پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكان لە كوردستان بووەتە خاڵێكی گەشی شانازیكردنی هەموو كوردستانییان بە نیشتمانی خۆیانەوە، تا گەیشتە ئەو ئاستەی كە قەداسەتی پاپای ڤاتیكان سەردانی كوردستان بكات و قودداس لە یاریگەی شەهید فرەنسۆ هەریری ئەنجام بدات. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و ئاستی بەرەوپێشچوونی زیاتر و ڕەگداكوتانی ئەم پرسە، ئەم دیدارەمان لەگەڵ خالید جەمال ئەلبیر بەڕێوەبەری گشتیی كاروباری كریستیانەكان لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجام دا، كە نەوەی كەریمی عەلەكەیە، (كەریمی عەلەكە كەسایەتیی ناسراوی كریستیانەكانە لە سلێمانی و كاتی خۆی وەزیری دارایی حكومەتەكەی شێخ مەحموودی حەفید بووە)، لەم دیمانەیەدا بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

* سەرەتا دەمانەوێت لە بنەماڵەكەتانەوە دەست پێ بكەین، دیارە ناسناوی (عەلەكە) دەگەڕێتەوە بۆ كەسایەتییەكی كریستیانی نیشتمانپەروەری سلێمانی كە ناوی (كەریمی عەلەكە) بووە، ئەو كەسایەتییە چۆن پێناسە دەكەن؟

- كەریمی عەلەكە، كەسایەتییەكی ناسراوی كریستیانەكانی شاری سلێمانییە، ئەو كەسێكی دەوڵەمەند و بازرگانێكی ناسراوی شارەكە و خاوەن كەسایەتییەكی نیشتمانپەروەر و مرۆڤدۆست بووە. كەریمی عەلەكە وەزیری دارایی حكومەتەكەی شێخ مەحموودی حەفید بووە لە ساڵانی 1914-1918 كاتێك گرانییە گەورەكە بووە، كەریمی عەلەكە بەخشندەیی خۆی نیشان داوە، بۆ هەموو خەڵكی شاری سلێمانی، كەریمی عەلەكە لە شەجەرەكانی بنەماڵەكەماندا هاتووە كە باپیرە گەورەی دایكمە و هەر لەسەر ئەو بیروباوەڕەی ئەو ماڵی باوكم (شاكر) فێری هەمان ڕەوشت و نەریتێك بووین، كە لە ئایەتەكانی پەرتووكی پیرۆز دا هاتووە كە دەڵێت: (انا جئتُ لأخدُم لا لأُخدَم)، لەم ڕوانگەیەوە خۆمان بە خزمەتكار داناوە و لە هەر پلە و پایەیەكدا بووین، هیچ جیاوازیمان لە نێوان كریستیان و موسڵمان و ئیزدی و ئایین و ئایینزاكانی دیكە نەكردووە.

* وەكو باست كرد، كاتێك باسی كەریمی عەلەكە دەكرێت، ڕاستەوخۆ وێنای دەوڵەمەندێكی بەخشندە دێتە بەرچاو، ئایا دەكرێت كەمێك زیاتر لە بەخشندەیی ئەم كەسایەتییەمان بۆ باس بكەیت؟

