زۆربەی وڵاتانی جیهان هەڵگرتن، یان بەدەستهێنانی دەمانچە بەبێ مۆڵەت قەدەغە دەكەن، هەروەها سنوورداركردنی خاوەن مۆڵەتی دەمانچە ڕەنگە ئاڵۆز و قورس بێت و پێویستی بە چەندین پشكنینی دەروونی هەبێت. بەڵام چەكی بێ مۆڵەت بە ڕێژەیەكی زۆر بڵاودەبێتەوە و لە زۆر شوێن و ئەگەر ئەوەی پێی دەوترێت شەڕ ئاژاوەیەكی گەورەی لە ناوچەكەدا بەرهەمهێناوە، ئەمە هانی زۆرێك لە لایەنەكان و بازرگانانی چەكی داوە بۆ وەبەرهێنان لەم ئاژاوەدا، بۆ هێنانی چەك بە ڕێژەیەكی زۆر بۆ ئەم وڵاتە، زۆرێك لە وڵاتان بەشدارییەكی زۆریان كردووە لە بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردەیە و سەبارەت بە دیاردەی هەڵگرتنی چەك، كە هۆكارەكانی ئەم دیاردەیەی ڕوون كردووەتەوە، سەرەتا لە ڕوانگەی دەروونییەوە، منداڵەكانمان پەروەردە دەكەین بۆ ئەوەی ئامادەی دیمەنە توندوتیژەكان بن، ئەمەش ئەوەیە كە لە تەلەفزیۆنەكاندا دەبینرێت، جا چ كارتۆن بێت، چ فیلم بێت، یان ئەوانی دی، دیمەنەكان هەمیشە لە توندوتیژی و چەكەوە ڕایاندەكێشن بۆ ئەوەی بە هەمان شێوە یاری بكەن و ئەم یارییانە بەرجەستە دەكەن و پاشان دەبنە واقیع. هەروەها فاكتەری كۆمەڵایەتییش هەن كە گەنجان تووشی ئەم كارە دەبن، بەتایبەت لە تەمەنی هەرزەكاریدا، چونكە نە ئامانجیان هەیە و نە هیوایان هەیە و ژیانیان بە تەواوی هەڵپەسێردراوە، بۆیە ئەوانن كە بەم ئاراستەیە دەڕۆن.

هەروەها دابونەریتەكان ڕۆڵیان هەیە، بەڵام گشتگیر نین، لەم بوارەدا بە كاریگەرییەكی لاوەكی دادەنرێت و زیاتر لە لادێكان و لە گرووپەكاندا چڕ دەبنەوە كە بە دوای دابونەریتی كۆندا دەگەڕێن، وەك تۆڵەسەندنەوە و ئەوانی دی. ئەم دیاردەیە بە ڕێگەی هۆشیاریی خێزان و میتۆدی پەروەردەی مۆدێرن و بنیاتنانی كارەكتەر بەرەنگاری دەكرێتەوە، هەر تاكێك بوونەوەرێكی تایبەتە، دەبێت لێكۆڵینەوە لە دۆخی كەسیی هەر منداڵێك بكرێت و لایەنە خێزانییەكان كاری لەسەر بكرێت، هەروەك چۆن دەبێت كار لەسەر خودی خێزانەكە بكرێت، كە خێزانێكی ئاسایی و مرۆڤێكی پێگەیشتوو بەرهەم دەهێنێت، بە پێچەوانەشەوە.

دەبێ دەوڵەت بەرەنگاریی ئەم دیاردەیە ببێتەوە لە ڕێگەی چالاكیی هۆشیاركردنەوە بۆ گەنجان بەتایبەتی و هەلی كاریان بۆ بڕەخسێنێت، چونكە بێكاری و ئەو بۆشاییەی كە گەنجان ئەزموونی دەكەن، ئەوەیە كە وایان لێ دەكات چەك و شتی دیكە هەڵبگرن. ئەو گەنجە لادەدات بەرەو چەك. لەنێو ئەو دیاردە نەرێنییە ناشیرینانەی كە گۆڕاوە بۆ خوویێكی مەترسیدار، چەك و تەقەمەنی لەلای زۆر كەسدا هەیە و ئەمەش فەراغێكی گەورەیە، چونكە پێشێلكردنی سەروەریی یاسایە. جێگەی سەرنجە كە خووی هەڵگرتنی چەك لە نێوان ئەو كەسانەدا بڵاو بووەتەوە كە نە مافیان هەیە و نە دەبێت ئەم چەكانە لە دەستیاندا بێت، ئەمەش پێویستی بە پەرەپێدانی دەقی یاسادانان هەیە كە ڕێگری لەم دیاردەیە بكەن و نەیهێڵن.

