گەلی كورد بە سەرۆكایەتیی مسعود بارزانی لە ساڵی 2017 و لە پرسێكی دیموكراتی و ئازاددا ڕیفراندۆمی ئەنجام دا و، دەنگی بە سەربەخۆیی دا، بەمەش گەورەترین سەركەوتنی مێژوویی تۆمار كرد و، بە هەموو گەلانی جیهانی ڕاگەیاند كە كورد گەورەترین نەتەوەی سەر گۆی زەوییە كە لەو مافە نەتەوەییە بێبەش كراوە و، تا ئێستا خاوەنی دەوڵەت و كیانی سەربەخۆی خۆی نییە. كورد لەو ڕیفراندۆمەدا بۆ سەربەخۆیی، شەفافانە توانی پرسی چارەنووسی خۆی یەكلا بكاتەوە، ئەو مافەی كە بە پێی ماددە و بڕگە نێودەوڵەتییەكان و بەندەكانی ڕێككەوتنەكان بۆ هەموو گەلان چەسپێندراوە و، لە هەموو بڕگە و ماددە یاسایی و دەستوورییەكاندا جەختی لەسەر كراوەتەوە، بەوەی بێ هیچ كۆت و بەربەستێك هەمووان دەتوانن لە چوارچێوەی ئازادی و دیموكراسیدا مومارەسەی مافی ئازادی و دیموكراسی و نەتەوەیی خۆیان بكەن، هەر وەكو چۆن نەتەوەكانی ئەوروپا لە دوای شەڕی 30 ساڵەی هەر دوو ڕێبازی كاتۆلیكی و پرۆتێستانت لە كۆنگرەی ویستڤاڵیا لە 1648 پرەنسیپی نەتەوەكان چەسپێندرا و، ئەو مافەی بە نەتەوەكانی ئەوروپا دا كە سنوور و كیانی سەربەخۆی خۆیان هەبێت، دواتر لە سەردەمی بووژانەوە و نوێبوونەوە و «ڕێنسانس»دا مافەكانی نیشتمانیی هاووڵاتیان وەكو پرەنسیپی نەتەوەكان و چەندین مافی دیكەی جۆراوجۆر بەرجەستە بوون، پاشان نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر بنەمای مافەكانی مرۆڤ و نەتەوەكان، ئەو مافەی داوە بۆ ئەوەی نەتەوەكان ببنە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان و، ژمارەی دەوڵەتەكان لە سەرەتای دامەزراندنی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە لە 54 دەوڵەتەوە بەرەو نزیكەی 200 دەوڵەت زیادی كرد.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئەگەر لە یاسای نێودەوڵەتیدا هیچ لەمپەرێك لە بەردەم ئەنجامدانی ڕیفراندۆمدا نییە، ئەی بۆچی ئەو گەلەكۆمەكێ و هێرش و پێشێلكارییانە دەرهەق بە گەلی كورد كرا؟ سەرۆك بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێمی ئەو كات، ئەو مافەی هەبوو كە گەلەكەی بەرەو ڕیفراندۆم ببات و لایەنە سیاسییەكان و پەرلەمانی كوردستانیش لەگەڵ ئەنجامدانی ڕیفراندۆمدا بوون، لەمەش گرنگتر گەلی كوردستان وەكو گەلێكی شۆڕشگێڕ و بە درێژایی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستان و لە سەرجەم شۆڕش و خەبات و ڕاپەرین و قوربانیدانەكاندا، بۆ ئەوە بووە لە عێراقدا مافەكانی پێشێل نەكرێت و دژایەتی نەكرێت، نەوەك هیچ مافێكی لەو مافانە جێبەجێ نەكرێت كە لە دەستووری عێراقدا هاتووە و، تەنانەت وەكو هاوبەشێكی سەرەكی مامەڵە لەگەڵ كورد نەكرێت. لە یاسای نێودەوڵەتیدا