- وەك گوتم بەخشندەیی و میهرەبانیی كەریمی عەلەكە زیاتر لە كاتی گرانییە گەورەكەی سلێمانی 1914-1918 دەركەوت، ئەمە وێڕای ئەوەی وەزیری دارایی شێخ مەحموودی حەفید بووە و چەند ساڵێك لە نزیكەوە لەگەڵ شێخی گەورە كاری كردووە و، تێكەڵاوییەكی زۆر بەهێز لە نێوان هەر دوو بنەماڵەی شێخ مەحموودی حەفیدو كەریمی عەلەكەدا هەبووە، هەر خۆی لەخۆیدا پێش گرانییەكەش كەریمی عەلەكە بەو پێیەی لە بازرگانیدا كاری كردووە، هەستی بە هاتنی ئەو گرانییە كردووە و گەنم و ئازووقەیەكی زۆری ئەمبار كردووە و لە گرانییەكەدا بە میهرەبانی و بەخشندەیی بەسەر خەڵكی شاری سلێمانی و ناوچەكەدا دابەشی كردووە و ڕۆژانە لە گەڕەكی سابونكەران كە ئەو دەمە پێیان وتووە گەڕەكی گاوران سێ ژەم خۆراكی بە خەڵكی شار و ڕێبوارەكان داوە، تەنانەت لەو كاتەی شێخ مەحموودی حەفید لە مەنفا بووە و خێزانەكەشی بۆ پاراستنی ژیان و گیانی خۆیان ڕوویان لە وڵاتی ئێران كردبوو، كاتێك كەریمی عەلەكە هەواڵی بۆ هاتووە كەوا خێزانی شێخی گەورە لە ئێران لە ماڵێكی بچووك و ژیانێكی ناخۆشدا دەژین، ڕاستەوخۆ چووەتە ئێران و بڕە پارەیەكی زۆر باشی ئەو كاتی بۆ بردوون و پێی وتوون كە ئەو قەرزاری شێخە، لە كاتی خۆی لێی وەرگرتووە و ئێستا بۆیانی گەڕاندووەتەوە، لە دوای ئەوەی شێخ مەحموودی حەفید لە مەنفا دەگەڕێتەوە و خێزانەكەی ئەو بەسەرهاتەی كەریمی عەلەكەی بۆ دەگێڕێتەوە، شێخی گەورەش دەڵێت: هیچ قەرزاری من نەبووە، بەڵام ئەو كارە هەر لە كەریمی عەلەكە دەوەشێتەوە، كە كەسایەتییەكی زۆر مرۆڤدۆست و بەوەفا و نیشتمانپەروەرە، ئەو بەسەرهاتەم لە جەنابی شێخ مەحموود كاوە حەفید بیستەوە. گەورەیی و بەخشندەیی كەریمی عەلەكە تەنانەت لەو كارێزەی كە هەیبوو دەردەكەوت، كاتێك لە كارێزەكەیەوە ئاوی بۆ گەرماو و مزگەوتەكانی شاری سلێمانی ڕاكێشاوە، منیش كە بەڕێوەبەری گشتیی كاروباری كریستیانەكانم، بەپێی ئەو دوو بەشەی ساڵانە بۆ حەجكردن پێم دەدرێت، داومەتە برایانی موسڵمانم.

* وەكو ئاماژەت پێ دا، كەریمی عەلەكە وەزیری دارایی حكومەتەكەی شێخ مەحموودی حەفید بووە، پێشتر باس لەوە دەكرا كە خێزانی یەكێك لە كوڕەكانی كاك ئەحمەدی شێخ كریستیان بووە، ئایا چۆن ئەو تێكەڵاوی و متمانەیە لە نێوان كریستیانەكانی سلێمانی و خانەوادەی شێخانی حەفید دروست بووە؟

- كەریمی عەلەكە نزیكبوونی لەگەڵ موسڵمانەكان تەنیا لەبەر ئەوە نەبووە كە وەزیری دارایی بووە لای شێخ مەحموودی حەفید، بەڵكو نزیك بووە لە بنەماڵەكەیان و لای هەموو موسڵمانانیش خۆشەویست بووە، هەر فیتنە و كێشەیەك لە نێوان مەسیحی و موسڵمانەكان لە سلێمانی ڕووی بدایە، ڕاستەوخۆ كەریمی عەلەكە ڕۆڵی ئاشتەوایی دەگێڕا، كاتێكیش كچێكی خۆی بە ماڵی شێخ مەحموودی حەفید داوە و كوڕێكیان لەو كچەی كەریمی عەلەكە بووە، ماڵی شێخی گەورە بۆ ڕێزگرتن لەو بەخشندەییە و كارە مرۆڤایەتییە، ناویان ناوە عیسا، كە گۆڕەكەی لە ناو مزگەوتی گەورەی سلێمانییە و من بۆ سەر مەزاری شێخی گەورە چووم و سەرم لە گۆڕی عیساش داوە و، ئەو پەیوەندییەی كە لەكاتی خۆی لە نێوان ماڵی كەریمی عەلەكە و شێخی گەورەدا هەبووە تا ئێستا بەردەوامە، منیش بە بەردەوام سەردان و هاتوچۆم لەگەڵ جەنابی شێخ مەحموودی كاوە حەفید هەیە.

