لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا پرسی هاوسەرگیریی میسیار لە چەند كەناڵی ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیاوە بووەتە مژاری ڕۆژ و هاووڵاتیانیانی سەرقاڵ كردووە، مشتومڕی زۆریشی بە دوای خۆیدا هێناوە، هاوكات ڕێكخراوەكانی خانمان و پارێزەرانی مافی ئافرەت هاتنە دەنگ و دژی ئەو هاوسەرگیرییە وەستانەوە و ڕایان وایە ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە بۆ «بە كاڵاكردنی ئافرەتە»، ئەنجومەنی باڵای فەتوای یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسلامیی كوردستانیش ئەو هاوسەرگیرییە بۆ كۆمەڵگەی كوردی بە گونجاو نازانێت. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان زیاتر تاوتوێی ئەو پرسە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 دوای ئەوەی هاوسەرگیریی میسیار ناڕەزایەتیی زۆری ڕێكخراوەكانی ئافرەتانی لێكەوتەوە، ئەنجومەنی باڵای فەتوای یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسلامی كوردستان لە31ی8ی2022 ڕوونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و لە بەشێكیدا هاتووە: «ئەو زەواجە پێچەوانەی عورفی كۆمەڵگەی كوردییە و بۆ كۆمەڵگەی ئێمە گونجاو نییە و بە پەسندی نازانین، بە هۆی نەگونجانی لە گەڵ مەقاسیدەكانی هاوسەرگیری لە ئیسلامدا. هەر بۆیە داواكارین لە زانایانی ئایینیی بەڕێز خۆیان لە ئەنجامدانی گرێبەستی ئەو هاوسەرگیرییە بە دوور بگرن.»

شەنگە هاوار كاكەیی، یاساناسە و خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە چەمكی توندوتیژی، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات «كە پاش ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵی ٢٠٠٣ پرۆسەی سیاسی و كۆمەڵایەتی لە عێراق كەوتە ژێر تەوژمی گۆڕانكارییەكانەوە، لە كاردانەوەی ئەدای سیاسیی مەزهەبیدا جۆرەها جۆری هاوسەرگیریی نامۆ لە كۆمەڵگەی عێراقیدا سەری هەڵدا، لەوانە هاوسەرگیریی سیغە عورفی و موتعە و میسیار و.. هتد. هەرچەندە پێش ڕەواجدان بە هاوسەرگیریی میسیاریش ئەو بەرچاوڕوونییە ئاشكرایە كە ڕەتكردنەوەی یاسای جەعفەری و سووتانی كارتی سەپاندنی پڕۆژە یاسای جەعفەری بە سەر كۆمەڵگەی عێراقیدا لەلایەن كوتلەی كوردی لە پەرلەمانی فیدڕاڵدا هاتە بەرەنجام، ئەو هەنگاوه گەواهیدەرە بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستییەی كەوا ئاسایشی ژیانی كۆمەڵایەتیی تاك هەڕەشەی لەسەرە لە پارێزگاكانی عێراق، هاوتای هەڕەشەكانی لەناوچوونی ژینگەی سیاسی بە هەرێمی كوردستانیشەوە». گوتیشی: «بە هۆی یەكدەنگیی كوتلەی كوردی لە پەرلەمانی عێراق توانرا شكست بەو پرۆژە یاسایە بهێنن، ئەو ئینجازە كۆمەڵایەتییەش لە كاتێكدایە كە واقیعی هەرێمی كورددستان بە هۆی بنەما دەستوورییەكانەوە تێكهەڵكێشی واقیعی عێراق كراوە، ئەگەر ئەو پڕۆژە یاساییە بكەوتابایەتە بواری جێبەجێكردن ئێستا ڕەوشی خێزانی كوردی بەرەو هەڵدێر دەچوو، چونكە دەرفەتێكی یاسایی لە ناوچە دابڕێنراوەكانمان فەراهەم دەبوو لە بەردەم منداڵان