هیچ لەمپەرێك نییە لە بەردەم گەلاندا بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی، ئەمەش لەبەر ئەوەی گەلانی چەوساوە بە شێوەیەكی دیموكراسی و بە ئاشتی و ئارامی ڕوو لە بەدەستهێنانی مافەكانیان بكەن و، ڕۆڵیان لە پاراستنی ئاشتی و ئارامیی جیهانی و هەرێمایەتی هەبێت. ڕاستە گەلی كورد لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە دەستووری عێراقدا بەرەو فیدڕاڵییەت وەكو گرێبەستێكی یاسایی و كۆمەڵایەتی لە ناو چوارچێوەی عێراقدا مایەوە، بەڵام بە مەرجی هاوبەشی لە بەڕێوەبردنی عێراقدا، نەك بە پێشێلكاریی دەستووری و یاسایی و فەرامۆشكردنی مافەكانی، بە پێی هەردوو ڕەهەندی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی، گەلی كورد ئەو مافەی هەیە لە چوارچێوەی پرسی ڕیفراندۆمدا خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی بێت، دەكرا دادگای نێودەوڵەتی بە هاوشێوەی كۆسۆفۆ ئەو مافە بدات بە گەلی كورد هەروەكو چۆن بە پێی دەستوور و یاساكانی كەنەدا هەمان مافی لە ناوخۆدا بە هەرێمی كیوبیك دا، ڕیفراندۆم ئەنجام بدات، لە ئەزموونی نێودەوڵەتیدا زۆر نموونە هەیە وەكو تەیموری ڕۆژهەڵات و باشووری سوودان سەربەخۆییان بەدەست هێنا و، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ئەو مافەی بۆ چەسپاندن، تەنانەت ئیسپانیاش ڕاستە سزای یاسایی هەندێك لەو سەركردانەی دا كە هەرێمی كەتەلۆنیایان بەرەو ڕیفراندۆم برد، بەڵام هەرگیز بە هاوشێوەی عێراق نەتەوەیەك نەبووە بە ئاشتی داوای مافی خۆی بكات و لە پرۆسەیەكی تەواو دیموكراتی و یاساییدا داوای سەربەخۆیی بكات، كەچی سزای گەلەكە بدرێت لە ڕێگەی گەمارۆ و توندوتیژی و هێزی چەكدار و میلیشیات و كوشتن و دەركردن و وێرانكردن، كە تا ئەمڕۆ شوێنەوارەكانی دیارە. سەرۆك بارزانی بە پێی یاسا ئەو مافەی هەبوو ڕای گەلەكەی وەربگرێت و لە پرۆسەیەكی چارەنووسسازدا بەرەو ڕیفراندۆمی ببات، كە وێڕای فشارە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی و نێوخۆییەكان هەرگیز پاشگەز نەبووەوە لە بەدەستهێنانی ئیرادەی گەل، ئەو ئیرادەیەی هیچ كەس و لایەن و حزبێكی سیاسی و حكومەتێك ناتوانێت لە بەردەمیدا بوەستێت و ئینكاری بكات، پێشتر دوژمنانی گەلی كورد وایان لە تاكی كورد كردبوو، شەرمنانە باس لە سەربەخۆیی و دەوڵەتی خۆی بكات، ئەم جارە سەرۆك بارزانی ئەو لەمپەر و هەستیارییەی تێكشكاند، ئەمە یەكێك بوو لە دەستكەوتەكانی ڕیفراندۆم كە لەگەڵ بەشداریی نەتەوە و ئایین و ئایینزاكانی كوردستان و دانیشتووانی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، پاڵپشتییەكی یاسایی بە كوردستانییەتی ئەم ناوچە كوردستانییانەش دا.

