تیپی شانـۆی ئاشتی(2-1)

ئا/ تاریق كارێزی

كەركووك یەكێكە لەو شارانەی ڕۆحی نوكتە و قسەدانی و مەشرەف خۆشی تێیدا لە ئاستێكی باڵادایە. لەو شارەدا گەلێك كەسایەتی و بنەماڵە هەن، بە قسەی خۆش و نوكتەی وا ناوبانگیان دەركردووە، كورد گوتەنی «سەر بە قوڕ بە پێكەنین دەهێنن.» زۆر جار بە هاوڕێ و هاوپیشەكەی خۆم، كاك ستار جەباری دەڵێم، بە تایبەتی كە ئەو لە هەر مەجلیسێكدا بێت، قسە و نوكتەی لێ نابڕێت، چەند جارێك پێم گوتووە، «دە قۆڵی لێ هەڵماڵە و چەند بەرگێكی ڕشتەی جەباریمان بۆ بنووسەوە»، وەك ئاماژەیەك بۆ «ڕشتەی مراوری»ی مامۆستای شكۆمەند و پایەبەرز، بە هەشتی عەلادین سەجادی، مخابن تا ئێستا، نە جەباری و نە كەسێكی دیكە، نەهاتوون نوكتەكانی كەسایەتی و بنەماڵە نوكتەدان و دانسقەكانی ئەم شارە بنووسنەوە. كار وا بڕوات، ئەو كولتوورە جوان و دەگمەنە، ئاودیوی دنیای نەمان دەبێت.
پاڵپشت بە بڕگەی پێشوو، كەركووك زەمینەیەكی بەهێزی هونەری شانۆی تێدایە. كۆمیدیا كە باڵێكی جووتە باڵی ڕۆح و گەوهەری دراما و شانۆیە، لەم شارەدا بناغەی هەیە، ڕیشەیەكی زۆر بەهێزی هەیە، خۆ ئەگەر ئەوەشی بخەینە سەر، كە لە ماوەی یەك سەدە لە تەمەنی دەوڵەتی عیراق، ئەم شارە و خەڵكەكەی هێندە تراژیدیایان بینیوە، ئیدی شانۆكار لەو شارەدا پەكی ناكەوێت، هەر چۆنێكی چاو بكاتەوە، ئاوڕ بداتەوە، خۆی لە نێو دەریای كۆمیدیا و تراژیدیای شار و خەڵكەكەیدا دەبینێتەوە. جا بۆیە، ئەگەر كەركووك لە نێو گوڵشەنی شانۆوە بێتە دەست، شاكار بە دەستەوە دەدات. ئێوە بڕوانن، كەركووك لە نێو گەورە شارەكانی دیكەی باشووری كوردستاندا تاقانەیە، كە داگیركەر ناسنامەكەی نەسەلماندووە، بەوەندەش نەوەستاوە، بەڵكوو بە هەرچی تین و تاقەتی كە هەیەتی، هەوڵی سڕینەوەی ناسنامەكەی داوە، كاری بۆ ڕیشەكێش كردنی كولتوورەكەی كردووە.
بە درێژایی سەدەی بیستەم، دەوڵەتی عیراق تەنیا بۆ چوار ساڵ (1970 تا 1974) ڕێی داوە منداڵانی شارەكە بە زمانی كوردی بخوێنن، بەڵام هەر لەو سەدەیەدا، مێژوونووسانی وەك مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی، د. جەمال ڕەشید، د. كەمال مەزهەر ئەحمەد لەو دەڤەرەدا پەیدا بوون. لە سەردەمی دەسەڵاتی بەعسدا، نە مامۆستا، نە خوێندكار لە قوتابخانەدا بۆیان نەبووە بە كوردی قسە بكەن، لە مزگەوتیشدا مەلا و زانای ئایین بۆی نەبوو بە كوردی خوتبە بدات، بەڵام گەورە زمانزان و وەرگێڕ و بیرمەندێكی وەك مەلا شوكور پەیدا بووە. شارێك كەڵە شاعیرانی وەك ڕەنجووری (1750- 1813) و شێخ ڕەزا (1835- 1909)ی تێدا پەیدا بوو بێت، نیشانەی ئەوەیە ژێرخانی كولتوورەكەی ڕیشەدار و بەهێزە. لە دووڕیانی بەیەك گەیشتنی كۆمیدیای شار و تراژیدیای یەك سەدە لە مێژووی شارەكە، هونەری شانۆ هەڵتۆقیوە و گەشەی كردووە. لە ڕوانگەی دەستەبژێری ئەو شارەوە، ڕەگەزەكانی هونەری شانۆ لەگەڵ كولتوور و پێكهاتەی كۆمەڵایەتیی شاردا، ساز و تەبا بووە، خۆ لە ڕاستیشدا هەر وایە، بۆیە وێڕای قەدەغە و قەدەغەكاریی داگیركەر، ژیلەمۆی شانۆ لە كەركووكدا خامۆش نەبووە، بەدەم سووكە كزەیەكی نەسیمی شەماڵەوە، شناوەتەوە.