شاراوە نییە بۆ كەس كە ئەم دیاردەیە و ئەو كارەساتانەی كە دەیكاتە سەر ئاسایش و سەقامگیریی كۆمەڵگە و هاووڵاتی. هەروەها شاراوە نییە كە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا تووشی بەڵای هەڵگرتنی ناڕەوای چەك لەلایەن زۆر كەسەوە بووین، ئەمەش پێویستی بەوەیە كە دەسەڵاتی یاسادانان دەستوەردان بكات لە پەرەپێدانی دەقە یاساییەكان بۆ پاراستنی ئاسایش و سەلامەتیی هاووڵاتیان. لە سەردەمی مۆدێرنەی ئێمەدا دەركەوتنەكانی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەكی سووك و تەقاندنی لە بۆنەكان و بەكارهێنانی بێ جیاوازی بووەتە بابەتێكی مەترسیدار كە نەك هەموو لایەك نیگەران دەكات، بەڵكو كێشەیەكی كۆمەڵایەتیی ئاڵۆزە بە هۆی مەترسیی هەڵگرتنی چەك و تەقەكردن بووەتە هۆی ڕوودانی چەندین هەڵە و برینداربوونی جەستەیی كە بەئەنقەست لەلایەن ئەوانەوە ئەنجام دراون، هەروەها تاوانی كوشتنی بەئەنقەست و برینداربوونی و تاوانی قێزەونی خوێنڕشتن و لەدەستدانی ژیانی بێتاوانی لێ كەوتووەتەوە.

 كاریگەریی بەكارهێنانی ئەو چەكە ئاگرینە و هەڵەكانی لە دەوروبەری ئاستەكانی هەمان خێزان ڕوو دەدەن، بە پەشیمانییەكی زۆرەوە، گرنگترینیان سەرهەڵدانی دیاردەیەكی مەزاجدار و ئاژاوەگێڕانە هەڵگرتنی چەكێك و نمایشكردنی لەگەڵ زۆرینەی ئەندامانی كۆمەڵگە ناوخۆییەكانمان و شانازیكردن بە خاوەندارێتی لەلایەن زۆرێك لە منداڵان و گەنجان و بەساڵاچووان بە هەمان شێوە لە بەردەم ئەوی دیكەدا، كە ئاسانكاری بۆ پرۆسەی ڕوودانی هەموو ئەو ڕووداو و برینداركردن و كوشتنانە دەكات. هەندێك كەس بەردەوامن لە ئەنجامدان و پراكتیزەكردنی تاوانەكانی دەستدرێژی، وەرگرتنی ماف بە بێ یاسا، و دەستدرێژیكردنە سەر خەڵك و دزی و تاڵان و جۆرەكانی دیكەی توندوتیژی، كەسی پەیوەست بە هێزی بەكارهێنانی ئامرازەكانی چەكی سووكی تاكەكەسی بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان و تەماحی دوژمنكارانە بەرامبەر بە مافی هاووڵاتیان.