و هەلێك دەرەخسا بۆ ئەوەی ڕوو لەو ناوچانە بكەن بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیریی كچان لە تەمەنی نۆ ساڵیدا، هەر چەندە لە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای ژمارە هەشتی بەڕەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزانی ئەنجامدانی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییانە ڕێگا پێدراو نییە، تەنانەت هێنانی ژنی دووەمیش مەرجدارە بە مۆڵەت وەرگرتن لە ژنی یەكەم دەكرێت، بەڵام دەرهاوێشتەكان دڵخۆشكەر نین، پیاوان بۆ ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە ڕوو دەكەنە ناوچە دابڕێنراوەكانی وەكو كەركووك و مەخموور بە نموونە كە یاسا كۆنەكە نافیزە لەو ناوچانە و تەوای پارێزگاكانی عێراق. بۆیە پەلكێشكردنی هاوسەرگیریی میسیار بۆ ناو هەرێمی كوردستان دەرئەنجامێكی چاوەڕوانكراوە، ‌هەرچەندە تا ئێستا حاڵەتە و نەبووەتە دیاردە، بەڵام وەكو سەرەتایەكی دڵخۆشكەر مامۆستایانی ئایینی هاتنە سەر خەت و زۆر بە جورئەتەوە لیژنەی فەتوا لە هەرێمی كوردستان هاتنە دەنگ بە ڕەتكردنەوەی ئەنجامدانی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە كە بەپێچەوانەی دابونەریتی كۆمەڵگەی كوردەوارییە». جەختی لەوەش كردەوە كە «لەم كاتەدا هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی فەتوای زانایانی ئایینی لە هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی زۆر گرینگە، چونكە لە ئەرزی واقیع پرۆژە یاسایەك بۆ هاندانی هاوسەرگیریی میسیار پێشكەش بە پەرلەمانی كوردستان كراوە بۆ سەپاندنی ئەو چەشنە هاوسەرگیرییە پڕ مەینەتییە بەسەر كۆمەڵگەی كوردەواریدا».

شەنگە هاوار كاكەیی ئاماژەی بەوەش كرد كە «تایبەتمەندیی خێزانی كورد لە ڕووی ئاكاری كۆمەڵایەتی تەواو جیاوازە، ئەگەر بەراوردی بكەین بە وڵاتانی كەنداو، بە نموونە، یان بە وڵاتانی وەك میسر و سعودیە و ئێران و سودان كە لەو وڵاتانە چەندین جۆری هاوسەرگیریی نهێنی بەپێی پیشەكان‌ ڕەواجی پێ دراوە، وەكو هاوسەرگیریی ئەلمیسواب، ئەلمیسیار، ئەلمیسفار، ئەلمیسیاع، ئەلمیحجاج،ئەلمیسیاق، ئەلمیهرابو ...هتد. گوتیشی: «دواجار پرسیار ئەوەیە ئاخۆ كام پیاو بە پیاوانی ئایینییشەوە لە چوارچێوەی خێزانەكەیدا ئەگەر كچ، یان خوشكێكی بێ هاوسەری هەبێت، ئامادەیە خوشكەكەی، یان كچە بێ هاوژینەكەی گرێبەستی هاوسەرگیریی میسیار ئەنجام بدات؟ خۆ ئەگەر هەشبێت زۆر دەگمەنە». وەك دواوتەشی گوتی: «دەرئەنجام هاتنە كایەی ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە لە هەرێمی كوردستان بە پلەیەك بۆ شكاندنی شكۆی پیاوی كوردە، ئینجا بە پلەی دووەم بۆ بە كاڵاكردنی ئافرەتە كە لە نێو خانەوادەكانمان ئەوەی جێگای شانازییە ئەوەیە كە شكۆی ئافرەت بە هەند وەرگیراوە و بۆ پاراستنی شكۆی ئافرەت بە دەیان پیاو بوونە قوربانی و ئەمرۆ كەیسی توندوتیژین لە گرتووخانەكاندا، بۆیە دەربارەی سەرهەڵدانی هاوسەرگیری میسیار لە هەرێمی كوردستان دەڵێین: نا بۆ شكاندنی شكۆی پیاوی كورد، نا بۆ بەكاڵاكردنی ئافرەت».

