پاش رووخانی رژێمی پێشوو لە عێراق پێش 19 ساڵ و، شپرزەیی حوكمڕانی و گرتنە دەستی دەسەڵات لە لایەن سەرانی لایەنە سیاسییەكانی شیعی لە كاتەدا و تا بە ئێستا بە ماوەی گواستنەوەی قۆناغەكە بۆ هێنانە كایەی حكوومەتێكی فیدراڵی و نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی كە لە ٪80ی خەڵكی عێراق، دەنگی بۆدا. بەو ئومێدەی ببێتە مایەی سەقامگیریی و هەوێنی پێكەوە ژیانی ئاشتییانە و هاتنە پێشەوەی قۆناغێكی نوێ لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و بنەماكانی یەكتر قبووڵ كردن لە عێراقی نوێدا.

 

گەر، هەڵوەستە لە سەر دەستبەكاربوونی یەكەم سەرۆك وەزیرانی متمانە پێكراو لە لایەن پەرلەمانی عێراقەوە، تا بەوەی ئەمرۆ دەگات، كە پێشنیار كراوە بۆ ئەو پۆستە، هیچ كام لەوانەی كە ئەگەر لە سەردەمی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی پەیوەندییەكی دێرین و جۆرێك لە هاوسۆزیشی هەبووبێ بۆ دۆزی نەتەوایەتیمان، لە گرتنە دەستی دەسەڵات خۆی لەو ماددە دەستوورییانەی پەیوەندیی بە دۆزی كورد و گەڕانەوەی متمانە و نیازپاكیی دەسەڵات هەیە دزیوەتەوە؛ هەر لە دۆسییەی نەوت و پێشمەرگە و ماددەی 140 و چەندین ماددەی تر، كە پەیوەندی بە رۆحی بنەما سەرەكییەكانی دەستوورەكەوەیە.

 

تا كار گەیشتە ئەوەی، لە بەغدا و دەوروبەرەوە كار لەسەر تێكدانی هەرێمی كوردستان و ئینجا نێو ماڵی كورد بكەن و، لە دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیش، هێزی سەربازی و میلیشایی و پاسدار بجووڵێنن بۆ داگیركردنی ئەو ناوچە كوردستانییانەی كەوتوونەتە دەرەوەی هەرێم، كە بە دڵنیاییەوە نیازگڵاوی ئەو كاتە تەواوی هەرێمی كوردستانیشی بە ئامانج كردبوو.

 

هەر چەندە دەستووری هەمیشەیی عێراق زامنی پێكەوە ژیانی ئاشتییانە و پارێزگاری كردنە لە مافەكانی كورد و دانیشتووانی هەرێمی كوردستان، وەك قەوارەیەكی دەستووری. بەڵكو، ئاماژەكان ئەوەمان نیشان دەدەن كە لە سەردەمی (نوری مالیكی)یەوە و تا ئێستاش چۆن كار لەسەر بچووككردنەوەی بەشداری و رۆڵی گەلی كورد و پەراوێزخستنی دەكرێت لە عێراقی دوای 2003 ەوە.

 

واتا، پاشەكشەی ئەقڵی سیاسی سەر شانۆی سیاسی عێراقی لە بەرامبەر بنەماكانی دەستوور و خواستی خەڵكی كوردستان ئەو راستییە دەردەخەن، كە چیتر دەستووریش جێگەی متمانە و دڵنیایی نییە بۆ كورد.

 

لە ڕووی سیاسەتی ناوچەیی و نێو دەوڵەتییشەوە، ئەگەر پێداگیری و خۆڕاگریی سەرۆك بارزانی نەبووایە و پلان و بەرنامەی دروست و ژیرانەی سەرۆكایەتی هەرێمی و حكوومەتی هەرێمی كوردستان نەبووایە، دەكرا بڵێین لەو رووەشەوە نا ئومێدییەكی گەورە باڵی بەسەر هەست و نەستی تاكی كورد و دۆزە رەواكەیدا دەكێشا؛ كە ناكرێ ئەو راستییە نەدركێنین تا ئەمڕۆش لە شەقامی كوردستانی، ئەو دڵە راوكێیە نەڕەویوەتەوە و متمانە بە زلهێزەكان و ڕاگەیاندراو و پەیامەكانیان زۆر لاوازە و، ناتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت.

 

هەلومەرجی ئەمرۆ، ئەوەمان لێ دەخوازێت دوای ئەو هەموو ئاماژانە لە ماوەی 19 ساڵی رابردوو ئەزموونمان لەگەڵ دەسەڵاتی بە ناو فیدراڵی عێراق و، مامەڵە لەگەڵ ئەو زێهنیەتە بە هاندان و قوورمیشی دەرەكی و هەناسەی مەزهەبگەرایی و شۆڤێنیزمی وڵات بەڕێوە دەبات، لە پێش هەموو هەنگاوێك، ریزەكانی خۆمان رێك بخەین و ماڵی كورد لە پەرتەوازەیی رزگار بكەین؛ جا چ بە ئەگەری پێكەوە ژیان و چ لێك ترازان.

 

كۆبوونەوەكانی سەرۆكایەتی هەرێم، لەگەڵ سەرجەم حیزب و لایەنەكان لە پێناو كۆكردنەوەی نێوماڵی كورد ، مایەی خۆشحالی و دەستخۆشی و ئومێد بەخشە كە سەركردایەتی سیاسیی كورد بەو ئاراستەیە هەنگاو بنێت. لە بەرامبەر هەرٍەشە و پیلانگێرییەكانی بەغدا كە نیازیان باش نییە ، چونكە تەنها تەبا و یەك ریزیمان پتەوتر بكەین و، لە ئەگەری هەر گۆڕانكارییەكیش، هەر یەك ریز و یەك بریار دەمانگەیێنێتە ئامانج و گەڕانەوەی متمانەی جەماوەر وەك دڵنییاییە بۆ پاراستنی ئەم قەوارەیەی كە بەرهەمی خوێنی شەهیدان و ماندووبوونی پێشمەرگە و خەباتی دەیان ساڵەیە ، نەك عێراقێك كە داری لە سەر بەردی نەماوە و نەك وەك دیاری و خێر ئەم قەوارە و دەستكەوتانەی پێشكەش بە گەلی كورد كردبێت .