زۆرێك لە توێژەران پێیان وایە، نەبوونی ئاسایش و هەستی ترسی هاووڵاتی لە دەستەبەركردنی ژیان و ماڵ و سامانی خۆیدا وا دەكات زۆرێك لە چین و توێژەكانی كۆمەڵگە پەنا ببەنە بەر خاوەندارێتی چەكی سووك وەك ئامرازێك بۆ بەرگریكردن لە خۆ. دیاردەكانی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەك و بە لێدانی فیشەكی ناڕەوا و ئیستغلالكردنی ئەمە نەك تەنیا لەلایەن تاكێك، گرووپێك، یان بەشێكی كۆمەڵایەتی دیاریكراوەوە، بەڵكو بەكارهێنانی ئەم دەركەوتنە چەكدارانە لە چالاكییەكانی پێكهێنانی گرووپ و باندە ئاژاوەگێڕەكاندا كە لە هەموو لایەك، بە سوودوەرگرتن لە واقیعی گۆڕانكاریی كۆمەڵایەتی. لە ئەنجامدا سەبارەت بە دۆخی ئێستای دامەزراندنی بێباكانە و بێ دیسپلینی گەنجان و دەستڕاگەیشتنیان بەو چەك و تەقەمەنییانەی كە زۆرێك لەم گرووپانە و كەسانی دیكە بەكاردەهێندرێن بەبێ ئەوەی ئاگاداریی تەواویان هەبێ لە مەترسییەكان و كاردانەوەی زیانەكانی هەڵگرتن و بەكارهێنانی ئەم چەك و تەقەمەنییانە و بەفیڕۆدانی ئابووریی بە كڕینیان و كوشتنی مرۆڤ لە ئەنجامدا، بە بەكارهێنانیان بۆ بوختان و تێكدانی ئارامیی ژیانی خەڵك. دیارترین مەترسییە نەرێنی و قێزەونەكان كە لە ئەنجامی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەكی سووك وەك دەمانچە و چەكی ئۆتۆماتیكی و تەنانەت بەكارهێنانی نارنجۆكی دەستی و تەقاندنیان، ئامانجی هەندێ كەسە لەگەڵ زیادبوونی دەستدرێژیكردنە سەر ماف و ژیانی ئەوانی دی و زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەكانی یەكتر و لەوەش خراپتر، لە ئەگەری ئەوەی كە ئەمڕۆ گەیشتینە مەترسییەكانی ئەم چەكی ئاگرین و سووكانە و بەكارهێنانیان وەك ئامرازێكی لووتبەرزی و ئاژاوەگێڕانە بۆ چارەسەركردنی ناڕەزایی و ناكۆكییەكانی نێوان گرووپەكانی كۆمەڵگەكە و خێزان و تاكەكان و زۆرێك لە كارەكانی یەكلاییكردنەوە بوونەتە كێشە و ناكۆكی و ناكۆكیی هەڵپەسێردراوی نێوان مرۆڤەكان و هەڵگرتنی چەكێك و هەڕەشەی بەكارهێنانی لە نێوان نەیارەكاندا بۆ ئەوەیە یەكتر ناچار بكەن ملكەچی چارەسەركردنی ئەو ناكۆكییە لە نێوانیاندا بن، چونكە ئەوە كێشە مشتومڕاوییە سەرهەڵداوەكانیەتی بە بێ گەڕانەوە بۆ یاسا.

دیاردەی بازرگانیی ڕەوا و نایاسایی لە پیشەسازییەكاندا، فرۆشتنی چەكی سووكی تاكەكەسی و تەقەمەنییە جۆراوجۆرەكانیان، هاوردەكردن و گەیاندنیان بە ئاسانی بە دەستی بەكارهێنەرانی یەكێكە لەو هۆكارە سەرەكییانەی كە بووە هۆی ئەوەی زۆرینەی ئەندامانی ناو كۆمەڵگەی ئێمە‌ بەدەستی دەهێنێت و خاوەنداریەتیی ژمارەیەكی زۆر لە جۆر و فۆرمەكانی ئەم چەكە سووكانە و تەقەمەنیی كوشندە دەكات، كە دەبێتە هۆی دیاردەی هۆكارە ڕاستەقینەكانیان لە ئامادەبوونی پاڵنەر بۆ بەكارهێنانی هەڕەمەكیی و ئاژاوەی شەڕ و ناكۆكیی ناوخۆیی و هەوڵدان بۆ سەپاندنی خۆیان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئیرادەی مرۆڤە ئاشتیخوازەكان و هێرشكردنە سەر مافە مەدەنییەكانیان و كاركردن بۆ تێكدانی ئارامیی گشتی لە كۆمەڵگەدا بە بێباكی. چەند ئەنارشیست زیانیان بە ئاشتیی خەڵك گەیاندووە و كردەوەی ناڕەوایان لە ژێر هەڕەشەی بەكارهێنانی چەكدا كردووە، تەنانەت بەردەوام بوون لە كوشتنی زۆر كەسی بێتاوان بۆ ئەوەی ئەوانە توخمەكان و گرووپە چەكدارەكان لە دەرەوەی ڕێكوپێكی و یاسا بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان و سوودە ماددییەكانیان بوونەتە مەترسی.

پرسی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەك لەلایەن هەندێك لە هەرزەكارانی بێباكەوە پرسێكی نیگەران و نائارامكەرە بۆ هاووڵاتیان كە دەبینن لە پشت هەموو بەڵا و تاوانێكەوە چەكێك هەیە، ئەو ئامێرە كوشندەیە كە ڕەحم بە هیچ كەسێك ناكات، ئاسانكاری دەكات بۆ ئەنجامدانی تاوان و یارمەتیی بڵاوبوونەوی دەدات.