* پێكەوە ژیان و لێبوردەیی نێوان تەواوی ئایینە جیاوازەكان بووەتە شانازییەك بۆ خەڵكی كوردستان، تەنانەت پاپای ڤاتیكان هاتە كوردستان و قودداسێكی مێژوویی لە یاریگەی فرانسۆ هەریری لە هەولێر ئەنجام دا، ئایا چۆن ئەم كەلتووری پێكەوە ژیان و لێبوردەییە زیاتر و پتەوتر بكەین؟

- قەداسەتی پاپای ڤاتیكان زۆر بە ئاسایی و لەخۆڕا هەولێری هەڵنەبژارد بۆ ئەنجامدانی نوێژی قەداسەت، زۆرترین كریستیان لە عێراق كە خۆی لە 300 هەزار كریستیان دەدات، لە بەشی باكوورە لە شاری كەركووك و مووسڵ و دهۆك و هەولێر و سلێمانی، هەرچەندە پێش ئەوەی ڕژێمی بەعس لەناو بچێت، دوو ملیۆن كریستیان لە عێراقدا هەبوون، بەڵام مەسیحییەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق هەستیان كرد بارودۆخەكە بۆیان لەبار نییە، بۆیە لە شار و شوێنەكانی خۆیان بۆ هەرێمی كوردستان كۆچیان كرد و تێڕوانیینەكەشیان ڕاست دەرچوو، لە ساڵی 2005و 2006 شەڕی نێوان سوننە و شیعە لە عێراق دروست بوو، ئێمەی مەسیحی 140 كەسمان لێ بووە قوربانی و نزیكەی 100 كەنیسە و دێرمان لێ تێك چوو. لە ئەنجامی شەڕی نێوان سوننە و شیعە گەورەترین كارەسات كارەساتی كەنیسەی (سیدة النجاة) كە لەو كەنیسەیەدا تیرۆریستەكان قەشەكان و ئەو كەسانەی بۆ نوێژ لەوێ بوون كوشتیانن، هەرێمی كوردستان دەرگا و باوەشی بۆ مەسیحییەكانی عێراق كردەوە، ئێمە ئەوەمان لەبیر ناچێت و ئیمام و باوڕدارانی مەسیحی هەموو كات دەڵێن دوو كەس هەبوون مەسیحییەكانیان پاراست، كە ئەوانیش خوالێخۆشبوو مام جەلال و كاك مسعود بارزانی بوون، خوا دەست بە تەمەنیەوە بگرێت و تەمەن درێژ بێت، ئومێدەوارین كە كوڕ و نەوەكانیان لەسەر هەمان پەیام و ڕێچكەی ئەوان بەردەوام بن و درێژە پێدەری ئەو داب و كەلتووری مرۆڤدۆستییە بن. بەداخەوە تا ئێستا لێرەولەوێ هەندێك كار و ڕەفتار دەكرێت، دژی ئایین و ئایینزاكان بە هۆی خراپ تێگەیشتن و دواكەوتوویی، كە دەبێتە هۆی كۆچكردنی كریستیان و ئێزدی و ئایینزاكانی دیكە، پێویستە كۆتایی بەو مامەڵە و ڕەفتارە خراپانەی ئەو كەسانە بهێنرێت و لێپرسینەوەش هەبێت، چونكە ئەگەر ئەو پێكەوە ژیانە لە كوردستان نەپارێزرێت، وەكو قەندەهاری لێ دێت.

لە كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا جەخت لەسەر پێكەوەژیانی نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزاكان كراوەتەوە، بۆ ئەو مەبەستە ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە تەنەگ ئەو بابەتەوەیە و لە هەوڵی زیاتر گەشەكردنی پێكەوە ژیانە لە كوردستاندا، بەڵام لە دامودەزگاكانی حكومەت و زۆر شوێنی دیكە بیروباوەڕی دژ بەو پێكەوە ژیان و ئاراستەیە هەیە. خوالێخۆشبوو مام جەلال ئەو دەمەی سەرۆكی ئەنجومەنی حوكمی عێراق بوو، سوننە و شیعەكان دەچنە لای و داوا دەكەن وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی هەڵبوەشێتەوە و بیكەنە وەقفی سوننە و شیعە، بەڵام مام جەلال دیوانی وەقفی سوننە و شیعەی لە یەكتر جیا كردەوە و دیوانی وەقفی مەسیحییەكان و ئایینەكانی دیكەشی لەگەڵ دامەزراند، ئەو كات مام جەلال فەرمانی دا، وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئیسلامی بگۆڕن بە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی و بەڕێوەبەرایەتی گشتیی بۆ كاروباری مەسیحی و ئێزدییەكان، ئەوەش كارێكی گەورە بوو.

