ئاشكرایە كە پرسەكانی پەیوەست بە ڕەگەزنامە و پاسەپۆرت و نشینگە گرنگی و بایەخێكی تایبەت و بەرچاویان پێ دراوە و لەم ڕووەوە ئاسانكاریی زۆر بۆ هاووڵاتییان كراوە، بۆ تیشكخستنە سەر ئەم پرسانە و چەند بوارێكی دیكەی پەیوەندیدار گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ لیوا هێرش ئەحمەد محەمەد بەڕێوەبەری گشتیی ڕەگەزنامە و پاسەپۆرت و نشینگەی هەرێمی كوردستان ئەنجام دا.

 

* ئەرك و كارەكانی ڕەگەزنامە و پاسەپۆرت و نشینگە زۆرن، ئێوە وەكو بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ڕەگەزنامە و پاسەپۆرت و نشینگە تا چەند كارئاسانیتان پێشكەش بە هاووڵاتیان كردووە بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی ڕۆتین نەبنەوە؟

- بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ڕەگەزنامەی هەرێم لە كوردستان لە چوار بەڕێوەبەرایەتی پێكهاتووە، یەكەم: بەڕێوەبەرایەتیی ڕگەزنامە و ناسنامەی باری شارستانی و كارتی نیشتمانی. دووەم: بەڕێوەبەرایەتیی پاسەپۆرت. سێیەم: بەڕێوەبەرایەتیی نیشینگە (ئیقامە). چوارەم: بەڕێوەبەرایەتیی كارتی زانیاری. ئەو چوار بەڕێوەبەرایەتییە لە هەر چوار پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان هەیە، هاوكات لە ئیدارە سەربەخۆكان نووسینگەی ئەو بەڕێوەبەرایەتییانە هەیە بۆ ئەوەی هاووڵاتیان زۆر ماندوو نەبن و تووشی هاتوچۆ و زەحمەتی و پارە خەرجكردن نەبن. دەسەڵاتی بەڕێوەبەرایەتییەكان بۆ خوارەوە شۆڕ كراونەتەوە، ئەمەش بەوەی كە لە هەر پارێزگایەك بۆ هەر بەڕێوەبەرایەتییەك چەند نووسینگە و فەرمانگەیەك دامەزراوە، تاوەكو بە ئاسانترین شێوە و بە كەمترین ماوە و بە بێ ڕۆتین كار و مامەڵەكانی هاووڵاتیان ڕایی بكرێن. بۆ نمونە لە پارێزگای سلێمانی بەڕێوەبەرایەتیی پاسپۆرت پێنج نووسینگەی هەیە كە ئەمانەن: نووسینگەی پاسپۆرتی (سلێمانی و گەرمیان و چەمچەماڵ و هەڵەبجە و پێنجوێن) و لە پارێزگای هەولێر چوار نووسینگەی پاسپۆرت هەیە، كە نووسینگەی پاسپۆرتی (هەولێر یەك و هەولێر دوو و كۆیە و سۆران)ن. لە پارێزگای دهۆك سێ نووسینگەی پاسپۆرت هەیە (دهۆك یەك و زاخۆ و ئاكرێ) و بڕیارە لەو نزیكانە نووسینگەی پاسپۆرت لە ئامێدیش بكرێتەوە، هەروەها بەڕێوەبەرایەتییەكانی دیكەش جگە لە نشینگە ئەوە كارتی زانیاری و كارتی نیشتمانی هەر یەكەیان چەندین نووسینەگەیان هەیە كە بە شێوەیەكە هەر قەزا و ناحیەیەك نووسینگەیان بۆ هاووڵاتیانی سنووری خۆیان تێدا دامەزراوە.

* لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوو گوێبیستی ئەوە بووین كە ئەو پاسەپۆرتەی كە ئێستا هەیە دەگۆڕدرێت بە پاسەپۆرتێكی دیكە، ئەمە بۆچی و كەی پاسەپۆرتی تازە دەدرێت بە خەڵك و جیاوازی چییە لەگەڵ ئەو پاسەپۆرتانەی كە ئێستا خەڵك هەیەتی؟