هەڵگرتنی چەك ڕەفتارێكی ناشارستانییە كە كاریگەریی نەرێنی و مەترسی لەسەر تاك و خێزان و كۆمەڵگە بەگشتی هەیە، هەروەها كاریگەریی نەرێنی لەسەر گەشەپێدان و ئابووری هەیە و ناسەقامگیركردنی ئارامیی گشتی و پێشێلكردنی ئاسایش و ئازادییەكانی هاووڵاتی لێ دەكەێتەوە. گومانی تێدا نییە كە هەڵگرتنی چەك ئاسانكاری دەكات بۆ پرۆسەی بەكارهێنانی لە شەڕ و ناكۆكیدا، كە ڕەنگە بە كوشتنی یەكێك لە لایەنە ناكۆكەكان كۆتایی پێ بێت، یان كەمئەندامیی هەمیشەیی، ئەوانەی خاوەنی چەكن، لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی تر جیاوازن، ئەو چەكە وەك دەربڕینی خۆشی لە هەوادا تەقەی پێ دەكرێت، وەك چۆن لە ئاهەنگی هاوسەرگیری و جەژنەكاندا ڕوودەدات. چەك لەوانەیە بۆ ڕاوكردن بەكاربهێندرێت، هەندێك جار لەوانەیە لە تاواندا بەكاربهێنرێت، و زۆرێك لە تاكەكان بە تایبەت لە كۆمەڵگە خێڵەكییەكاندا پێیان وایە هەڵگرتنی چەك پێویستییەكە لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی دیكە بۆماوەییە، هەندێكیش بە دەركەوتنی پیاوەتی دەزانن، هەر بۆیە ئەم تاكانە پێیان وایە هەڵگرتنی چەك مافێكی ڕەوایە، تەنانەت ئەگەر ئەمە دژایەتیی ڕێكخراوە هاوچەرخەكانیش بكات، هەموو ئەم ڕەفتارە ئاژاوەگێڕانە ڕەفتار و بنەما و بەهاكانمان تووڕە دەكەن و كاریگەرییەكی نالەبار دەدەنە ئەوانی دیكە لە كۆمەڵگە، وەك چۆن وێنەی شارستانیەتی ئێمە و چەمكەكانمان دەشێوێنن و ئاسایش و سەقامگیری و ئارامیی ڕۆحەكان لە وڵاتێكدا ناجێگیر دەكەن.

مەرجەكانی هەوڵدان بۆ كۆنتڕۆڵكردن و ڕێكخستنی هەڵگرتنی چەكی سووك لە دەستی زۆرێك لە گرووپەكانی كۆمەڵگەدا، چ منداڵ بێت، چ گەنج بێت، یان بەساڵاچوو، ئەمڕۆ بووەتە مەرجێكی پێویست و بەپەلە لە واقیعی كۆمەڵگەكەماندا. زۆربەی چەك و تەقەمەنییەكانیان لە دەستی زۆرێك لە گرووپە تەمەنییەكان چیتر لە كاتی پێویستدا بەكارناهێندرێن بۆ بەرگریكردن لە خۆ. تەقەكردنی بێ جیاوازی، كە دەبێتە هۆی تێكدانی ئاسایش و سەقامگیریی هاووڵاتیان، و بەكارهێنانیان بە شێوەیەكی نەخوازراو و مەترسیدار كە دەبێتە هۆی تیرۆركردنی ژنان و منداڵان و بەساڵاچووان و بردنی گیانیان و هەموو ئەم كردارە ناتەندروستانە بە تەقاندنی فیشەكی ئاژاوەگێڕ لە بنەڕەتدا شتێكن كە پێچەوانەی ئەو نۆرم و سیستەم و یاسایانەیە كە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا كاریان پێ دەكرێت و وەك كردەوەیەك دژی مرۆڤایەتی بە گشتی سەیر دەكرێت، ئەمەش پێویستی بە كۆنتڕۆڵكردن و ڕێكخستن هەیە تا ئەو كاتەی لە واقیعی كۆمەڵایەتیی ئێستاماندا بە دوای ئاشتی و هاوسەنگیدا دەگەڕێین.