* پەیوەندییەكانمان لەگەڵ كەنیسەكان و وڵاتان و ڤاتیكان چۆنە و لە كوردستانیش تا چەند كاری بۆ كراوە؟ 

- لە ئێستادا پەیوەندییەكانمان لەگەڵ كەنیسەكان و وڵاتان و ڤاتیكان زۆر بەهێزە و لە شەڕی داعشدا لە ڕێگەی ڕێكخراوەكان و كەنیسەكانی دەرەوە 160 ملیۆن دۆلارمان لە ئاوارەكان خەرج كرد، هاوكات پەیوەندیمان لەگەڵ سەرۆكی یەكێتی زانایانی ئیسلامی كوردستان زۆر باشە و بەڕێز پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف و كاروباری ئایینی بناغەیەكی زۆر باشی بۆ وەزارەت و پەیوەندیی نێوان ئایینەكان دروست كردووە و وەزیرەكانی پێشتریش بەهەمان شێوە ڕۆڵی كاریگەریان هەبووە.

* پێشان عەنكاوە تەنیا ناحیەیەكی بچووك بوو لە ناو هەولێردا، بەڵام ئێستا هێندە بەرفراوان بووە كە حكومەت بڕیاری دا، بكرێتە قەزا و ئێستا یەكێكە لە قەزا گەورەكانی كوردستان لە ناو هەولێردا، ئایا وەك كریستیانێك چ خوێندنەوەیەك بۆ نیشتمانەكەت (كوردستان) دەكەیت كە پێشوازی لە فرەكەلتوور و ئایین و نەتەوە جیاوازەكان دەكات؟

- لە رێوڕەسمی بۆنەی یادی زمانی دایك لە عەنكاوە، قائیمقام لە وتەیەكیدا ئاماژەی بەوە دا «عەنكاوە بووەتە قائیمقامییەت و پێویستە و دەكرێت لەمەودوا وەكو مەسیحییەكان، گرنگی بە هەموو بۆنە و یادەكانمان بدەین». بوونی عەنكاوە بە قائیمقامییەت دەلالەتە لەوەی كە گرنگی بەو پێكهاتانە دەدرێت كە لەو شارەدا دەژین، داواكارم حكومەت سنووری قائیمقامییەتەكە بەرفراوان بكات و ئەو زەوی و شوێنانەی موڵكی خەڵكی عەنكاوە و مەسیحییەكانە بۆیان بگەڕێندرێتەوە، ئێمە خۆشحاڵین و پێی دەزانین كە جەنابی سەرۆكی حكومەت كاك مەسرور بارزانی ئیدارە سەربەخۆییەكان و چەندین ناحیە و شارۆچكەی كردە قائیمقامیەت و عەنكاوەش لەو چوارچێوەیەدایە، بەڵام پێویستە كەشێكی ئاوا گونجاو بۆ خەڵكی عەنكاوە و مەسیحییەكان دروست بكرێت، كە دڵنیابن لە ماڵ و ژیان و ئاسوودەییان و گرنگیی زیاتر بە خزمەتگوزارییەكانیان بدرێت و، هەوڵ بدرێت پڕۆژە و هەلی كاریان بۆ دەستەبەر بكرێت، هەرچەندە دەبینین ڕێگەوبان و شەقامەكانیان بە شێوەیەكی زۆر باش و پێشكەوتوو بۆ دروست كراوە و، پارك و لایەنی ئەمنییان پارێزگاریی تەواوی بۆ دابین كراوە، دەزانین چۆن بە فەرمانی جەنابی وەزیری ئەوقاف بڕیار درا لەسەر بودجەی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی كاروباری مەسیحییەكان (دیر ئەلرەبان هەرمز) لە ئەلقوش نۆژەن كرایەوە، هاوكات چەندین كار و پڕۆژەی دیكەش لە چەندین شوێنی دیكە، وەك ڕێگەوبان و كەنیسە نۆژەن كراونەتەوە، هەر بۆ نموونە ڕێگەی مەزاری نەبی ناحووم، هەروەها ئێمە وەك بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی كاروباری مەسیحییەكان سێ كەنیسەمان لە عەنكاوە بە بڕی زیاتر 11 ملیۆن دۆلار دروست كردووە.