- هەرێمی كوردستان لە ڕووی پەیوەندیی نێودەوڵەتی و گەشتوگوزار و جموجووڵی بازرگانییش بە شێوەیەكی بەرچاو هەنگاوی باشی لەو ڕووەوە ناوە كە ڕۆژانە لە ڕێگای فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی هەولێر و سلێمانی و خاڵە سنوورییەكان و ڕێگای وشكانی هاتوچۆیەكی زۆر لە نێوان هەرێمی كوردستان و چەندین وڵاتانی دونیا هەیە، بەتایبەتی لە ڕووی بازرگانی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و هاتوچۆی دیپلۆماسی و گەشتیاری، لەلایەكی دیكەوە ئەو بەرنامە و پلانەی كە ئێستا لە كابینەی نۆیەم بۆ ئاوەدانی و گەشەكردنی كوردستان دانراوە بە تایبەتی لە بواری وەبەرهێناندا وای كردووە هاووڵاتیانی كوردستان وەك پێداویستییەكی سەرەكی داخوازییان لەسەر دەرهێنانی پاسەپۆرت زۆر زیادی كردووە و بە هۆی ئەو هەوڵانەی حكومەتی كوردستانەوە هەر كەسێك داوای كردبێت پاسەپۆرت دەربهێنیت، ئەوە پاش مامەڵە و جێبەجێكردنی ڕێنماییەكان بەپێی یاسا بۆوونەتە خاوەنی پاسەپۆرتی خۆیان، بەڵام ئەو پاسەپۆرتانەی لە ماوەی ڕابردوو دەرچوون بە حرف(A) دەتوانرێت تەزویری تێدا بكرێت و ئەو حاڵەتەش ڕوویداوە، لەلایەكی دیكەوە ئەو پاسەپۆرتانەی ئێستا چاپەكانیان ستاندارد و بە كواڵیتیی جیهانی نییە و لە ڕووی ئەوەشەوە وەك لە دستوور دانراوە، دەبێت زمانی كوردی لەسەر بێت، هاوتەریب لەگەڵ زمانی عەرەبی، بەڵام هەبوونی زمانی كوردی وەك مافی نەتەوەیی و هەرێمێكی فیدڕاڵ بەپێی پێویست نییە و هەڵەی ڕێنووس و زمانەوانییش لە نووسینەكانی زمانی كوردی تێدایە، لەبەر ئەم هۆكارانە و بەئەلكترۆنیكردنی پاسەپۆرتەكە لایەنی پەیوەندیداری عێراقی بە هەماهەنگی و گفتوگۆ و ئاگاداریی هەرێمی كوردستان لە پرۆسەی ئەوەدان كە پاسەپۆرت بگۆڕن، بە جۆرێكی زۆر پێشكەوتوو و كواڵیتیی بەرز و بەئەلكترۆنێكردنی بە شێوەیەكی ئاوا كە هەموو وڵاتانی ئەوروپا و ڕۆژئاوا و پێشكەوتوو ئیعترافی پێ بكەن و بتوانن بە ئاسانی و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی مامەڵەی لەگەڵ بكەن، بۆ ئەو مەبەستەش لە عێراقەوە بە هەماهەنگیی ئێمە لێژنەیەك دانراوە كە لێژنەكەش لەگەڵ وڵاتی ئەڵمانیا گفتوگۆ و گرێبەستیان بۆ چاپكردنی پاسەپۆرتەكە ئەنجام داوە، كە جۆری پاسەپۆرتی نوێ زۆر هەستیارە و بە ئەلكترۆنییە و بەستراوەتە بە كارتی نیشتمانی و بە هیچ جۆرێك ناتوانرێت تەزویر بكرێت، هاوكات پاسەپۆرتەكە بە نێودەوڵەتی دەكرێت و شان بە شانی پاسەپۆرتی وڵاتانی دونیا بە تایبەت وڵاتانی پێشكەوتوو مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت.

* پرۆسەی دەرهێنانی كارتی نیشتمانی بە چی گەیشتووە و چۆن هەوڵ دراوە ئاسانكاریی بۆ هاووڵاتیان لە مامەڵەكردنیدا بكرێت؟ ئایا ئەو بەڵگەنامەیە هێشتا زۆر خەڵك ماون وەری بگرن؟

