د.جەلال ئەحمەد، جیا لەوەی ئەكادیمیستێكی كۆمەڵناسە و مامۆستایە لە زانكۆی سەڵاحەدین، لە هەمان كاتدا بەرپرسی بنكەی توێژینەوە و ڕاپرسیی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان و، ئەندامی بازنەی گفتوگۆشە و، یەكێكە لەو ئەكادیمیستانەی كە بە شێوەی مەیدانی و بە پشتبەستن بە داتا و ئاماری دروست كار لەسەر كێشە و گرفتەكانی كۆمەڵگە دەكات و، لۆژیكانە بە ڕیشەی كێشەكاندا دەچێتە خوارەوە و، پێشنیار و چارەسەری لۆژیكانە بۆ كێشەكان دیاری دەكات، لە گفتوگۆی ئەم جارەشدا (ئالنگارییەكانی بەردەم سەروەریی یاسا لە هەرێمی كوردستان) بەم جۆرە بۆچوونەكانی خستەڕوو:

 

سەروەریی یاسا هەروەك لە پێناسەی نەتەوە یەكگرتووەكاندا هاتووە، پرەنسیپێكی حوكمڕانییە بە جۆرێك هەمووان (تاك بن، یان گرووپ، لە دامەزراوەكانی كەرتی گشتیدا بن، یا تایبەت، دەسەڵاتدار و سەركردەی سیاسی و حكوومی بن، یان هاووڵاتی ئاسایی)، دەبێت وەك یەك ملكەچی یاساكان بن، كانت دەڵێ: مرۆڤ متمانەی بە ڕەمەك غەریزەكانی نییە، بۆیە پێویستی بە دانانی یاساكانە، كەواتە مرۆڤەكان لە هەر پلەوپایە و ڕۆڵ و پێگەیەكدا بن، دەبێت لە ڕێی یاساكانەوە كۆنتڕۆڵ بكرێن، تا مەدەنییانە مامەڵە لەگەڵ یەكتریدا بكەن. بۆیە هیچ ئیشكالییەتێك لە ناوەڕۆكی ئەم پێناسەیەدا نابینم و دەكرێ هەموو كۆمەڵگە و وڵاتان تەبەنی بكەن، بەڵام كاتێك قسە دێتە سەر هاوتاكردنی یاساكان لەگەڵ پێوەر و ستانداردە نێودەوڵەتییەكان، لەوێوە بەشێك لە كێشەكان سەرهەڵدەدەن و چارەسەركردنیشیان ئاسان نابێت، لێرەدا دەمەوێ سەرنجتان بۆ كاریگەریی ڕەگەزەكانی كەلتوور و دابونەریتەكان بەسەر ڕاددەی سەروەریبوونی یاساوە ڕابكێشم، بەر لە هەموو شتێك ئێمە كۆوەبوون (تجمع)ێكی كۆمەڵایەتی وەهاین، كە ئەزموونێكی خۆكردی نووسینەوەی یاسای نووسراو و فەرمیی دوور و درێژمان نییە، ئەگەر هەشبووبێت هی حاكم و هێزێكی بێگانە و داگیركەر بووە، كە بە حوكمی بێزاری و ڕەتكردنەوەی هێز و حوكمیان، ڕقبوونەوە لە یاسا بووەتە ڕەهەندێكی سایكۆلۆژیی زاڵ بەسەر كەسایەتیمانەوە و لەوێشەوە تێكەڵ بە كەلتوورمان بووە و نەوە بۆ نەوە گواستوومانەتەوە. لە لایەكی دیكەوە هەموومان دەزانین، كە لە عێراق و هەرێمی كورستاندا شەریعەتی ئیسلامی سەرچاوە و چاوگی سەرەكیی یاسادانانە، نكۆڵییش ناكرێ لەوەی بەشی هەرە زۆری ڕەگەزەكانی كەلتووریش باكگراوندێكی ئایینییان هەیە، یا ئایین بەشی هەرە زۆری كەلتووری ئێمەی تەنیوە، ئێ كەوایە چۆن وا بە ئاسانی دەتوانین یاساكانمان هاوتا بكەین و بیگونجێنین لەگەڵ پێوەرە نێوەدەوڵەتییەكانی یاسادانان؟ جا ئەگەر ئەمە ئیشكالییەتێك بێت، دەشێ پێچەوانەكەشی هەر ئیشكالییەت بێت، مەبەستم لەم قسەیە ئەوەیە، كە ئەگەر لە دانان و پیادەكردنی یاساكانیش ڕەچاوی ڕەگەزەكانی كەلتوور و دابونەریتەكان بكەین، چۆن دەتوانین بە یاسا كێشەی گەندەڵی و واستە و توندوتیژیی خێزانی و دوورخستنەوەی دەستی خزمخزێنە و هاوهۆزی و ڕەچاوكردنی بەرژەوەندییە شەخسییەكان لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و ڕاییكردنی كاروبارەكاندا كەم بكەینەوە، كاتێك لە كۆمەڵگەیەكدا باوەڕ و كۆویژدانێك زاڵە بەسەر ئاوەز و بیركردنەوەی تاكەكاندا، كە ئەگەر كەسێك كەسێكی كوشت، ئیللا دەبێ بكوژرێتەوە، ئیدی كەسوكاری كوژراوەكە چۆن قەناعەتیان بە حوكمی دادگا و دادوەرێك دێت كە بڕیاری گرتنی هەتاهەتایی، یان لەسێدارەدان بەسەر تاوانبارێكدا دەدات و بە لەبەرچاوگرتنی جاڕنامەی مافەكانی مرۆڤ جێبەجێ ناكرێت، بەو هۆیەوەش حوكمی لەسێدارەدانەكە بە لێبوردنێكی گشتی دەبێتە هەتاهەتایی، هەتاهەتاییەكەش بە لێبوردنێكی دیكە دەگۆڕێت بۆ چەند ساڵێك بەندكردن و ئەو چەند ساڵەش كە تەواو بوو، تاوانبارەكە دێتە دەرەوە، قسەیەكیش هەیە دەڵێ خوێن نابێ بە ئاو، بەتایبەت لە كۆمەڵگە نەریتییەكاندا كە تا ئێستاش تۆڵەسەندنەوە بەهایە و تۆڵەسێنیش پاڵەوان! ئەو تاوانبارانەی حوكمە یاساییەكەشیان تەواو دەبێ، ناتوانن یان ڕێگەیان پێ نادرێ بێنە دەرەوە تا سوڵحێكی عەشایەری نەكەن. دواجار دوای ئەو هەموو پرۆسە و ڕێكارە ئەمنی و یاساییانە، بڕیاری كۆتایی لە بارەی كەیسەكان هەر لای حوكم و یاسا كۆمەڵایەتییەكانە. لە پرسی توندوتیژیی بەرانبەر بە ژنان چەندین كەس بەڵێننامەی لێخۆشبوون و پاراستنی گیانی ئافرەتانیان لێ وەرگیراوە، بەڵام دواتر دەستیان چووەتە خوێنی ئافرەتەكە، لێرە دەمەوێ قسەیەكی فەیلەسوفی یۆنانی ئەفلاتونتان بیربخەمەوە، كە گوتوویەتی: «كەسی باش پێویستی بە یاساكان نییە، تاوەكو پێی بڵێن چۆن بەرپرسیارانە هەڵسوكەوت بكات، بەڵام كەسی خراپ هەمیشە ڕێگەیەك دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی پاشقول لە یاساكان بگرێت». پاشقولگرتن لە یاساكان یەكێكە لە هەرە كاریگەرترین ئالنگارییەكانی بەردەم یاسا لەم وڵاتەدا. كەم نین ئەوانەی تاوانی زۆر گەورەیان دەرهەق بە خەڵك و هاووڵاتیان ئەنجام دا، دادگاش بڕیاری دەستگیركردنی بۆ دەركردوون، بەڵام بە حوكمی دۆخێكی سیاسی و خۆدانە پاڵ ململانێی حزبی و دەستڕۆیشتوویی و ڕۆڵ و پێگەیەكی كۆمەڵایەتی، تۆز لەسەر سكاڵای سكاڵاكارانیان كەوتووە، دادگا و دادوەرەكانیش لە ترسی پژمین و پیسبوونی جلەكانیان یا فشار و عاقیبەتی بڕیارەكانیان، ناتوانن فوویەك بە تۆزی سەر سكاڵاكاندا بكەن. شارل بودلێر دەڵێت: «ئەگەر یاساكان توانای قسەكردنیان هەبا، سكاڵایان لە پارێزەرەكان دەكرد».

