ژێیاتى و ئاسایێشا ده‌روونى
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گولى*
ئاسایێشا ده‌روونى ئه‌و بابه‌ته یێ هه‌رده‌م و نه‌خاسمه د سه‌رده‌مێ نۆكه‌دا گرنگییا خۆ هه‌بوویه. نه‌خاسمه كو مرۆڤ هه‌رده‌م د بن گه‌فێن دیارده‌یێن سروشتى وه‌كى عه‌ردهه‌ژین و بارۆڤ و لهییا و گه‌له‌ك تشتێن دیتر، و د نۆكه‌دا گه‌فێن وه‌كى پیسبوونا ژینگه‌هێ، ب بیابانبوون، كێمبوونا رێژه‌یا خوارن و ڤه‌خوارنێ ژبه‌ر ئه‌گه‌رێ زێده‌بوونا هژمارا ئاكنجیێن سه‌ر عه‌ردى، ...هتد، بوویه. و فكته‌رێن دیترێن مرۆڤى وه‌ك په‌یدابوونا رێكخراوێن تیرۆریستیێن وه‌كى داعشێ و زێده‌بوونا جه‌نگێن ناڤخۆیى و ده‌ره‌كى، ئه‌گه‌رێ روویدانا جه‌نگێن ناڤۆكى و ... هتد.
زانایێ بناڤۆده‌نگێ ئه‌مریكى، ماسلۆ (Maslow) ئاسایێشا سایكۆلۆژى ب ئێك ژ گرنگترین پێدڤیاتیێن مرۆڤى هژمار دكه‌ت، كوپ شتى پێدڤیاتیێن فیزیۆلۆژیكێن وه‌كى خوارن و ڤه‌خوارن و سێكس و ...هتد، دئێتن.
د ڤێ راستێدا، ژێیاتى (ئینتیما) ئێكه ژ وان ئه‌گه‌رێن ئاستێ ئاسایێشا ده‌روونى لنك تاكى زێده‌تر و بلندتر دكه‌تن. ژێیاتى ب بچووكترین نموونه‌یێن خۆڤه وه‌كى زارۆكه‌ك ل هه‌مبێزا ده‌یكێ، و ئافره‌ته‌ك ل هه‌مبێزا هه‌ڤژینێ خۆ و هه‌تا تاكه‌ك دناڤ خێزان و جڤاكا خۆ دا، نیشانده‌رن چه‌ند ژێیاتى بۆ پاراستنا مرۆڤى گرنگ و فه‌رن، چونكى مرۆڤ بوونه‌وه‌ره‌كێ جڤاكییه و نه‌شێتن ب تنێ بژیتن و هه‌مى پێدڤیاتیێن خۆ تێر و دابین بكه‌تن.
چاڤكانى و ژێده‌رێن زانستیێن ده‌روونناسیێ وه‌سا دبینن ئاسایێشا ده‌روونى یا لنك كه‌سه‌كى هه‌ى كو هه‌ست بكه‌تن پێدڤیاتیێن وى یێن مادى و مرۆڤى و جڤاكى تێر و دابینكرى بن، و ژیانا وى نه‌كه‌ڤیته بن هیچ گه‌فه‌كێ، لڤى ده‌مییه ئه‌ڤ تاكه هه‌ست ب گۆنجان و سازانا ده‌روونى كه‌تن و تام و چێژێ ژ ژیانا خۆ وه‌رگریتن و گه‌هیته بلندترن ئاستێن خۆبده‌ستڤه‌ئینانێ (self-actualization).
بڤى ره‌نگى بۆ مه دیار دبیتن ژێیاتى ئێكه ژ ده‌رگه‌هێن هه‌بوونا ئاسایێشا سایكۆلۆژى، و زانایێن وه‌كى سولیڤانى وه‌سا دبینیتن ژێیاتى هه‌ستا ئاسایێشا ده‌روونى لنك مرۆڤى بلند دكه‌تن، و هه‌مان بۆژۆن یا لنك زانایه‌كێ دیتر، ئانكۆ پۆرته‌رى، یا هه‌ى وه‌كى د بیردۆزا خۆ دا وه‌سا دبینیتن ژێیاتى بۆ گرووپ و ده‌سته‌یه‌كێ و ده‌زگه‌هه‌كێ جڤاكى ئێكه ژ پێدڤیاتیێن هه‌ر مرۆڤه‌كى، و لدویڤدا ژی پشكدارییا وى تاكه كه‌سى د ئه‌وان بڕیارێن په‌یوه‌ندى ب ویڤه هه‌ین، ژ پێدڤیاتیێن هه‌ستكرن ب ئارامى و ته‌ناهییا ده‌روونییه.
و ماسلۆ ژی په‌یوه‌ندییا ژێیاتى و ئاسایێشا سایكۆلۆژى بڤى ره‌نگى شرۆڤه دكه‌تن كو ده‌مێ مرۆڤ هه‌ست ب بوون دناڤ نیشتیمانه‌كى دكه‌تن و خۆ د ناڤ جڤاك و گرووپه‌كا مرۆڤاندا دبینیتن، كو تێدا دوژمنكاریێ بوونا خۆ نینه و ڤیان و هه‌ستا په‌ژراندنا هه‌ڤدۆ باڵا ده‌سته، هنگى هه‌ست ب ئارامییه‌كا ته‌مام دكه‌تن.
د ژینگه‌ها كوردستانیدا گرنگییا ڤان دوو بابه‌ت و پێدڤیاتییا هنگى ئاشكرا بوو ده‌مێ رێكخراوا تاریپه‌رستێن داعشێ هێڕشى هه‌رێما كوردستانێ كرى و ئاسایێشا ده‌روونییا تاكێ كوردى كه‌فته بن گه‌فێن وێ رێكخراوا تیرۆریستى، و هه‌ستكرنا تاكێ كوردستانى ب بوون دناڤ جڤاكا كوردستانى و سیبه‌را هه‌رێما كوردستانێ و پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان ب سه‌رپه‌رشتییا راسته‌وخۆیا جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى، و ژێیاتى بۆ ڤێ جڤاكێ بوویه ئه‌گه‌رێ هندێ پترتر هه‌ست ب ئارامى و ته‌ناهى و ئاسایێشا ده‌روونى بكه‌تن و ژ گه‌فێن وێ رێكخراوێ بهێته پاراستن، و خۆ لبه‌رگرتنا به‌رامبه‌ر ئه‌و رۆژێن دژوار و پڕ نه‌خۆشى لنك وى بلندتر ببیتن.
ئه‌ڤ هه‌ستێ ژێیاتى لنك تاكێ كوردستانى د هه‌ر ده‌مه‌كیدا یا فه‌ر و پێدڤییه بۆ هندێ ئه‌و بسه‌ر ئاسته‌نگێن كه‌سۆكى و سیاسى و ئابووریێن خۆ و جڤاكا خۆ دا زال ببیتن و بشێتن ب كێمترین زیان ژناڤ وان ده‌لیڤه‌ییان ده‌ربكه‌ڤیتن.
*پرۆفیسۆرێ هاریكار/ زانكۆیا زاخۆ/ كۆلیژا په‌روه‌رده
*ئه‌ڤ بابه‌ته ل رۆژناما ئه‌ڤرۆ ژماره 3264 ل رۆژا 20/12/2022 ل لاپه‌رێ 10 هاتیه‌به‌لاڤكرن.
