پرسی پێكەوە ژیان و لێبووردەیی بووەتە خەسڵەتێكی بنەڕەتی و بەرچاوی كۆمەڵگەی كوردستان، كە ئەمەش بە هۆی بەرجەستەبوونی مافی پێكهاتە جیاوازەكان و زەمینەسازكردن بۆ بەشداریكردنیانە، بەتایبەتی لە پەیوەندی بە پێكهاتەی مەسیحییەوە، ئەم پرسە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ قەشە ئەنیس یەعقووب قەشەی شەقڵاوە و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* یەكێك لە جوانییەكانی هەرێمی كوردستان كە بووەتە جێگەی شانازیی هەموو نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، ئەو پێكەوە ژیانەیە كە ئێستا لە كوردستان هەیە، هەموو جیهانیش بە چاوی ڕێزەوە سەیری ئەم لێبووردەیی و پێكەوە ژیانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان دەكەن، ئایا ئێوە وەك مەسیحییەكان چۆن سەیری ئەم پێكەوە ژیانەی هەرێمی كوردستان دەكەن؟

- سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە پێكەوە ژیان لە كوردستان بەگشتی و لە شەقڵاوە بەتایبەتی مێژوویەكی كۆنی هەیە و لەسەر بنەما و بنیچنەیەكی پتەو بنیاد نراوە و، بووەتە هۆكاری هاتنەئارای لێبووردەیی و ئاشتی و یەكترقبووڵكردنی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزاكان لە كۆمەڵگەكەماندا، ئەو پێكەوە ژیانەش بە هەوڵ و كۆششی هەموو پێكهاتەكان پارێزراوە و گەیشتووەتە ئەو قۆناغەی كە بووەتە جێگەی شانازیی هەموو وڵاتانی جیهان، ئەوەی ئێمە دەیبینین و ئاگاداریشین لە ئێستادا و لە مێژووی 100 ساڵی ڕابردوو و لە شۆڕشەكانی ڕزگاریخوازی كوردستاندا، بەتایبەت لەلایەن ڕەحمەتی (شیخ ئەحمەد بارزانی و مەلا مستەفای بارزانی) بە یەكسانی دەرگا بۆ هەموو پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییەكانی هەرێمی كوردستان كراوە بووە، كە بەشداری لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی میللەتی كوردستاندا بكەن، لە ئێستاشدا بە هەمان تێڕوانین كار بۆ برەودان و گەشەكردنی پێكەوە ژیانی ئایینی لە كوردستان كراوە، چونكە تێڕوانینی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بەو شێوەیە بووە كە لە كوردستان (كە چەندین نەتەوە و ئایین و ئایینزا تێیدا دەژین) یەك نەتەوە و یەك ئایین ناتوانێت بە تەنیا كار بۆ ڕزگاریی ئەو وڵاتە بكات و بەردەوامیشی پێ بدات، هەر ئەو بیر و هزر و ڕێبازەش بوو وای كرد لە بەهاری ساڵی 1991 لە دەدستی ڕژێمێكی دیكتاتۆر ڕزگارمان ببێت و ببینە خاوەن یاسا و سەقامگیری و پەرلەمان و حكومەتی كوردستان.

* ستراتیژیەتی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دریژەپێدان و پشتگیریكردنی تەواوی ئەو پێكەوە ژیانەیە، هەر لە ماوەی كابینەی نۆیەمدا قەداسەتی پاپای ڤاتیكان سەردانی هەولێری كرد، ئەمەش ڕووداوێكی گەورە بوو لەسەر ئاستی جیهان، ئایا ستراتیژیەتی كابینەی نۆیەم بۆ زیاتر قووڵكردنەوەی گیانی برایەتی و پێكەوە ژیان لە كوردستان چییە؟