ئەوەی ئەمڕۆ شاهیدی دەبین لە بڵاوبوونەوەی ترسناكانەی دەركەوتەكانی بوون و بەكارهێنانی چەكی سووك لە دەستی هەموواندا، هۆكارێكی سەرەكییە كە پاڵ بە زۆرێك لە هەڵگرەكانیەوە دەنێت بۆ خراپ بەكارهێنانی، جا چ بە تەقاندنی فیشەك لە هەوادا بێت، یان گرتنەبەری كردەوەی بێباكانە كە دەبێتە هۆی ڕووداوەكانی شەڕی نێوان كەسەكان. مەترسیی زۆر هەیە كە سەرهەڵدەدات و ئێمە ڕووبەڕووی دیاردە هەڕەمەكییەكانی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەكی سووك دەبینەوە لە كۆمەڵگەی مەدەنیماندا كە گرنگترینیان بریتین لە:

1- مەترسییەكانی چەك لەسەر منداڵەكانمان و لە ئەنجامدا دژایەتیی ئەو مافانەی یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی دەستەبەر دەكات سەبارەت بە پاراستنی منداڵان لە هەموو دەركەوتنەكانی توندوتیژی و دوورخستنەوەی لە هەڵگرتنی چەك، یان كردنیان بە قوربانی.

2- مەترسییەكانی بوونی ئارەزووی خاوەندارێتی و بەكارهێنانی چەك لەلایەن گەنجانەوە لەنێو منداڵەكانمان و قوتابیانی قوتابخانە و زانكۆكان و دووركەوتنەوەیان لە چەمكەكانی گرنگی پەروەردە و دەرەنجامەكانی ئاراستەی خزمەتكردنی بنیاتنان و گەشەپێدانی كۆمەڵگە و وڵاتی خۆیان.

3- مەترسییەكانی گۆڕینی زۆرێك لە منداڵ و گەنجە لاوەكانمان كە خاوەنی چەكی سووكن بۆ باندی چەكدار و تیرۆریستی و گرووپی ئانارشی، كە ئەمەش هۆكار بووە بۆ توندتر بوونی دیاردەی ئاژاوە و توندوتیژی لە كۆمەڵگەی ئێمە بەگشتی.

بۆ ئەوەی كۆتایی بەم دیاردە خراپ و كاریگەرانە لە واقیعی كۆمەڵگەكەماندا بهێندرێت، پێویستە ئەم خاڵانە بەدی بهێنرێت:

1- چالاككردنی ڕۆڵ و پێگەی چاودێریی كۆمەڵگە بۆ بەرەنگاربوونەوەی دیاردەی هەڵگرتنی چەك و بەكارهێنانی لە گەڕەك و ناوچە نیشتەجێیەكانی هاووڵاتیان و كاركردن بۆ دروستكردنی ژینگەیەكی ئارام و ئارامیی كۆمەڵگە.

2- ڕێگریكردن لە دەركەوتنی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەك لەلایەن چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییەوە، هەرچییەك بێت، جگە لە ئەندامانی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان كە ئەركی ڕاپەڕاندنی ئەو ئەركە نیشتمانییانەیان پێ سپێردراوە بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری لە كۆمەڵگەدا.

3- چالاككردنی ڕۆڵی كاركردن بە سیستم و یاساكانی ڕێكخستنی هەڵگرتنی چەكی كەسی و پەیڕەوكردنی سزای دادوەری و تاوانكاری بە لێپرسینەوە و لێپێچینەوەی سەرپێچیكاران و سزادانی قورسی ئەنجامدەرانی تاوانی كوشتن.

4- بەهێزكردنی ڕۆڵی كاری هۆشیاركردنەوە و ڕێنماییكردنی گرووپەكانی كۆمەڵگە، لە پێش هەموویان پەروەردەكردنی منداڵان و لاوان و سەرجەم چین و توێژەكانی كۆمەڵگە لە مەترسییەكانی هەڵگرتن و بەكارهێنانی چەكی سووك، و ئاراستەكردنیان بە ئاراستەیەكی دروست بە گرتنەبەری سەلامەتیی ڕێوشوێنی خۆپارێزی لە پرۆسەی بەكارهێنانیان لە بارودۆخی نائاسایی پێویستدا. بۆ گەیشتن بە هەموو ئەم دیاریكەرانە، دەبێت ڕۆڵ و پێگەی دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان و دامەزراوەكانی پۆلیسی دەوڵەت وەك دەسەڵاتی دادوەری، داواكاری گشتی، دەزگاكانی گەڕان و لێكۆڵینەوە و بەڕێوەبەرایەتییەكانی پۆلیس چالاك بكرێن بۆ جێبەجێكردنی ئەركەكانیان لە جێبەجێكردنی یاسا و ڕێسا و پاراستنیدا ئاسایش و سەقامگیری و ئارامیی گشتی لە كۆمەڵگەدا.

