پڕۆفیسۆر ستیڤن ڕەوچ بۆ گوڵان: پێدەچێت سوپای ڕووسیا ورەی پێویستی بۆ ئەنجامدانی دژەهێرش نەبێت
ستیڤن ڕەوچ، پڕۆفیسۆری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی ساوز فلۆریدا، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە وەك سیاسەت و كاروبارە نێودەوڵەتییەكان، مافەكانی مرۆڤ، سیاسەتی ئەوروپی و حوكمڕانیی جیهانی. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، وەك شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و ڕەهەند و لێكەوتەكانی ئەم شەڕە و و پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و سعودیە و ڕۆڵی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* لە ڕوانگەی پسپۆڕی و شارەزاییتانەوە، ئایا هەڵكشانی هاوكاریی نێوان ڕووسیا و ئێران بە مایەی نیگەرانی دەزانن، بە تایبەتی لەبەر ڕۆشنایی ئەو ڕاستییەی كە لە ئێستادا ئێران دامەزراوەی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەسەر خاكی ڕووسیا دامەزراندووە؟
- بەڵێ، پێم وایە مایەی نیگەرانییە. بەڵام ئەگەر ڕاشكاو بم لە وەڵامەكەمدا، ئەوا ئەمە بۆ من جێی سەرسوڕمان نییە، بە تایبەتی ئەگەر كشانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا لەبەر چاو بگرین. دواتر بوارێكی كەم هەیە بۆ ئەوەی بزانین ئایا بە ڕاستی پەیوەندیی گەشەكردووی نێوان ڕووسیا و ئێران بەرەو كوێ سەردەكێشێت، بەڵام بە ڕەچاوكردنی ئەوەی كە پەیوەندیی نێوانیان بەهێزتر دەبێت و پێ دەچێت لە لایەن ڕووسیاوە تەكنەلۆژیای ناوكی، یان پێدانی كڵاوەی تاكتیكی ناوكی بە ئێران بدرێت.
* تێڕوانینتان چییە لە بارەی پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەی نێوان عەرەبستانی سعودیە و ئێران لە ڕووی دامەزراندنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماتییەكانەوە كە سعودیە ڕێگەی بە ئێران دا، باڵیۆزخانەكەی لە ڕیاز بكاتەوە، ئەم ڕێككەوتنەش بە ناوبژیوانیی چین بووە، ئایا پێویستە ئەمریكا بە نیگەرانییەوە لە پرسی لەدەستدانی دەستڕۆیشتوویی خۆی لە ناوچەكەدا بڕوانێت؟
- بە تێڕوانینی من دووبارە دامەزراندنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماتییەكان بە ڕاددەیەكی گەورە پەرەسەندنی ئەرێنین، لەبەر ئەوەی ئاماژەن بە هاتنەئارای پابەندبوون بە سەقامگیریی ناوچەییەوە. لە ڕاستیدا ناكرێت مەترسییە سیاسییەكانی ناوچەكە لەوە گەورەتر بن، كە ئەگەرێكی ڕاستەقینە هەیە بڵاوبوونەوەی چەكی ناوكی لە ناوچەكەدا ببینین. بە چاوپۆشین لەوەی ئەمە پێشبینییەكی ڕاست بێت، یان نا، ئەوا دەستپشێخەرییەكەی، یان ناوبژیوانییەكەی چین دەرئەنجامێكی پێشوازی لێ كراوە، بەڵام ئەگەری ئەوەی لە هەناوی هەڵنەگرتووە كە بەم نزیكانە ببێتە هۆی زاڵبوون بەسەر پەیوەندییە چەسپیو و قووڵەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا. بە دیدی من هێشتا چین بە میانگیرێكی خاوەن میسداقییەتی ئاشتی، یان میانگیرێكی لایەنی سێیەمی هاوشێوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دانانرێت، كە كاریگەریی ئەمریكا لە بەها سەرنجڕاكێشەكانیدایە وەك دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و ئازادی. لە ڕاستیدا بۆ ماوەیەكی دوور و درێژە چین بەرهەڵستیی هەر یەكێك لەم بەهایانەی كردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، بەهایەكی قەناعەتپێهێنەری تایبەت بە خۆی نەخستووەتەڕوو بۆ خستنەگەڕ و پاساوهێنانەوە بۆ دەستتێوەردانەكەی. لەم ڕووەوە، هۆكارێكی كەم لە ئارادایە بۆ نیگەرانبوونی ئەمریكا. بەڵام سەرەڕای ئەوەش كە ئاماژەم پێ كرد، ئەوا گەورەترین هەڕەشە كە ڕووبەڕووی ئەو سەركردایەتییە جیهانییە بووەتەوە كە ئەمریكا مومارەسەی دەكات لە ناوخۆ، یان لە سیاسەتی ناوخۆی ئەمریكاوە سەرچاوە دەگرێت، بە زۆری لە ناسیۆنالیزمی كریستیانی، یان پۆپۆلیزمی خۆسەپێنی (ترەمپیزمی دژ بە جیهانگەرایی)، كە كار لەسەر بنكۆڵكردنی خودی ئەم بەهایانە دەكەن.