- هەروەك ئاشكرایە و ئاماژەشمان پێ كرد، كوردستان كۆمەڵگەیەكی فرەنەتەوەیی و ئایینی و ئایینزایە و، ئەو پێكەوە ژیانەی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا دەنگی داوەتەوە، هەر لەم ڕوانگەیەوە پاپای ڤاتیكان هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی هەولێر پایتەختی هەڵبژارد بۆ سەردانەكەی و نوێژی قەداسەتی بە تێكڕای مەراسیمەكەی تێدا ئەنجام دا، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ڕێزگرتن و بەهەندوەرگرتنی ئەو پێكەوە ژیانەی كە لە هەرێمی كوردستان هەیە. لە لایەكی دیكەش بۆ ئەوە بوو كە لە نزیكەوە خۆی واقیعەكە ببینێت و ببێتە هاندەر و پاڵپشتییەكی گەورە و بەهێزیش بۆ زیاتر گەشەپێدان و بەرەوپێشەوچوونی پێكەوە ژیانەكەی هەرێمی كوردستان، پاشان ئەم سەردانەش پێكەوە ژیان و ئاشتی و لێبووردەیی نێوان پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەكانی هەرێمی كوردستانی زیاتر بە دونیا گەیاند، كە دەبینین چەندین ڕێكخراو و شاندی حكومەتی وڵاتان و ڕێكخراوی مەدەنیی جیهانی سەردانی هەرێم بەگشتی و هەولێر بەتایبەتی دەكەن. لەلایەكی دیكەوە دەبێت ئێمە ئەو پێكەوە ژیانە بۆ ئەوەش بگەڕێنینەوە كە لەو كاتەی حكومەت و پەرلەمانی كوردستان دامەزراون بێ جیاوازی گرنگییان بە هەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان داوە و هەمووان بەشداری كاران لە تێكڕای دامودەزگا و پلە و پۆستە بەرز و گرنگەكان بەتایبەت لە كابینەی نۆیەمدا، هەر لە كارنامەكەی ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیراندا دەركەوت كە زیاتر گرنگی بە پێكهاتەكان دەدرێت، كە وەزارەتێكی تایبەت بە كاروباری پێكهاتەكان بۆ جاری یەكەم لەو كابینەیەدا دامەزرا و، دەستەی ماڤی مرۆڤ بە پێكهاتەی مەسیحی دراوە و، سكرتێری پەرلەمان وەك نۆبەرەی ناوچەكە بە پێكهاتەی توركمانی بەخشراوە و چەندین شوێن و جومگەی حكوومی و كاریگەر بە پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزا جیاكانی هەرێمی كوردستان دراوە، ئێمەش وەك مەسیحی و وەك پێكهاتەیەكی ڕەسەنی ئەو خاك و نیشتمانەی كوردستان زۆر دڵخۆش و ئاسوودەین بە كار و چالاكییەكانی ئەم كابینەیەی حكومەتی هەرێم. هەروەها ئەوەی زیاتر شایانی ئاماژەپێكردنە ئەوەیە كە لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی كاری زۆر باش بۆ هەموو ئایینە جیاوازەكانی كوردستان كراوە، لەو كابینەیەدا چەندین خزمەتگوزاریی گەورە و بەرچاو بە شوێن و كەنیسە و مەزارگە و دێرەكان كراوە، هەروەها چەندین كەنیسە لە تەواوی هەرێمی كوردستان دروست كران و نۆژەن كراونەتەوە و هاوكارییەكی زۆر بێ وێنە و بەردەوام بە كریستیانە ئاوارە و پێكهاتەكانی دیكەش دراوە. هەر بۆیە دەتوانین بڵێین لە هەموو لایەن و بوارێكدا گرنگیی زۆر و تایبەت بە پێكهاتە ئایینی و ئایینزاكان و نەتەوەكان دراوە، بۆ ئەوەی پێكەوە ژیان زیاتر بەرجەستە بێت و لە هەرێمی كوردستاندا زیاتر گەشە بكات. لێرەدا پێم خۆشە یەك لە وتە بەرز و جوانەكانی جەنابی سەرۆك بارزانی كە لە بەهاری ساڵی 1991 لە دوای ڕزگاربوونی هەرێمی كوردستان بیری هەموو خەڵكی كوردستان بهێنمەوە كە جەنابی سەرۆك بارزانی فەرمووی: «هەر كاتێك نەمتوانی پارێزگاری لە پێكهاتەی مەسیحی بكەم لە كوردستان، ئەوە كوردستان بەجێ دەهێڵم و دەڕۆم»، ئەم وتە شكۆدارەی جەنابی مسعود بارزانی جگە لەوەی خۆشحاڵییە بۆ ئێمە، هاوكات پشت و پەنایەكی بەهێزە بۆ پاراستنی ئێمە و هەموو پێكهاتەكانی دیكەی كوردستان. هەروەها بوونی عەنكاوە بە قەزایەك لەو گرنگیدان و دەستكەوتانەیە كە جەنابی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران لەو كابینەیەدا بۆ پێكهاتەی مەسیحی بە ڕەوای زانیوە، ئەمەش زیاتر بۆ ئەوەیە كە مەسیحییەكان زیاتر هەست بە بوون و هاوبەشییان لەو وڵاتەدا بكەن و كار و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانیان زۆرتر و زیاتر گەشە بكات.

* لە پرۆسەی نووسینەوەی دەستووری كوردستاندا، سەرۆك بارزانی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە پێویستە نوێنەری نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان خۆیان مافەكانی خۆیان لە دەستووری كوردستاندا بنووسنەوە و، بە ئاستێك بێت كە خۆیان پێی ڕازی بن، ئایا ئێوە وەك مەسیحییەكان دەتانەوێت مافەكانتان لە دەستووری كوردستاندا چۆن دیاری بكرێت؟

- ئەمە یەكەمین جارە ڕابەرێك وەك جەنابی سەرۆك بارزانی ئەو گرنگی و هەستكردنە بە پێكهاتەیەكی ڕەسەنی كوردستان بدات كە مەسیحییەكانە، كە نوێنەرمان هەبێت لە لێژنەی نووسینەوەی دەستووردا و ئەو ماف و بەرژەوندییانەی بۆ ئێمە پێویست و گرنگە بە خۆمان بینووسین و لە دەستووری كوردستاندا جێگیری بكەین، ئەم كارە لە مێژووماندا یەكەم جارە بێتەدی، بۆیە جێگەی شانازییە بۆ ئێمەی مەسیحی.