- كارتی نیشتمانی بەڵگەنامەیەكی گرنگە كە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری شارستانی و هەموو پێناسەیەكی تایبەت بە هاووڵاتیانی تێدا كۆدەكرێتەوە و پێویستی بە تازەكردنەوەش نییە. لە سەرەتادا لە شارەكانی هەرێمی كوردستان كە دەستبەكار بووین بۆ پێدانی كارتی نیشتمانی فەرمانگە و نووسینگە كەم بوو، لە پاشان بۆ ئەوەی خەڵك زۆر ماندوو نەبن و بە ئاسانی و بە بێ قەرەباڵغی مامەڵەكانیان بكەن، لە هەر شار و پارێزگایەكی هەرێمی كوردستان چەندین نووسینگەی كارتی نیشتمانی كرانەوە كە ئێستا بەو شێوەیەن: لە هەولێر 31 نووسینگەی كارتی نیشتمانی و لە دهۆك 17نووسینگە و لە سلێمانی 33 نووسینگە هەیە. لە دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ خێراتركردنی مامەڵەی كارتی نیشتمانی، دەسەڵات بۆ نووسینگەكان و قەزا و ناحیەكانی هەرێمی كوردستان شۆڕ كرایەوە، تاوەكو هاووڵاتیان لە هەرێم بتوانن لە نزیك سنوورەكانی خۆیان مامەڵەكانیان جێبەجێ بكەن. هەندێكجار تەواوبوون و گەڕانەوەی كارتەكان درەنگ دەكەوێت، كە ئەمە هۆكارەكەی لەلای ئێمە نییە، بەڵكو بۆ ئەو ئیجرائات و ڕۆتینانە دەگەڕێتەوە كە لەلای حكومەتی عێراقەوەیە، لەم دواییانەش هەندێك كێشەی دیكە هەبوو كە بووە هۆی دواكەوتنی گەڕانەوەی كارتی نیشتمانیی هاووڵاتیانی هەرێم، ئەویش كەمیی كارتەكان بوو. ئەو كارتە هەر كەسێك داوای بكات و مامەڵەكەی جێبەجێ بكات، پاش ماوەی دیاریكراو بۆی دەگەڕێتەوە و لە پارێزگای هەولێر تا ئێستا نزیكەی یەك ملیۆن كەس كارتی نیشتمانی دەرهێناوە و لە سلێمانی و دهۆكیش كەمتر لە ملیۆنێك هاووڵاتی بوونەتە خاوەن كارتی نیشتمانی و ئەو ژمارە كارتی نیشتیمانییە تمووحی ئێمە نییە، بەڵكو ئێمە هەوڵ دەدەین و كار بۆ ئەوە كراوە كە هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان ببنە خاوەن كارتی نیشتمانی و ئێستا ئەو كەسانەی كارتی نیشتمانییان نییە، بە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری شارستانی كار دەكەن، بەڵام لە كاتێكدا ئەو ناسنامەی باری شارستانی و ڕەگەزنامەی لەلای هاووڵاتیانە بەرواری دەرچوونی 10ساڵی بەسەردا تێپەڕێت، ئەوە ناتوانرێت هیچ مامەڵەیەكی پێ بكرێت، لەو كاتەدا هاووڵاتیان ناچار دەبن مامەڵەی كارتی نیشتمانی بۆ خۆیان و خێزانەكانیان بكەن. گرنگیی كارتی نیشتمانی لەوەدایە كە ژمارەو كۆدێكی تایبەت بە خۆتی لەسەرە، ئەو ژمارە و كۆدە لەو ڕۆژەی هاووڵاتیانمان لە دایك دەبن، تا ڕۆژی مردن لەگەڵیانە و بەم كۆدە و ژمارەیە لە سەرتاسەری عێراق دەناسرێنەوە. گرنگیەكی دیكەی كارتی نیشتمانی لەوەدایە زۆر بە ئاسانی ناتوانرێت تەزویر بكرێت و ناوی خێزان و هاوسەر و ئایین و.. تاد لەسەر نانووسرێت، بەڵكو بە ژمارە و كۆدەكانیانەوە دەزانرێت كە ئەو كەسانە هاوسەر و خێزانی یەكترن. هاوكات لەو كاتەی كارتی نیشتمانی هاتووە كەس ناتوانێت و لەدایكبووی تازەش ناتوانێت ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری شارستانی دەربهێنێت، بەڵكو ئەو كەسەی لەدایك دەبێت، لەسەر بەیاننامەی لەدایكبوونەكەی مامەڵەی كارتی نیشتمانی بۆ دەكرێت.

* وەك دەزانین هەولێر پایتەختی هەرێمی كوردستانە و ژمارەیەكی زۆر قونسولی وڵاتان و ڕێكخراوی -ئێن جی ئۆ-ی لێیە، سەرەڕای چەندین پڕۆژەی جیاجیا كە بەشێك لەو پڕۆژانە لەلایەن وەبەرهێنەرانی وڵاتان جێبەجێ دەكرێن و، دەستی كاری بیانیش لەو شارە زۆرە، بۆیە كەسانێكی زۆری بیانی و وڵاتانی دراوسێ لێرە كار دەكەن كە ئەمانەش هەر هەموویان پێویستیان بە ئیقامە هەیە، ئایا ئەو كار و مامەڵانە چۆن بەڕێوەدەچێت و تا چەند توانراوە ئەم كارە بە باشی بەڕێوەبچێت؟