ئێمە بەداخەوە تووشی ئیشكالییەتێكی تریش بووین، ئایا لە كەلتووری ئێمەدا كۆویژدان و ڕایەكی گشتی نییە كە بتوانێ كاربەدەستان ناچار بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی یاسایی پێویست بكات و مافی مافخوراوان لە تاوانباران بسێننەوە؟ خۆسێ ساراماگۆ دەڵێ: «ویژدانەكان زیاد لەوەی لێیان چاوەڕوان دەكرێت بێدەنگن، هەر بۆیە یاساكان داهێنراون»، كەواتە ئێمە بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشایی ڕای گشتی و كۆویژدانە دەستمان داوەتەوە نووسینەوە و گەڵاڵەكردنی یاساكان، كەچی یاساكانیش لەبەر بەشێك لەو ئالنگارییانەی باسم كردن، نەیانتوانیوە وەك پێویست سەروەری بۆ خۆیان دەستەبەر بكەن. ئێمە وەك سوزان لاڤۆلێت دەڵێ پەی بە یاساكان نابەین، تا ئەو كاتەی لەگەڵ بەرژەوەندییەكانمان تێكگیر نەبن، ئەو كات ڕەنگە هەوڵی خراپ بەكارهێنان و قۆستنەوەی ئەو لایەنانەیان بدەین، كە لە بەرژەوەندیماندان، پشت لەو لایەنانەیان بكەین كە لە بەرژەوەندیی زۆرینەدان، ئەگەر نەتوانین و نەكەوینەخۆ بۆ بەرگرتن لەم بارە، ئیدی دەبێ ددان بەو قسەیەی بارۆخ سپینۆزادا بنێین، كە وتوویەتی: «ئەو یاسایانەی دەمەكان دەمكوت دەكەن و پێنووسەكان دەشكێنن، خۆیان خۆیان هەڵدەوەشێننەوە».