بەڕێز ئازاد تۆفیق جیا لەوەی ئێستا پارێزگاری هەڵەبجەیە، یەكێكە لە تێكۆشەرە دێرینەكان و ڕۆشنبیر و ڕاگەیاندنكارێكی دیاری كوردستانە و، هەموو كات لەسەر پرسە نیشتمانییەكان و داكۆكیكردن لە قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان هەڵوێستی جوامێرانەی هەبووە، لەو كاتەوەش كە ئەركی پارێزگاری هەڵەبجەی پێ سپێردراوە، هەموو كات هەوڵەكانی بەو ئاراستەیە بوون كە حكومەتی هەرێمی كوردستان زیاتر بایەخ بە پێداویستییەكانی پارێزگای هەڵەبجە بدات و هەموو كات ئەوەی بیر خستوونەتەوە كە هەڵەبجەی شەهید بۆیە بووەتە پارێزگا، لەبەر ئەوەیە كە لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە كیماباران كراوە، بۆیە دەبێت لە ئاوەدانكردنەوەشدا بایەخی زیاتری پێ بدرێت. لە گفتوگۆی ئەمجارەدا «خەڵك و ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان» بەم ڕاشكاوییە پێداویستی و ئاستی نزمیی خزمەتگوزارییەكانی پارێزگای هەڵەبجەی خستە ڕوو.

 

سەرەتا دەستخۆشی لە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن دەكەم بۆ سازكردنی ئەم گفتوگۆیە، پێشەكی دەمەوێت وەسفێكی جوگرافیی هەڵەبجەتان بۆ بكەم، بۆ ئەوەی بزانین ئایا لە ناو جوگرافیای پارێزگای هەڵەبجەدا ئیمكانییەت هەیە بۆ ئەوەی حكومەت وەبەرهێنانی تێدا بكات و پارێزگاكە ئاوەدان بكاتەوە و زیاتر پەرەی پێ بدات، یان پارێزگاكە هەر خۆی هەژارە و بواری پەرەپێدان و وەبەرهێنانی تیدا نییە؟

بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، ئەم زانیارییانە بۆ ئێوە دەخەمە ڕوو:

پارێزگای هەڵەبجە پێكهاتووە لە یەك قەزاو چوار ناحیە و ژمارەی دانیشتووانی 130 هەزار كەسە و، ڕاشكاوانە دەیڵێم هەڵەبجە لەبەر ئەو قورساییەی لە ناو كایەی سیاسی و نەتەوەییدا هەیەتی، بووەتە پارێزگا و حاڵەتێكی تایبەتە، بەڵام ئەم حاڵەتە تایبەتەی هەڵەبجە لە هیچ كام لە كابینەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەر چاو نەگیراوە، ڕاستە حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری داوە لەبەر تایبەتمەندییەكەی بیكاتە پارێزگا، بەڵام بەداخەوە هیچ پلانێكی نەبووە بۆ ئەوەی هەڵەبجە ئاوەدان بكاتەوە، یان وەبەرهێنانی پێویستی تێدا بكات. ئەمە لە كاتێكدا چەندین سێكتەری گرنگ لە هەڵەبجە هەن كە حكومەت دەتوانێت لە ڕێگەی وەزارەتە پەیوەندیدارەكانەوە پلانی بۆ دابنێت و پڕۆژەی گەوەری تێدا جێبەجێ بكات و وەبەرهێنانی گەورەی تێدا بكات، بۆ نموونە:

1- پارێزگای هەڵەبجە خاوەنی دەشتی شارەزوورە كە چوارەمین فراوانترین دەشتە لەسەر ئاستی جیهان كە ڕووبەرەكەی 110 هەزار دۆنم زەوی هەیە و 48 هەزاری بەراوە و 62 هەزاری دێمە و، ئەگەر پلان هەبێت دەتوانرێت وەبەرهێنانی گەورە لەم دەشتەدا بكرێت، لەوانە:

- ئەم دەشتە باشترین خاكە بۆ چاندنی تووتن و لۆكە، كە دەتوانرێت چەندین كارگەی پۆشاك دروستكردن و كارگەی جگەرەی تێدا دروست بكرێت.