5- دروستكردنی بەرنامە و چالاكیی هۆشیاری لە ڕێگەی بەڕێوەچوونی خولەكان بۆ چالاكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، ڕێكخستنی خولی ڕاوێژكاری لە قوتابخانەكان، زانكۆكان، دامەزراوە پەروەردەییەكان و دامەزراوە جۆراوجۆرەكانی دەوڵەت، و بەرنامە بۆ هۆشیاری و ڕێنمایی سەردانی مەیدانی بۆ هاووڵاتیان لە گەڕەكی شارەكان و گوندەكان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو ئەو كارانەی كە پێشێلی ئاسایش و سەلامەتیی ناوخۆییمان دەكەن.

6-پەروەردەكردنی خێزان لە شێوازەكانی كۆمەڵایەتیی دروست و هۆشداریدان لە هەڵسوكەوتی لادان و هەڵگرتنی چەك و بەكارهێنانی بێباكانە و بە بێ مۆڵەت.

7-دانانی یاسای جددی قەدەغەكردنی هەڵگرتنی چەك بە هەر جۆرێك لە شوێنە گشتییەكان و قوتابخانەكان و سزادانی توندی ئەو كەسانەی سەرپێچی دەكەن.

8- میدیای بینراو و بیستراو و نووسراو پێویستە بەشداریی بەردەوامیان لە هۆشیاریی تاك و ئاكامەكانی بەكارهێنانی چەك لە شوێنە گشتییەكان و ڕووداوەكان هەبێت، هەروەها لە ڕوونكردنەوەی سزاكان بۆ ئەو كەسانەی سەرپێچی دەكەن.

9- ڕادیۆ و تەلەفزیۆن و ڕۆژنامەكان كە ڕۆڵی واقیعی و بەرپرسیارانە دەگێڕن، یان لە ڕەواندنەوەی ترسە بێ بنەماكان، یان ئاگاداركردنەوەی كۆمەڵگە لە كێشە ڕاستەقینەكە و جددییەتییەكەی لە ڕێگەی هەماهەنگیی ئەرێنیی نێوان هەموو میدیاكانەوە، فیلم و بابەتی چاپكراو و هەڵمەتی پۆستەر، كە دەتوانن پەیامی زانیاریی سادە و كورت و ئامانجدار پەخش بكەن.

10- دەتوانرێت پانێڵی ئەلیكترۆنی لە گۆڕەپانە گشتییەكان بەكاربهێنرێت بۆ ئاگاداركردنەوە لە مەترسییەكانی چەك.

لە كۆتاییدا نابێ ئەوەمان لەبیر بچێت كە هەندێك گەنج چەك هەڵدەگرن بۆ ئەوەی لە لای هاوتەمەنەكانیان شانازی بە كوالێتی ئەو چەكانە بكەن كە خاوەنیانن. هەروەها بۆمان دەردەكەوێت كە چەك یەكێكە لە هۆكارەكانی توندوتیژی و ئامرازێكە لە ناكۆكییەكانی نێوان گەنجان بە خراپی بەكاری دەهێنن و تەنانەت تەقلیدكردنی گەورەكان ڕۆڵێكی سەرەكی هەیە لە بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردەیە لە كایەی كۆمەڵایەتیدا. مۆدێلی خراپ و بەرهەمی پێچەوانەی تاك، هەروەها نەبوونی بەدواداچوونی ماڵەوە لەلایەن دایك و باوكەوە ڕۆڵی هەیە، گەنجان مەیلیان هەیە لە ساتێكی خۆشی، یان سەرسەختدا ڕەفتاری هەڵە ئەنجام بدەن، لە كاتێكدا بێ ئاگان لەوەی ئەوەی كردوویانە لادان لە ڕەفتار و پێشێلكردنی یاسا و دابونەریتی كۆمەڵایەتی بووە. پێویستە توێژینەوە ‌كۆمەڵایەتییەكان لەسەر كێشە و پێداویستییەكانی گەنجان و ئەو هۆكارانە بن كە دەبنە هۆی ناكۆكیی نێوان گەنجان و هۆكاری هەڵگرتنی چەك...