ئەمجارەش دادگای باڵای فیدراڵی بڕیارێکی دژی هەرێمی کوردستان دەرکرد, ئەوەش بە بڕیاردان لەسەر نادەستووری بوونی یاسای درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان - عێراق ژمارە (12) بۆ ساڵی 2022  کە لەلایەن پەرلەمانی کوردستان – عێراق دەرچووە لە دانیشتنی ئاسایی خۆیدا ژمارە (11). ) لە 10/9/2022 لەبەرچاوگرتنی ئەوە كە ماوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان - عێراق کۆتایدێت بە تەواو بونی ماوەیە یاساییەی کە بۆی دیاری کراوە بەپێی مادەی (51)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 1992 ی هەموارکراو کە بەپێی مادەی سێیەمی لە یاسای ژمارە (5)ی ساڵی 1998  یاسای هەموارکراوی یەکەم لە یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 1992، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە هەموو ئەو  شتانەی کە لەلایەن پەرلەمانی هەرێمی کوردستانی عێراقەوە دەرچووە دوای ئەو ماوەیە یاساییە پووچەڵە لە ڕوانگەی دەستوورییەوە, پشتبەستن بە بڕگەکانی مادەی (١٣/دووەم)ی دەستووری کۆماری عێراق بۆ ساڵی ٢٠٠٥.

     لێرەدا باسی ڕەوایی يان ناڕەوایی ئەو بڕیارە ناکەم کە دادگای فیدراڵی داوە, يان ئایا لە بڕیارەکەیدا ڕاست بوو یان هەڵە؟ چونکە هەمووان دەزانن ئەم دادگایە بەداخەوە بە سیاسی کراوە ئەمە یەکەمجار نییە کە بڕیار لەدژی هەرێم دەربکات و دواجاریش نابێت. بەڵام هەوڵ دەدەم ڕۆشنایی بخەمە سەر کاردانەوەی یاسایی و سیاسی ئەم بڕیارە لەسەر کوردستانی عێراق. چونکە دادگا بڕیارەکەی دەرکرد بەبێ دانانی هیچ میکانیزمێک بۆ قۆناغی دوای بڕیارەكە، وە هەرێم چۆن هەڵبژاردن بەڕێوە دەبات و بە چ یاسایەک, هەمووان بە سەرلێشێواوی جێهێشتن.

ئەمەش لەبەرئەوەی هەرێم دەستووری نییە و کۆمسیۆنێکی ناكاراكراوەي هەڵبژاردن و پەرلەمانێکی هەڵوەشاوەی هەیە، هەرچەندە لە بڕیارەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە ئەگەری هەیە کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق هەڵبژاردن لە کوردستان ئەنجام بدات بەڵام لە ڕوانگەی پراکتیکی و تەکنیکییەوە بۆ ئەو ئەستەمە ئەو کارە بکات چونکە بڕیارە کۆمسیۆن هەڵبژاردنی پارێزگاکان لە عێراق ئەنجام بدات، هەروەها کۆمسیۆنی سەربەخۆ لە عێراقیش لە 7ی 1ی 2024 کۆتایی دێت و بەم شێوەیەش ئەستەمە لە یەک کاتدا هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێم پێکەوە ئەنجام بدرێت. لەلایەکی دیکەوە، ئێستا هەرێم لە بۆشایی دەستوریدایە، زەحمەتە هەرێمی کوردستان لەو چەقبەستووە یاساییە دەربهێنرێت و هەموو ئەوەی دەخرێتەڕوو، بابەتی فیقه و بۆچوونە، لەوە زیاتر هیچی تر نییە.