سەرۆكی ڕێكخراوی لانەی ژنان پارێزەر لانە ئامانج سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ماوە ماوە لە نێو كۆمەڵگەی كوردیدا باس لە هاوسەرگیریی میسیار دەكرێت و دەورووژێندرێت، لەم لا و لەو لا باسی شەرعی بوون و شەرعی نەبوونی دەكرێت، بێ ئەوەی باسی لایەنە یاساییەكە بكرێت. هاوسەرگیریی میسیار گرێبەستێكە لە نێوان دوو كەسی پێگەیشتوو بە ئامادەبوونی دوو شاهێد ئەنجام دەدرێت و شاهێدەكان ئەو بابەتە لای خۆیان بە نهێنی دەهێڵنەوە، نابێت ئەم هاوسەرگیرییە لای كەس باس بكەن. لە هاوسەرگیریی میسیار ئافرەت دەستبەرداری كۆمەڵێك مافی شەرعیی خۆی دەبێت، وەك بژێوی و مافی نیشتەجێبوون و بەردەوام مانەوەی پیاوەكە لەلای. بەڵام بە پێی یاسای باری كەسیی عێراقی لە ماددەی سێیەم یەك جۆرە هاوسەرگیری ئاماژەی پێ كراوە، كە دەڵێت: هاوسەرگیری گرێبەستێكی ئارەزوومەندانەیە لە نێوان ژن و پیاودا كە بەو هۆیەوە هەر یەك بۆ ئەوەی دیكە بە پێی شەرع حەڵاڵ دەبێت، مەبەست لێی پێكهێنانی خێزانە لەسەر بنچینەی سۆز و بەزەیی و بەرپرسیارەتیی هاوبەش بە پێی حوكمەكانی ئەو یاسایە. هەروەها لە ماددەكانی یەكەم و حەفتەم و دەیەم و بیستدا لە یاسای باری كەسی مەرجەكانی هاوسەرگیری و ئەركی هاوسەران بەرامبەر یەكتر ڕوون كراوەتەوە،

كەواتە لە یاسای باری كەسیی عێراقی بۆمان ڕوون بووەتەوە لە ڕووی یاساییەوە هاوسەرگیری مسیار ڕێگەپێدراو نییە». گوتیشی: «بۆ حەرام بوون و حەڵاڵ بوونی هاوسەرگیریی میسیار لە رووی شەرعەوە بۆچوونی جیاواز هەن، هەندێك لە زانایانی ئایین بە كۆمەڵێك مەرجی شەرعی پەسندی دەكەن، هەندێكیشیان بە تەواوی ڕەتی دەكەنەوە. لە دوا فەتوای ئەنجومەنی باڵای فەتوای یەكێتیی زانایانی هەرێمی كوردستان دەڵێت، زەواجی مسیار پێچەوانەی عورفی كۆمەڵگەی كوردییە و لەگەڵ مەقاسیدەكانی هاوسەرگیری لە ئیسلامدا یەك ناگرنەوە، بۆیە ڕەت كراوەتەوە. هەروەها هەر هاوسەرگیرییەك بە پووچەل حیساب كرا لە ڕووی یاساییەوە، بە تاوان هەژمار دەكرێت. بە پێی ماددەی 376 لە یاسای سزادانی عێراقی، هەر كەسێك گرێبەستی مارەبڕینی بۆ خۆی ئەنجام دابێت، لەگەڵ ئەوەی زانیبێت كە بە هۆی هەر هۆكارێك ئەو گرێبەستە لە ڕووی شەرع یان یاسا پووچەڵە بە بەند كردن سزا دەدرێت، كە لە ماوەی حەوت ساڵ زیاتر نەبێت.