویشیاندا سیاسەتی گەنج لە ناو ئاسایشی كەلتووریدا.

گرنگە ڕیفۆرمی تۆكمە لە سیستمی پەروەردەدا بكرێت، چونكە ئەو سیستمەی ئێستای پەروەردە كە لە كوردستان بەڕێوە دەچێت، سیستمێكە لە وڵاتێكی دەرەوە هێناویانە و لێرە كۆپی كراوەتەوە، هەر بۆ نموونە دەڵێین: ئایا سیستمی سویدی، باشە ئەو قوتابخانانەی قوتابیانی ئێمە وانەی تێدا دەخوێنن، لە ئاستی قوتابخانەكانی سویدن؟ ئەو مامۆستایانەی كە لەو قۆتابخانانە وانە دەڵێنەوە، لە ئاستی مامۆستاكانی سویدن؟ ئەمە پێمان دەڵێت، ناكرێت سیستمی پەروەردەی هیچ وڵاتێك كۆپی بكەینەوە و دەبێت خۆمان سیستمێكی پەروەردەی تایبەت بە هەرێمی كوردستان دروست بكەین.