* بە ڕای ئێوە بۆچی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ بە بەردەوامی پاڵپشتی دارایی و چەك و تەقەمەنی و سیستمی بەرگریی ئاسمانی بۆ ئۆكرانیا دەستەبەر دەكەن، بەڵام هێشتا هەوڵێكی بەرچاویان نەخستووەتەگەڕ لە بەدیهێنانی چارەسەرێكی گشتگیر بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕە؟
- من باوەڕم وایە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ نیگەران بوون لەوەی ئێستا زیاتر پاڵپشتیی دارایی و سەربازی بۆ ئۆكرانیا دەستەبەر بكەن، هۆكارە سەرەكییەكە خودی پوتین خۆیەتی، كە خەونە ئیپمریالییەكانی و پشتگوێخستنی دڵڕەقانەی بۆ ژیانی مرۆیی و هەڕەشەكردنی بۆ بەكارهێنانی چەكی ناوكیی تەكتیكی بوونەتە هۆی ئەوەی ئەنجامدانی هەر گفتوگۆیەك بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی گشتگیر كارێكی دژوار بێت، ئەگەر مەحاڵ نەبێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە ڕووسیا لە ڕێی هێز و ناچاركردنەوە هەرێمی كریمیا و چەند بەشێكی ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیای كردە بەشێك لە خاكەكەی، كە ئەمە بەردی بناغەی خەونە بێ سنوورەكانی پوتینە بۆ داگیركردنی تێكڕای ئۆكرانیا. لەبەر ئەوە پێ دەچێت دروستترین ستراتیژیەت بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ناتۆ شەكەتكردن، یان لە ناوبردنی ورەی دوژمنەكە بێت، بە چەشنێك كە بارگرژی ناوخۆیی، یان شەڕی نێو پارتەكەی ببنە هۆی لاوازكردنی پوتین و خەونە ئیپمریالیستییەكانی.
* تێڕوانینی ئێوە چییە لەبارەی چەند وڵاتێكی دیاریكراوەوە كە دژن بە سزا سەپێندراوەكانی سەر ڕووسیا، یان ئەم سزایانە فەرامۆش دەكەن، ئایا پێت وایە ئەم كارە لەو ترسەوە سەرچاوەی گرتووە كە ڕەنگە دواتر ئەوانیش بكرێنە ئامانج، یان ئەوەتا ئەمە ئامرازێكە بۆ گوزارشتكردن لە ناڕەزایەتیی خۆیان لە دژی باڵادەستی و دەستڕۆیشتوویی ڕۆژئاوا بەسەر كاروبارە جیهانییەكانەوە؟
- بە دڵنیاییەوە ترس هەیە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەمە لە بەشێكی زۆریدا پەیوەندیدارە بە دەستڕۆیشتوویی هەڵكشاوی ڕووسیا لە ناوچەكەدا، واتە پەیوەندییە بەهێزەكانی لەگەڵ وڵاتانی وەك سووریا. دواتر هێشتا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەناڵێنێت بەدەست دەرئەنجامە ئابووری و سیاسییەكانی ئەو شەڕانەی بەرپای كردن لە عێراق و ئەفغانستاندا، ئەوە بوو ئەم وڵاتانەشی لە بارێكی ناسەقامگیردا جێهێشت و پشتی لە گەلەكانیان كرد. ئەمەش تەنیا ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە تاوەكو ژمارەیەكی زیاتری وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو وانەیە فێر بن كە بەندە بە پشتبەستن بە پاڵپشتییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، لە ڕێی ڕووكردنە هێزە مەزنەكانی دیكە، ئەوا بە تێڕوانینی من ناتوانین بڵێین ئەمە گوزارشتە لە ناڕەزایەتییەكانیان لە باڵادەستیی ڕۆژئاوا، بەڵكو زیاتر ناڕەزایەتی لە شكستی ڕۆژئاوایە لە سەپاندنی باڵادەستیی خۆی لە بەرانبەر هەڵكشانی دەستڕۆیشتوویی ڕووسیا.
* ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ستراتیژیەتی ئۆكرانیایە بۆ ئەنجامدانی هێرشی پێچەوانەوە، بەڵام پێ دەچێت سەربازانی ڕووسیا بتوانن بەرەنگاری ببنەوە. ئەگەر ئەم دژە هێرشانە سەركەوتوو نەبن، ئایا دەكرێت ئەمە دەرئەنجامی كارەساتباری لێ بكەوێتەوە لەسەر ئۆكرانییەكان، بە تایبەتی ئەگەر بوارێك بخوڵقێت كە سوپای ڕووسیا بتوانێت خۆی ڕێك بخاتەوە و هێرش بكاتەوە و دەستكەوتی ستراتیژی بەدەست بهێنێت؟
- تەنانەت ئەگەر دژە هێرشەكان سەركەوتوو نەبن، ئەوا ڕۆژئاوا هێندە چەك و هاوكاری دەستەبەر دەكات بۆ ئۆكرانیا كە بتوانێت درێژە بە هەوڵەكانی بدات لە دژی ڕووسیا. لە ئێستادا پێ دەچێت سوپای ڕووسیا سوپایەكی دابەشبوو بێت، یان ورەی پێویستی نەبێت بۆ ئەنجامدانی دژە هێرش. هەروەها ڕوون نییە ئایا هەڵگەڕانەوە كورتخایەنەكەی ئەم دواییە پوتینی لاواز كردبێت، ئایا ئەمە دەبێتە هۆی گۆڕینی ستراتیژیەتی ڕووسیا لە مەودای كورتخایەن، یان تەناتەت مەودای درێژخایەندا.
* دید و تێڕوانینتان چییە لەسەر ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چارەسەركردنی ئالنگارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی فەرامۆش كردووە، ئایا پێت وانییە ئەمە دەرفەتێك دەڕەخسێنێت بۆ چین بۆ ئەوەی ڕۆڵی گەورەتر ببینێت و ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوە، هەروەك ئەوەی بەدی كرا لە پرسی ناوبژیوانیكردن لە ڕێككەوتنی ئاشتی لە ناوچەكەدا؟
- بە دڵنیاییەوە پێم وایە ئەم دەرئەنجامەی لێ دەكەوێتەوە. بەلای كەمەوە بوار بە چین دەدات بۆ ئەوەی هەندێ پەرەسەندنی دیپلۆماتی بەدەست بهێنێت. ئەوەی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەنجامی دەدات دابڕانێكی سەیرە لە ڕۆڵە پشتیوانكارەكەی- كە پتر ڕۆڵێكی ئابوورییە- لە ئەمریكای لاتین و ئەفریقا. بەڵام پێ دەچێت ئەم دابڕانە ڕواڵەتی، یان ڕووداوێكی دابڕاو بێت، كە ئەمەش دەمانگەڕێنێتەوە بۆ ئەو خاڵەی لە سەرەتادا ئاماژەم پێ كرد، واتە هۆكاری ئەوەی كە بۆچی چین بە زەروورەت هەوڵی پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە دەدات كە ئەمریكا خوڵقاندوویەتی، ئەوەیە كە دیدگایەكی مۆراڵی، یان بەهایەكی نییە كە ببێتە بناغەی ڕایەڵەی پەیوەندییەكانی، هەروەها هەستێكی هاوبەشی ئەرێنیشی نییە، نەك تەنیا لەگەڵ حكومەت، بەڵكو لەگەڵ گەلی ئەو وڵاتەشدا. ئەوەی پێی گەیشتووم لە میانەی سەرجەم گەشت و ئەركی توێژینەوەكانم لە ئەفریقا و چەند بەشێكی ئەمریكای لاتین، ئەوەیە كە سەرنجڕاكێشیی چین وەك هێزێكی مەزن زۆر كەمترە بە بەراورد لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بۆ نموونە، چین خاوەنی سەرمایەیەكی كۆمەڵایەتی، یان متمانەیەك نییە بۆ ئەوەی ببێتە جێگرەوەی هێزی میانگیری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
