ئیۆنیس ئانیستاس بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتی لە زانكۆی تەقەنی ڤێرجینیا بۆ گوڵان: شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا نەخشەی ئاسایش و وزەی لە ئەوروپادا گۆڕیوە
ئیۆنیس ئانیستاس، خاوەن بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانستی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، كە لە زانكۆی لیستەری بەریتانی بەدەستی هێناوە و، لە ئێستادا پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی تەقەنی ڤێرجینیا و، بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ. وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك: ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە دەرەكییەكان و، سیاسەتە ناوخۆییەكان، ڕێكخراوەكانی ئەوروپا، بەرەوپێشچوونی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، سیستمی جیهانی و نێودەوڵەتی، ئاسایشی نێودەوڵەتی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرە سەرەكییەكان تایبەت بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و لێكەوت و دەرهاویشتەكانی ئەم شەڕە لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و لەسەر سیستمی جیهانی.
* ئاشكرایە كە دەرئەنجامەكانی شەڕەكە تەنیا لەو دوو وڵاتەدا (ڕووسیا و ئۆكرانیا) كورت نابێتەوە و كورت نەبووەتەوە، ئەوەتا كێشەی گرانیی نرخی وزە و نرخی خۆراكی لە جیهاندا درووست كردووە، سەرباری ئەوە دەگوترێت پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانیشی گۆڕیوە و، تەنانەت بووەتە هۆی ئەوەی وڵاتێكی وەك ئەڵمانیا بیر لە زیادكردنی بوددجەی سەربازییش بكاتەوە، خوێندنەوە و تێڕوانینی ئێوە لەم ڕووەوە چییە؟
- من دەمەوێت لەم ڕووەوە بە سەرنج و تێبینییەك دەست پێ بكەم، لێرەدا مەبەستمە ئەوە بڵێم كە كار و كردەوەكانی ڕووسیا چەندین دەرفەتیان ڕەخساندووە، بە تایبەتی بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، چونكە یەكێك لە ئامانجەكانی ئەمریكا، بە تایبەتی لە سەروەختی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا ئەوە بوو كە وڵاتی ئەڵمانیا لە ڕووسیا دوور بخاتەوە، كە بە بەردەوامی و بێ پچڕان داوای لە ئەڵمانیا دەكرد (كە بە ڕاددەیەكی زۆر پشتی بە ڕووسیا بەستبوو لە ڕووی دابینكردنی سەرچاوە سرووشتییەكانەوە) بۆ ئەوەی بە ئاراستەی دووركەوتنەوە لە ڕووسیا هەنگاو هەڵبگرێت. كەواتە ئەگەر ئەم كار و كردەوە سەربازییەی ئەمجارەی ڕووسیا بووبێتە هۆی ئەوەی قەناعەت بە ئەڵمانیا بكات كە پڕۆژەی «نۆرد ستریم 2» كە تایبەتە بە بۆریی غازی ڕووسیا بۆ ئەڵمانیا ڕابگرێت، ئەوا ئەمە پەرەسەندنێكە بە ئاراستەی بەدیهێنانی بەرژەوەندیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. خاڵی دووەم، یان دەرفەتی دووەم كە ئەم شەڕەی ڕووسیا خوڵقاندی و هێنایەئاراوە، بریتی بوو لە (دووبارە كاراكردنەوەی ناتۆ) دوای ئەوەی سەرۆكی فەڕەنسا ئیمانۆێڵ ماكرۆن باسی لە سستبوونی ئەم ڕێكخراوە كرد، كەواتە بە دروستبوونی هەڕەشەیەكی هاوبەشی ئەمنی لەسەر ڕۆژئاوا زەمینەی دووبارە كارابوونەوەی ناتۆ دروست بووە.
* ئێوە ئاماژەتان بە ڕاگرتنی پرۆژەی نۆرد ستریم 2 كرد لەلایەن ئەڵمانیاوە، ئایا پێتان وایە ئەم شەڕە چ گۆڕانكاری و وەچەرخانێك دروست دەكات لە نەخشەی وزە و پرسی بەكارهێنانی وزە، بە تایبەتی نەوت و غاز بۆ بەدیهێنانی ئامانجە جیوپۆلەتیكییەكان؟
- لە ڕاستیدا من دەمەوێت درێژە بە شرۆڤەكارییەكەی پێشووم بدەم، كە لە وەڵامی پرسیارەكەی پێشتردا ئاماژەم پێ كرد، چونكە جگە لەو دوو دەرفەتەی كە باسم كرد، ئەوا دەتوانم بڵێم كە دەرفەتی سێیەم- كە ئەمەش دەبێتەوە وەڵامی پرسیارەكەی ئێوە- ئەوەیە كە لە میانەی تاوتوێكردنی خۆبەدوورگرتنی لە هاوردەكردنی سەرچاوە سرووشتییەكان (نەوت و غازی) ڕووسیا بۆ ئەوروپادا ئەمریكا كرایە بەدیل و جێگرەوە، كەواتە ئێستا ناتۆ تەنیا ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا پێكەوە گرێ نادات، بەڵكو ڕەهەندێكی دیكەی توندوتۆڵبوونی پەیوەندییەكانی ئەوروپا و ئەمریكا وزە و سەرچاوە سرووشتییەكانە.