* لە پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا هەر لە ساڵی 1992 تا ئێستا بۆ پاراستنی فرەڕەنگیی سیستمی كۆتا بۆ نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان لە كوردستان دانراوە و ژمارەی كورسییەكانی كۆتا 11 كورسییە، كە بە سەریاندا دابەش كراوە، لە بەرانبەر ئەم 11 كورسییە، 100 كورسیی دیكە هەیە كە بەسەر هێزە كوردییەكاندا دابەش كراوە، پرسیار ئەوەیە بۆچی كە دێتە سەر باسی دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن لە كوردستان، لایەنە كوردییەكان دێنە سەر باسی كورسیی كۆتاكان و ئەم پرسەیان كردووە بە كێشە، ئایا چارەنووسی خۆتان وەك پێكهاتە جیاوازەكان و بەشێكی سەرەكیی گەلی كوردستان سەبارەت بە گوشاری ئەو حزبە سیاسییانە بۆ لەبەریەك هەڵوەشانەوەی كورسیی پێكهاتە جیاوازەكان هەڵوێستتان چۆنە؟

- زۆر زۆر بەداخەوە كە هەندێ لایەن هەیە لە كوردستان ململانێیان لەسەر 100 كورسی هەیە، بەڵام بەهانە و كێشە بۆ 11 كورسیی كۆتای پێكهاتەكان دروست دەكەن، كە ئەو كورسیی كۆتایانە بوونەتە مافێكی ئێمە، ئەویش بۆ ئەوەی نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان بەشداری لە ماف و بەرپرسیارێتییەكاندا بكەن لە هەرێمی كوردستاندا، لەم ڕوانگەیەوە پێم وایە ئەو لایەنانە مەبەستی سەرەكییان تەنیا موزایەدەی سیاسییە بەو 11 كورسییەی كۆتاكان و دەیانەوێت ئێمە وەك نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان لەو وڵاتە (كە هی هەموومانە) بەشداری نەكەین. سەبارەت بەوەی بۆچی زۆر جار هەڵویستمان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستانە، ئەوا لەبەر ئەوەیە كە دەبینین چ لە حكومەت و چ لە دامودەزگاكانی بەڕێوەبردنی هەرێمەكە و چ لە پڕۆژەی نووسینەوەی دەستووری كوردستاندا، تەنیا پارتی و سەركرایەتیی سیاسیی پارتییە بەرگری لە ئێمە دەكات، لەلایەكی دیكەوە پێویستە بڵێم ئەو بارودۆخەی ئێستا مەسیحی لە هەرێمی كوردستان لێی بەهرەمەندە، ئەگەر پارتی نەبووایە بەو شێوەیە نەدەبوو، بەڵكو دەبووایە تەنیا بیر لە كۆچكردن بكەینەوە، بەڵام هەڵویستی جەنابی سەرۆك بارزانی و سەركردایەتیی سیاسیی پارتی بە تەواوی هەوڵ و كار و جەختیان لەسەر ئەوە بووە كە نەهێڵین هیچ كەلێن و كەموكووڕییەك لە نێوان پێكاتە نەتەوەیی و ئایینیەكان لە هەرێمی كوردستاندا دروست ببێت.

* هەتا ئێستاش پارتی دیموكراتی كوردستان پشتگیریی ئەوە دەكات كە هەڵبژاردنی كوردستان یەك بازنە بێت و دابەش نەكرێت، ئایا بۆچی گرنگە كورسیی كۆتاكان لە یەك بازنەدا دەنگی پێ بدرێت؟

- ئەگەر هەڵبژاردن بە سیستمی یەك بازنەی نەبێت، ئەوە بۆ ئێمە دەبێتە پاشاگەردانی، چونكە دەنگەكانمان پەرشوبڵاو دەبێتەوە و هیچ كورسییەكمان لە پەرلەمان نابێت، هەر بۆیە پارتی سوورە لەسەر ئەوەی كە مافی پێكهاتەكان پارێزراو بێت، لەلایەكی دیكەوە ئێمە وەك مەسیحییەكان، بیروبۆچوون و هەڵویستی توركمان و پێكهاتەكانی دیكەش بەو شێوەیە كە ئێمە لە هەڵبژاردندا جگە لە سیستمی یەك بازنەیی، هیچ سیستمێكی دیكە قبووڵ ناكەین.