هەموو ئەو لایەنە سیاسییانەی عێراق لە ژێر دەستتێوەردانی دەرەكیدا كاتێك دژی مافی نەتەوەی كورد وەستانەوە، شارەزاییان لە مێژوو و یاسا و عورفە نێودەوڵەتییەكان نییە، كە لە ڕێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان و كۆنگرەكانی ڤیستڤاڵیا و 18 بەندەكەی ویڵسنی سەرۆكی ئەمریكا و جاڕی گەردوونیی مافەكانی مرۆڤ و بەند و ماددەكانی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش و بڕیاری 686، ئەو مافەیان بە نەتەوەی كورد لە باشووری كوردستان داوە كە كۆمەڵكوژ نەكرێت و نەچەوسێتەوە و دوچاری هێرشی شۆڤێنی و مەزهەبی و تیرۆریستی نەبێتەوە و، هەموو مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانی پارێزراو بێت، بۆیە نە دەسەڵاتی فیدڕاڵی و نە دادگای فیدڕاڵی ئەو مافەیان نییە بڕیار بۆ سڕكردنی ڕیفراندۆم و سزادانی هەموو نیشتمانپەروەر و دڵسۆزێكی نەتەوەیی بدەن، ڕیفراندۆم دەسەڵاتی گەلە بەسەر هەموو چەوسانەوە و سڕینەوەی مافی نەتەوەیەكەوە، جووڵاندنی هێزی چەكداری و سوپا و توندوتیژی دژی خەڵكی سڤیل لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و، سووتاندنی ماڵ و موڵك و كوشتنیان، ئەمە دەبێت لە لایەن دادگای فیدڕاڵییەوە هەڵوەستی لەسەر وەربگیرێت، نەك ئیرادەی گەلێك كە لە سەرووی دەسەڵاتی دادگاشەوەیە، ڕەت بكرێتەوە و سزای نیشتمانپەروەر و كەسایەتییە نەتەوەییەكان بدات.

 ئەنجامی ئەم ڕیفراندۆمە بە ((بەڵێ)) بۆ سەربەخۆیی دەمێنێت، گرنگ نییە چەند ساڵی دیكە سەربەخۆییەكە جێبەجێ بكرێت، گرنگ ئەوەیە مافێكی چەسپێندراوە و كەی ژینگە و بارودۆخە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكە گونجاو بێت، دەكرێت بەرەو جێبەجێكردنی ئەو مافە بڕۆین، بەڵام دەبێت پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتی وڵاتێكی زلهێزمان هەبێت، هەرچی ئەو وڵاتانەی بەرەو سەربەخۆیی ڕۆیشتن و ڕیفراندۆمیان ئەنجام داوە، پاڵپشتیی ئەمریكا، یان ڕووسیا، یانیش وڵاتێكی ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشیان هەبووە.

باشووری كوردستان بە یەك هەڵوێست و یەك ئیرادە و خواست، هەموو پێكەوە بە ناوچە كوردستانییەكانەوە لە ساتێكی مێژوویی خۆیدا دەنگی بە سەربەخۆیی دا و، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی خستە بەردەم ئەمرێكی واقیعەوە، ڕیفراندۆم ئیرادەی گەلە و ئیرادەی گەل ئیرادەیەكی ئیلزامییە و بە فەرمی بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی گوت ئازادی و سەربەخۆییمان دەوێت، لە ئێستادا هەموو خەڵكی كوردستان هەست بە پێشێلكاریی دەستوور دەكەن و بڕیاری مێژوویی خۆیان داوە، كە نایانەوێت لە ناو چوارچێوەی دەوڵەتێكی مەركەزی و پێشێلكاریی مافەكانیاندا بمێننەوە، هەڵسوكەوت و پێشێلكردنی مافی زمان و دەستووری و یاسایی و ئازادیی كورد لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، باشترین بەڵگەیە بۆ كۆتاییهاتنی ئەو عێراقەی كە لەسەر كۆمەڵێك بنەما كورد بۆی گەڕایەوە، مانەوەشی لەسەر جێبەجێكردنی ئەو ماف و بەندە دەستووری و یاساییانەیە كە كەرامەت و مافی گەلی كورد بپارێزرێت، بە ڕیفراندۆم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و خودی كاربەدەستدانی بەغدا جارێكی دیكە ناتوانن ستەم و زوڵم لە كورد بكەن، ئەو پێشێلكاری و زەوتكردنی مافە دەستووری و یاسایی و دژایەتیكردنەش كە ئەنجامی دەدەن لە دژی هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی، تەمەنی كورت دەبێت و بەردەوام نابێت، ڕیفراندۆم ئیرادەی گەلە و بڕیارە و، بڕیاری گەلیش یاساییە و لە سەرووی هەموو دەسەڵاتەكانەوەیە و هەر بە زیندوویی و پیرۆزی دەمێنێتەوە.