* گۆڕانكارییەكی دیكەی پەیوەست بەم شەڕە بریتییە لە هەنگاوهەڵگرتنی وڵاتانی ئەوروپا بەرەو وەبەرهێنانی سەربازی و زیادكردنی بودجەی تەرخانكراو بۆ بواری بەرگری، بۆ نموونە وڵاتی ئەڵمانیا، ئێوە ئەم گۆڕانكاری و وەرچەرخانە چۆن دەخوێننەوە؟
- ئەمە پەرەسەندنێكی بەرچاوە و ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت ئەوەیە، كە لە ئەنجامی ئەم شەڕە وڵاتانێكی وەك فنلەنداش بڕیاریان دا كە پێویستیان بە نوێكردنەوەی جبەخانە سەربازییەكەیانە، بۆ نموونە بڕیاری دا كە دەیەوێت فڕۆكەی ئێف-35 لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بكڕێت، كە گرانبەهاترین فڕۆكەی جەنگییە لە جیهاندا و، تەنانەت خودی ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا بە گومانە لە بەكارهێنانی، چونكە تێچوونێكی زۆری دەوێت تا دروست بكرێت و فرۆشتنیشی ئاسان نییە، لەبەر گرانییەكەی، بەڵام دەبینیت فنلەندا دەیەوێت ئەم فڕۆكەیە بكڕێت و ئەم فڕۆكەیەی هەبێت. كەواتە لە ئێستادا لە ئەوروپادا وەبەرهێنان بە ئاراستەی سەربازی دەكرێت، كە لە كۆتاییدا ئەمە بە سوود و قازانجی ئەمریكا دەشكێتەوە، بە هەمان شێوە (هەروەك ئێوە لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان پێ كرد) ئەڵمانیاش بڕیاری داوە 100 ملیار یۆرۆ لە بواری سەربازیدا بەكار بهێنێت.
* ئێوە ئاماژەتان بەوە كرد كە ئەم پەرەسەندنانە بە سوود و قازانجی ئەمریكا تەواو دەبن، ئایا پێت وایە ئەمە دەرفەتێكە بۆ ئەوەی ئەمریكا ڕۆڵی گەورە و بەرچاوتری لە داڕشتنەوەی نەخشەی ئەمنیی ئەوروپادا هەبێت؟
- ئاشكرایە كە ئەم شەڕە بووەتە هۆی ئەوەی وڵاتانی دیكەی ئەوروپاش دووبارە پێداچوونەوە بە ئاسایشی كیشوەرەكەیاندا بكەن، كە ڕەنگە هێزی سەربازیی زیاتری ئەمریكی لە وڵاتی پۆڵەندا جێگیر بكرێت، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی دووبارە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بتوانێت ڕۆڵێكی میحوەری و بنەڕەتی لە ئاسایشی ئەوروپادا بگێڕێت، هەموو ئەمانە دەرئەنجامی ئەم شەڕەن، مەبەستم لەوە بەهێزبوون و قووڵبوونەوەی پەیوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا و ئەوروپایە لە ڕووی ئاسایشی و وزەوە.
* ئێمە دەزانین ڕووسیا دەستێوەردان و دەستڕۆیشتوویی هەیە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئایا پێت وایە دەرئەنجام و ئاكامەكانی ئەم شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیا- بە تایبەتی كە ڕووسیا نەیتوانی لە بەدیهێنانی ئامانجەكانی سەركەوتن بەدەست بهێنێت- چی دەبێت لەسەر ئەم ناوچەیە و، پێت وایە لە كۆتاییدا دەبێتە هۆی لاوازبوونی پێگەی ڕووسیا لەم ناوچەیەدا؟
- ئێمە دەزانین دەستێوەردان و دەستڕۆیشتویی ڕووسیا زیاتر لە وڵاتی سووریادا چڕ بووەتەوە، كە دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین ئایا لە دوای شەڕەكەی لەگەڵ ئۆكرانیادا، پێگە و دەستڕۆیشتوویی ڕووسیا لەم وڵاتەدا بە چ ئاراستەیەكدا دەبێت، هەرچۆنێك بێت دەبێت ئێمە ڕۆڵی توركیاش لە سووریادا نادیدە نەگرین، چونكە توركیاش دەستڕۆیشتووە و هەندێ جار هاوكار دەبێت بۆ ڕووسیا و هەندێ جار ئاستەنگی و زەحمەتی بۆ ئەمریكا لەو وڵاتە دروست دەكات، كەواتە ئێمە دەبێت لە هاوكێشەی پەیوەندییەكانی توركیا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەلایەك و توركیا و ڕووسیا لەلایەكی دیكەوە بڕوانین.