- ئێمە وەك بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ڕەگەزنامە و پاسەپۆرت و ئیقامە لە هەموو كارەكانمان بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان كار دەكەین، بەڕێوەبەرایەتیی ئیقامە لە هەقیقەتدا فەرمانگەیەكی زۆر هەستیارە، بۆیە ناتوانرێت بەرفراوانی بكەین و زیاد لە پێویست دەسەڵاتەكان دابەزێت، ئەگەرچی وەك نموونە لە سنووری پارێزگای هەولێر لە سۆران و دەروازەی حاجی ئۆمەران نووسینگەی ئیقامەمان هەیە و هەموو ئەو كەسانەی لە هەر وڵاتێك دێنە شاری هەولێر بە مەبەستی گەشتیاری، یان كاركردن، ئەوە سەردانی بەڕێوەبەرایەتیی ئیقامەی هەولێر دەكەن و لە ڕێگای ئۆنلاین و پارێزەرەوە كارەكانیان بۆ جێبەجێ دەكرێت و بە هیچ جۆرێك ئەو میوان و دەستی كارانە مامەڵەكانیان دوا ناكەوێت و هەموو ڕسومات و ئەو خەرجییانەی لە مامەڵەی ئیقامە لەلایەن داواكارەوە خەرج دەكرێت، بەپێی یاسا و ڕێنماییەكانی وەزارەتی ناوخۆیە. هەروەها تەئكید دەكەمەوە لە هەندێ فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتییەكان وەك ئیقامە بە نموونە دەبێت كار و مامەڵەكانی نیشتەجێ مەركەزی بێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت چەندین لایەن و بوار هەیە ڕەچاو بكرێت، تاوەكو لایەنە پەیوەندیدارەكان بەرچاوڕوونییان هەبێت.

* هەماهەنگی و پەیوەندیتان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ڕەگەزنامەی عێراقی قیدڕاڵ چۆنە؟

- ئێمە وەك بەڕێوەبەرایەتیی گشتی ڕەگەزنامەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی گشتی ڕەگەزنامەی عێراقی فیدڕاڵ پەیوەندی و هەماهەنگیی بەردەوام و باشمان هەیە، چونكە كارەكانمان لەگەڵ یەكە و بەبێ یەكتر ناتوانین مامەڵەكان ئەنجام بدەین، ئەگەرچی هەندێكجار كێشە و گرفت لەنێوان كارەكانمان بۆ دروست دەبێت، كە ئەمەش بە گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ یەكتر چارەسەری دەكەین، چ ئێمە لێژنەمان سەردانی بەغدا بكات، چ ئەوان بێنە هەولێر. هاوكات لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستان كێشەیەكی زۆرمان لەگەڵ بەغدا هەبوو، بەڵام بە جوهد و توانا و هەوڵی بەڕێز وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان توانرا ئەو كێشانە چارەسەر بكرێت و چارەسەری كێشەكانیش لە بەرژەوەندیی خەڵك و هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بووە. یەكێك لە كێشەكان ئەوە بوو كە خەڵكێكی زۆری هەرێمی كوردستان لە سجلەكانی سەرژمێریی ساڵی 1957 تۆمار نەكرابوون، بەڵكو لە سەرژمێریی فەرعی دانرابوون، ئەمە چارەسەر كرا، كە ئەمەش بە دانیشتن و گفتوگۆی جەنابی وەزیری ناوخۆی هەرێم لەگەڵ بەغدا چارەسەر كرا. چەندین جار شاندی بەغدا سەردانی هەولێر دەكەن، بۆ ئەوەی لە نزیكەوە كارەكان ببینن و هەر كێشەیەكیش هەبێت چارەسەری بكەن، هەروەها سەردانی شارەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان دەكەن بە یاوەریی ئێمەوە، لەلایەكی دیكەوە ئێمە قەد لە كارەكانمان نەمانهێشتووە وەك پارێزگاكانی دیكەی عێراق مامەڵەمان لەگەڵ بكەن، بەڵكو وەك هەرێمی كوردستان و هەرێمێكی فیدڕاڵ كار و مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین. هاوكات لێرەدا تەئكید دەكەمەوە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو زۆر كێشە لە نێوان ئێمە و بەغدا هەبوو، بەڵام لە كابینەی نۆیەمدا بە راشكاوانە دەڵێم بە داوەتكردنی وەزیری ناوخۆی عێراقی فیدڕاڵ بۆ هەولێر و دانیشتن و كۆبوونەوەی لەگەڵ بەڕێز وەزیری ناوخۆی هەرێم توانرا بەشێكی هەرە زۆری ئەو كێشانەی لە نێوانمان هەبوو، لە بەرژەوەندیی خەڵكی هەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێت. هەر بۆ نموونە هەندێ مامەڵە و كاری هاووڵاتیانی هەرێم پێشتر پێویستی بەوە بوو بچنە بەغدا، بەڵام بە پێداگریی جەنابی وەزیری ناوخۆی هەرێم و دانوساندن و گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا توانرا ئەو ئاسانكارییانە بۆ هاووڵاتیانی خۆمان بەدەست بێنین و هاووڵاتیانمان كار و كێشەكانیان لە مامەڵەكانیان لە هەرێمی كوردستان چارەسەر و جێبەجێ بكەن و بۆ مامەڵەكانیان سەردانی بەغدا نەكەن.