لەبەر چی ڕیالیزم؟
ڕیالیزم (Realism)، زاراوەیەكە لە زمانی ئینگلیزییەوە تەشریفی هێناوەتە نێو زمانی كوردییەوە. ڕەوتێكی هونەرە، لە نیوەی دووەمی سەدەی نۆزدەم لە فەرەنسا پەیدا بوو. بە شێوەیەكی ڕوون و ئاشكرا، وەك ئەوەی لە بەر چاوە، نیگاری بابەت و شت دەكێشێت. مەبەست لە هونەری ڕیالیست، ئەو هونەرەیە كە ئاوێنەی باڵانمای واقیعە. بنەمای هونەری شێوەكاری، دەگەڕێتەوە سەر هونەری كلاسیك، ئەو هونەرەش دەق هاوشێوەی هونەری ڕیالیزمە، پەنا ناباتە بەر فەنتازیا، خۆی تێكەڵكێشی هەست و نەست و ڕەنگدانەوەی دەروون ناكات، ڕێك و ڕاست، بێ پەڕدە و ڕاستەوخۆ چاو دەكاتەوە، گرتەی جوان، مۆدێل و پۆرترێتی سەرنج ڕاكێش، دیمەنی دڵگیر و جوان و ناوازە، ڕواڵەت و سیمای قیت و قنج، لە دنیای واقیعەوە دەگوازێتەوە سەر ڕووبەری تابلۆ، یان بە پەیكەر و جۆرە هونەری دیكەی شێوەكاری، بەرجەستەیان دەكات و دایان دەڕێژێتەوە.
ئامادەكردنی/تاریق كارێزی
محەمەد خدر، یەكێكە لە هونەرمەندانی ڕیالیستی كوردستان. ئەو پابەندی ئەو ڕێچكەیەی هونەری شێوەكارییە. تابلۆكانی ئەو وێنە نموونەی هەڵبژاردە و جێ سەرنجی ژینگە و دەوروبەری خۆی دەخەنە ڕوو. ئەگەر ئەوەمان لە بیر بێت، دیمەن و ڕواڵەتەكانی ژیان، چ جوان بن یان ناحەز و ناشیرین، چەشنی زەمەن لە ئاوا بوونی نەبڕاوەدان. واتە ئەو جوانی و گرتە و دیمەنەی لە چركەساتێكدا پێی شاد دەبیت، لەوە دڵنیا بە جارێكی دیكە، بە هەمان شێوەی جاری پێشوو، ناكەوێتەوە بەر چاوت. بە هیچ هەلومەرجێك، دیمەن و گرتە و ڕواڵەتەكانی ژیان، دووبارە نابنەوە. ئیدی لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت، هونەری ڕیالیست، كاتێك ڕوون و ڕەوان واقیعمان بۆ دەگوازێتەوە، كارێكی دەگمەن و دانسقەی دیكۆمێنتاری و ستاتیكاییمان بۆ دەكات.
لە مەشق و مانۆری هونەردا، محەمەد خدر هەم ڕۆن ڕەنگ، هەم ئاوڕەنگ بەكار دەهێنێت. بەشێكی بەرهەمەكانی تابلۆ پۆرترێتی هەڵبژاردەی كۆمەڵایەتین، بە زۆری خەڵكی ئاسایی و چینی عەوامی خەڵك، ئەوانەی لە شەقام و كۆڵان و شار و گونددا دەبیندرێن، ئەوانە مۆدێل پۆرترێت و بابەتی سەرەكیی تابلۆی ئەو و شافیگەری ئەون. لە هەڵبژاردنی مۆدێل بۆ تابلۆكانی، ئەو سوورە لەسەر ئەوەی بە جل و بەرگی میللیی كوردەوە بن. لە لایەك پۆشاكی كورد پڕە لە وردەكاریی فۆرم و پێكهاتە، لە هەمان كاتدا لە ڕووی ڕەنگەوە دەوڵەمەندە، شەبەنگێكی دەیان ڕەنگ دەخاتە ڕوو، لە لایەكی دیكەشەوە، جل و بەرگی میللی و نەتەوەیی كورد، خەسڵەتی شوێن و كات بە چڕی دەنوێنن، ئەمە ڕەنگە حەزی هونەرمەند خۆی بێت، لە هەمان كاتدا ناسنامە و مۆركی شارستانیەتێك دەخاتە ڕوو، بۆ ئێمە وەك جڤاك، بەرهەمی ئەو، خۆ نواندن و خۆ نمایش كردنە، بۆ ئەوی دیكەش، ناسین و ئاشنا بوونە. ئەمانەش ئەركی گەورەن و شێوەكار كاتێك لە ئەستۆیان دەگرێت، پەیامێكی گەورە دەگەیەنێت، بەرهەمەكەشی وەك بەڵگە گەواهییەك، تا سەردەمانێكی زۆر و لە مەزندەی ئێمە بەدەر، بایەخی هەر دەمێنێت.
محەمەد خدر، زۆر كەم پەل بۆ دەرەوەی بازنەی واقیع دەهاوێت، ئەو زۆر بە مكوڕ بوونەوە وابەستەی واقیعە، كە بە لای ئەوەوە تەژی و چڕە، پێویست بە دەسكاری كردن ناكات، دەسكاری كردنێك كە ڕەنگە بە لای ئەوەوە بچێتە فۆرمی شێواندنەوە. ئەم وابەستە بوونەی بە وردەكاریی واقیعەوە، لەو تابلۆیانەدا زیاتر ڕەنگیان داوەتەوە، كە دیمەنی هەمەجۆر گوندی كوردەواری یان پیشەی خەڵكی شاریان تێدا دەخاتە ڕوو.