* پێت وایە ئەم شەڕە بە دیاریكراوی هیچ كاریگەرییەكی لەسەر بەرەوپێشچوونی گفتوگۆكانی پەیوەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە دەبێت؟
- ئەوە ڕاستە كە نابێت ئێمە پرسی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران لە یاد بكەین لەم ڕووەوە، مەبەستم ئەوەیە بەهۆی ئەم شەڕەوە چیتر ڕووسیا ئامادە نییە هاوكاریی ڕۆژئاوا بكات و پاڵپشت بێت بۆ فەڕەنسا و وڵاتانی دیكەی ڕۆژئاوا، بۆ ئەوەی دووبارە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا زیندوو بكرێتەوە و، لەم ڕووەوە ڕووسیا چیتر بایەخ بەم پرسە نادات، هەروەها لەم ڕووەوە ڕوون نییە ئایا ئیسرائیل چ كاردانەوە و كردەوەیەك دەگرێتەبەر لە ئاست پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێراندا، لە هەمان كاتدا نازانین ئەمریكا بە دیاریكراوی چی دەكات بۆ چارەسەركردنی كێشەی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران (هەرچەندە لە ئێستادا گفتوگۆكان بەردەوامن لەم بارەیەوە). هەر لەم ڕووەوە دیار نییە هەڵوێستی عەرەبستانی سعودیە چی دەبێت لە بارەی پرسی بە ئەتۆمیكردنەوە لە ناوچەكەدا، ئەگەر باسی وڵاتانی دیكەی ئەم ناوچەیە بكەین، ئەوا دەتوانین ئاماژە بە وڵاتی ئیمارات بكەین كە لە نێو ئەو وڵاتانەدا نەبوو كە پشتیوانی بكات لە هەر بڕیارێك لە دژی ڕووسیا. هەموو ئەوانە بۆ ئەوە دەڵێم كە لە ئێستادا چەندین بەرەوپێشچوون و پەرەسەندن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ئارادان و ڕوو دەدەن و، زۆر زەحمەتە بتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كە ڕەوتی ڕووداوەكان بە چ ئاقار و ئاراستەیەكدا دەڕوات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت بە وردی چاودێریی پێشهاتەكانی ئەم ناوچەیە و ئەم بەشەی جیهان بكەین.
* كەواتە باوەڕت وایە ئەم شەڕە دەبێتە هۆی ئەوەی كەمتر بایەخ بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدرێت، یان بە پێچەوانەوە دەبێت زیاتر گرنگیی ئەم ناوچەیە لەبەرچاو بگیرێت؟
- من لەم ڕووەوە دەتوانم بڵێم، ئەوانەی پێیان وابوو كە جیهان بە چەشنێك گۆڕاوە كە گرنگییەكە زیاتر لە ناوچەی زەریای هێمندا چڕ بووەتەوە، ئەوا دەبێت هەندێ پێداچوونەوە بە بۆچوون و تێڕوانینەكانیاندا بكەن، چونكە، من ناڵێم ناوچەی زەریای ئەتڵەسی گرنگ نییە، بەڵام ناكرێت گرنگیی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش لەبەرچاو نەگیرێت و، ناكرێت ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا بە ئاسانی لەم ناوچەیە بكشێتەوە و پشتی تێ بكات. هەروەها جگە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چەندین بەرەوپێشچوونی دیكەش لە ناوچەی بەڵقان لە ئەوروپادا ڕوو دەدەن، چونكە دەبێت پرسی بۆسنیا و كۆسۆڤۆ و هەروەها پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و یۆنانیش لەبەرچاو بگرین، چونكە نابێت ئەوەمان لە یاد بچێت كە خاڵی هەرە لاوازی ناتۆ بریتییە لە پەیوەندییە خراپەكانی نێوان توركیا و یۆنان و، ئەگەر ڕووسیا بیەوێت لاوازیی ناتۆ بۆ بەرژەوەندیی خۆی بەكار بهێنێت، ئەوا دەتوانێت كار لەسەر پەیوەندییە گرژ و ئاڵۆزەكانی توركیا و یۆنان بكات، كە هەموو ئەمانە دەرئەنجام و دەرهاویشتەیان لەسەر وڵاتانی دیكەی ناوچەكە دەبێت، وەك لوبنان و ئیسرائیل و میسر و قوبرس، پوختەی قسەكانم ئەوەیە كە زۆر گرنگە چاودێری و شرۆڤەكاریی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی سەر دەریای سپی ناوەڕاست و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا بكرێت، كە كارلێك و كاریگەرییان لەسەر یەكتر هەیە.