- ئەم دەشتە باشترین خاكە بۆ چاندنی گەنم و جۆ كە سەرچاوەی خۆراكی سەرەكییە لەجیهاندا. كە ساڵانە 300 تەن گەنم و جۆ بەرهەم دەهێنرێت.

2- لە هەڵەبجە باخی گەورەی هەنارمان هەیە كە ساڵانە 35 هەزار تەن هەنار بەرهەم دەهێنێت، بۆ ئەمەش دەتوانرێت چەندین كۆگای ساردكەرەوە دروست بكرێت، بۆ ئەوەی لە وەرزی بەرهەمهێناندا، بەرهەمەكەی بە هەرزان ساخ نەكرێتەوە، هەروەها دەكرێت چەندین كارگەی دروستكردنی «ڕوبە هەنار و سركەی هەنار»ی تێدا دابمەزرێت.

3- لە هەڵەبجە 92 هەزار دار گوێز هەیە كە ساڵانە 270 تەن گوێز بەرهەم دەهێنرێت. كە دەتوانرێت گوێزی هەورامان بكرێتە براندێكی نیشتمانی.

4- لە هەڵەبجە 394 دۆنم زەویی زەیتوونمان هەیە كە ساڵانە 330 تەن زەیتوون بەرهەم دەهێنێت. كە دەكرێت كارگەی زەیتی زەیتوونی بۆ دابمەزرێت.

5- لە هەڵەبجە و شاخی هەورامان هەموو جۆرە میوەیەكی وەك قەیسی و هەڵوژە هەیە كە دەكرێت چەندین كارگەی قوتووبەندیی میوەی تێدا دابمەزرێت.

6- لە بواری گەشتیاری، لەناو جوگرافیای هەڵەبجەدا چەندین سێكتەری جیاوازی گەشتیاری هەن كە لای لێ نەكراوەتەوە لەوانە:

- گەشتیاری ئایینی:

گەشتیاران دێن سەردانی هاوار و هاواری كۆن دەكەن، دێن سەردانی خانەقای تەوێڵە و بیارە دەكەن.

- گەشتیاری مێژوویی:

گەشتیار دێن سەردانی «بەكراوە، قەڵای سازان، ڕێشیین» دەكەن.

- گەشتیاری تەندروستی:

گەشتیاران سەردانی «گەڕاوی خورماڵ» دەكەن كە ئەو گەراوە ماددەی كبریتی تێدایە بۆ چارەسەری حەساسیەتی پێست.

- گەشتیاری كات بەسەربردن و ئاسایی:

لە هەڵەبجە چەندین هاوینەهەواری جوان هەن وەك «سەرچاوەی زەڵم، ئەحمەدئاوا، ئاوێسەر و چەندین هاوینە هەواری دیكە.

هەموو ئەم سێكتەرانەی گەشتیاری ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەكانەوە پلانی بۆ دابنێت و ڕێگاوبانی ڕێكوپێكی بۆ دروست بكات و وەبەرهێنانی تێدا بكات، دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ داهاتی هەڵەبجە و سەرچاوەی دۆزینەوەی هەلی كار بۆ هاووڵاتیانی هەڵەبجە.

- لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە هەڵەبجە لە كاتی ڕاگەیاندنی بە پارێزگار بوونی كە ساڵی 2014 بوو، شانس یاوەری نەبوو، لەبەر ئەوەی ڕاستەوخۆ لەو ساڵەدا كێشە لە نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی بەغدا دروست بوو «بودجە و مووچە»ی خەڵكی كوردستان لەلایەن بەغداوە بڕدرا، سەربای ئەمەش تووشی شەڕی تیرۆریستانی داعش بووین، كە هەموو ئیمكانیەتێكی ڕاگرت، بەڵام گوێ لە هەر سیاسەتمەدار و كاربەدەستێكی حكومەت دەگریت، دەڵێن ئێمە قەرزای هەڵەبجەین، بەڵام بە هیچ شێوەیەك تایبەتمەندیی هەڵەبجە لەبەرچاو نەگیراوە، هەر بۆ نموونە بۆ ساڵیادی كیمابارانی ئەمساڵ 16ی ئاداری 2023، تەنیا 25 ملیۆن دینار بۆ ئەم یادكردنەوە گەورەیە تەرخان كراوە، كە دەكاتە كەمتر لە 16 هەزار دۆلار، ئەوە دوو مانگ زیاتری بەسەردا تێدەپەڕێت، تا ئێستا یەك دیناری نەگەیشتووەتە هەڵەبجە، كە هەموو پێداویستیی ئەو یادكرنەوەیەمان بە قەرز كڕیوە، تەنانەت ئەو 200 داری ماسیحەیەشمان بە قەرز كڕیوە كە ئاڵای كوردستان و ئاڵای ڕەشمان بۆ ئەو یادە هەڵواسیوە. زۆر ڕاشكاوانە قسە دەكەم، ئێستا هەموو هیوای خەڵكی هەڵەبجە لەسەر پەسەندكردنی پرۆژە یاسای بودجەی حكومەتی عێراقە، بۆ ئەوەی ئەگەر فریا بكەوین و بە پەلەپەل بە پاشكۆیەك بڕێك پارە بۆ پارێزگای هەڵەبجە تەرخان بكرێت، كە ئەمەش لە ڕووی سایكۆلۆژیی خەڵكەكەیەوە كارێكی خراپە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان كە خەڵك هەر چاوی لە بەغدا بێت. لە یەكێك لە لێدوانەكانمدا گوتبووم: «هەموو پارێزگای هەڵەبجە 3 ملیۆن دینار پارەی تێدا نییە»، لەسەر ئەم قسەیە لە بازاڕ خەڵك لە بەڕێوەبەری ژمێریارییەكەمی پرسیبوو بە ڕاستی 3 ملیۆن دینارتان نییە؟ ئەویش لە وەڵامدا گوتبووی: «بە خوا مامۆستا زۆری گوتووە، لە ناو پارێزگای هەڵەبجە 300 دولاریش بوونی نییە»، ئەوجا سەرباری هەموو ئەمانەش لەسەر پرسی گەڕانەوە بۆ بەغدا پار من قسەیەكم كرد و گوتم «من نانی تاڵ دەخۆم، بەس ناچمەوە بۆ بەغدا»، لەسەر ئەم قسەیە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەزار قسەی ناشیرینیان پێ گوتم و نووسیبوویان: «خۆی تێرە»، ئێ خوا شاهیدە لە سویدەوە تا سۆماڵ ئازاد توفیق تەنیا پارێزگارە كە خانووی خۆی نییە و كرێچییە، كرێچیشم لە نهۆمی یەكەمی باڵاخانەی Aی لە «دانیا سیتی».

- لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت هەڵوەستەی لەسەر بكەم، ئەوەیە كە ڕۆتینیاتێكی زۆر بەرانبەر هەڵەبجە هەیە، ڕێگرییەكی زۆر بۆ هاتنی سەرمایەدار و وەبەرهێنان هەیە كە بێن لە هەڵەبجە سەرمایەكانیان بخەنەگەڕ، یان وەبەرهێنان بكەن، هەر بۆ نموونە سەرمایەدارێك یان وەبەرهێنێك دەیەوێت پڕۆژەیەك لە هەڵەبجە جێ بەجێ بكات و پێویستی بەوەیە 5 دۆنم زەوی بۆ تەرخان بكەم، بۆ تەرخانكردنی ئەم زەوییە ڕۆتیناتەكەی 4 ساڵی پێ دەچپت و سەرمایەدارەكەش ناتوانێت ئەو سەرمایەی هەیەتی لە هەڵەبجە پڕۆژەی پێ جێبەجێ بكات. ئەگەر بڕیار بێت پرۆژەیەكیش لە هەڵەبجە دروست بكرێت، دیسان ئەمیشیان لە ڕێگەی ڕۆتین و ئەوەی پێی دەڵێن تەندەر و كەمكردنەوە، پڕۆژەكە دەدەن بە كەسێك كە ئەسڵەن نە بەڵێندەرە، نە پێشتر هیچ پڕۆژەیەكی دروست كردووە، هەر بۆ نموونە تەندەری پردی «تۆقووت و سازان» لە 21ی 11ی 2021 ئیحالە كراوە بۆ جێبەجێكردن، ئەم پڕۆژەیە دراوە بە دوو كەس كە بەدواداچوونمان بۆ كردووە، نەك كۆمپانیایان نییە و بەڵێندەر نین، یەك خاكەنازیشیان نییە، دەبوو ئەم پردە لە مانگی 6ی 2023 تەواو بكرێت، بەڵام هەتا ئێستا پاچێكی لێ نەدراوە، باشە ئەم پڕۆژەیە كە بایی 27 ملیار دینارە، بۆ نایدەن بە بەڵێندەرێكی وەك ئاسۆی حاجی محەمەد كە تا ئێستا 4 قوتابخانەی لەسەر حیسابی خۆی بۆ هەڵەبجە دروست كردووە و تەسلیمی حكومەتی كردووە و دینارێكیشی وەرنەگرتووە؟ پرسیار لێرەدا ئەوەیە پەكخستنی ئەم پڕۆژەیە و تەواونەكردنی ئەو پرد و ڕێگەیە زیانێكی گەورەی لە هەڵەبجە داوە و ئەگەر ئەم پردە تەواو ببووایە ڕێگەی نێوان هەڵەبجە و دەربەندیخان كەم دەبووەوە بۆ (20-25) خولەك.

- لە هەڵەبجە ئێمە مۆنۆمێنتێكمان هەیە خەڵك سەردانی دەكات، داوامان كردووە كە خەڵك دێن سەردانی دەكەن، پسووڵەیەكی «250دینار»ی ببڕن، بۆ ئەوەی تەنیا بتوانین ئاوی ئەو 5 دۆنمە باخچەیەی پێ بدەین، كە هی مۆنۆمێنتەكەیە، ڕێگەی ئەمەمان پێ نادەن، بەڵام خۆشیان هیچ پارەیەكمان بۆ سەرف ناكەن ئاوی باخچەكەی پێ بدەین.

- لە دوماهیدا تیشك دەخەمە سەر پێداویستییە پێویستەكانی هەڵەبجە كە ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە جێبەجێیان بكات و لە دەسەڵاتی پارێزگار گەورەترە و دەبێت ئەنجومەنی وەزیران لە ڕێگەی وەزارەتە پەیوەندیدارەكانەوە پلانی بۆ دابنێت، لەوانە:

1- ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە لە هەڵەبجە سایلۆ دروست بكات.

2- ئەركی حكومەت ئەوەیە پڕۆژەی ئاو و كۆگای سووتەمەنی دروست بكات.

3- ئەركی حكومەتە تێرمیناڵێكی مودێرن لە هەڵەبجە دروست بكات.

4- كوشتارگەیەكی هاوچەرخ لە هەڵەبجە دروست بكات.

5- عەلوەیەكی فراوان و ڕێكوپێك بۆ بەرهەمە كشتوكاڵییەكانی هەڵەبجە دروست بكات.

6- ئەركی حكومەتە ڕێگاوبانی باش بۆ هاوینە هەوارەكان دروست بكات، بۆ ئەوەی وەبەرهێنان بێن و وەبەرهێنانی تێدا بكەن.

دوا قسەم ئەوەیە، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان تایبەتمەندی و قورسایی سیاسی و نەتەوەیی هەڵەبجە لەبەر چاوبگرێت، هەموو كات ئەوەی لەبەر چاو بێت، كە هەڵەبجە وەك لەبەر حاڵەتیكی تایبەت «كیماباران كراوە» بووەتە پارێزگا و دەبێت ئەم تایبەتمەندییە لە ئاوەدانكردنەوەشیدا ڕەچاو بكرێت.