 

چونکە هیچ دەقێکی ڕوون نییە کە بنەمای یاسایی لەسەری بنیات بنرێت بۆ چارەسەرکردنی دۆخەکە و کۆتاییهێنان بەم دۆخە و گەیشتن بە سەلامەتی و ئەنجامدانی هەڵبژاردن و گەڕاندنەوەی شەرعیەت بۆ دامەزراوەکانی هەرێم. بەشێک لە یاساناسان پشت بە یاسای هەموارکراوی سەرۆکایەتی هەرێم ژمارە (1) دەبەستن بۆ ساڵی 2005 کە تێیدا هاتووە (دووەم: دەرکردنی فەرمانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی بۆ جڤاتی نیشتیمانی کوردستان - عێراق و دیاریکردنی وادەکەیان لە ماوەی پانزە ڕۆژدا لە بەرواری هەڵوەشاندنەوەی یان لانیکەم شەست ڕۆژ پێش کۆتایی هاتنی خولی هەڵبژاردنەکان، بە مەرجێک هیچ بەرواری هەڵبژاردنەکان لە ماوەی شەست ڕۆژی دوای بەرواری هەڵوەشاندنەوەی یان لە ماوەی شەست ڕۆژی پێش بەرواری کۆتایی هاتنی خولی هەڵبژاردنەکانی زیاتر بێت. یاساکە ڕوونە و دۆسیەی کوردستانیش ناگرێتەوە، تەنانەت مادەی (٦٤)ی دەستووری عێراقیش، کە تێیدا هاتووە (دووەم: کاتێک پەرلەمان هەڵوەشایەوە، سەرۆکی کۆمار داوای هەڵبژاردنی گشتی لەو وڵاتە دەکات لە زۆرترین ئاستدا ماوەی شەست ڕۆژ لە بەرواری هەڵوەشاندنەوە، لەم حاڵەتەدا ئەنجومەنی وەزیران بە دەستلەکارکێشاوە دادەنرێت و بەردەوام دەبێت لە بەڕێوەبردنی کاروباری ڕۆژانە.) هەڕوەها بەهەمان مانایه و ناکرێت له سەڕ بنیات بنرێت، چونکه ئەوەی له یاسای سەڕۆکایه تی هەڕێم و مادەی (64)ی دەستووری عێراقدا باسی لێوەکرا، له ئەگەڕی کۆتایی هاتنی ماوەی یاسایی پەڕلەمان، یان پەرلەمان خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، یان بە ڕێگەی تر، و دەچێتە هەڵبژاردنی پێشوەختە، وە دۆسیەی پەرلەمانی کوردستانیش تەواو جیاوازە، بەجۆرێک ئەو فەرمانەی کە دەرچووە لەلایەن سەرۆکی هەرێمی بە نادروست دادەنرێت چونکە ئاراستەی کۆمسیۆنی هەرێمی کوردستان کرابوو.

       بۆیە هێزە سیاسییەکانی هەرێم تەنها یەک بژاردەیان لەبەردەمدایە، ئەویش ڕێککەوتنی هێزە سیاسییەکان و گەیشتن بە چارەسەرێکە کە هەموو لایەک ڕازی بکات و ڕێکبکەون لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە زووترین کاتدا، بەڵام بەداخەوە ئەم ئیرادەیە لە یەکێتی نابینین, چونکە لەلایەک داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەکەن و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئامادەیەن هەموو شتێک بکەين بۆ ئەوەی هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، لەلایەکی تریشەوە کار بۆ بەربەست کردنی هەر هەنگاوێک دەکەن بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن، و باشترین بەڵگەش بۆ ئەوە تانەدانێکە کە لە یاسای کۆنی هەڵبژاردندا داوە بۆ دادگای فیدراڵی، ئەگەر ئەم تانەیە نەکێشرێتەوە، زۆر ئەستەمە هەرێم بتوانێت لەماوەی ئەمساڵدا هەڵبژاردن ئەنجام بدات. وە لە سەرەتای ساڵی داهاتوودا ماوەی کارکردنی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بەسەر دەچێت و بەم شێوەیەش تا خودا بیەوێت بە دەوری ئەم گێژەڵوکەدا دەسوڕێینەوە.