لە زانستی سیاسەتدا جیاوازییەكی گەورە لە نێوان هەر دوو چەمكی « ئیمپراتۆریەت و ئیمپریالیزم» هەیە، زانایانی زانستی سیاسەت، ئیمپراتۆریەت ئەگەر نەزعەیەكی ئیمپریالیزمانەی نەبێت، بە لانكەی لەدایكبوونی شارستانیەتێكی تازەی لە نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان پێناسە دەكەن و، چیرۆكی دامەزراندنی ئیمپراتۆریەت بە چیرۆكێكی گرنگ و مەزن دادەنێن كە دەتوانێت بە ملیۆنەها خەڵكی جیاواز لەسەر یەك چیرۆك كۆبكاتەوە و ئەم چیرۆكەش جیاوازییەكان بە زیندوویی دەهێڵێتەوە و نایانتوێنێتەوە.

لە بەرامبەردا چەمكی «ئیمپریالیزم» لەگەڵ ئەوەی نەزعەی ئیمپریالیزمی بە سەدان ملیۆن دۆلار لە توێژینەوە و دیراسات لەسەر ناسینی گەلێك تەرخان دەكات، بەڵام ئەم ناسینەی بۆ ئەوە نییە خزمەت بەو گەلە بكات، بەڵكو مەبەستیەتی داگیری بكات و كەلتوور و ناسنامەی لە ناو كەلتوور و ناسنامەیەكی دیكەدا بتوێنێتەوە، هەر بۆ نموونە چۆن بەریتانیا نزیكەی 60 ساڵ دیراسەت و توێژینەوەی كرد بۆ ئەوەی كەلتوور و ناسنامەی شارستانیەتی هێندستان بزانێت، دواتریش كە ئەمەی كرد داگیری كرد و 300 ملیۆن كەسی لە سەدەی نۆزدەهەم وەك كۆیلەی خۆیان بەكار هێنا، سەرەنجامیش ئەو ئاكامەمان بینی كە مەهاتما گاندی ڕابەری ڕۆحیی هیندستانییەكان لە ناو شەمەندەفەرێك بە سەریدا هات و نەیانهێشت لە فارگۆنی پلەیەك گەشتەكەی بۆ باشووری ئەفریقیا بكات. لە ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا هەر دوو هێزە گەورەكە (ئێران و توركیا) بانگەشە بۆ زیندووكردنەوەی دوو ئیمپراتۆریەتی گەورەی «فارسی و عوسمانی» دەكەن، توركیا بە ڕێگەی زیندووكردنەوەی خەڵافەتی ئیسلامی و ئێرانیش بە ناوی ویلایەتی فەقی. لە بەرامبەر ئەم دوو هێزە گەورەیە «ئیران و توركیا»، ئیسرائیلیش خۆی بە هێزێكی گەورە دەزانێت و چاوی لەوەیە خۆی بە تەنیا ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوە كە ئەمریكا لە ناوچەكە بە جێی هێشتووە، بۆیە بە شێوەیەك لە شێوەكان چۆن لەگەڵ ئێران كێشە و ململانێی هەیە، بە هەمان شێوە لەگەڵ توركیاش لە سووریا و فەلەستین و لیبیا هەمان كێشەی هەیە و، لەگەڵ ئەوەی لە یەك دوو هەفتەی ڕابردوو سەرۆكی ئیسرائیل لە ئەنكەرا فەرشی سووری بۆ ڕاخرا، بەڵام لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو شەڕە دەنووكی زۆر لە نێوان ئیسرائیل و توركیا بوونی هەبووە.

لە ناو ململانێ و كێشمەكێشی ئەم سێ هێزە گەورەیەدا(ئێران و توركیا و ئیسرائیل)، بەشی هەرە زۆری دەوڵەتانی عەرەبی «سوننە» هەر لە مۆریتانیاوە تا دەگاتە سەلتەنەی عەمان، هاوپەیمانییان لەگەڵ ئیسرائیل لە دوو هێزەكەی دیكە (ئێران و توركیا) پێ باشترە، ئەو دەوڵەتانەشی كە بەشێك لە دانیشتووانەكەی شیعەن، هاوپەیمانییان لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێران لە دوو هێزەكەی دیكە پێ باشترە، لەو دەوڵەتانەشی كە مەیلێكی ئیسلامیی سیاسیی سوننەیان هەیە وەك «ئیخوان موسلیمن» ئەوا هاوپەیمانییان لەگەڵ توركیا لە دوو هێزەكەی دیكە (ئێران و ئیسرائیل) پێ باشترە و، ئامانجی هەر سێ هێزەكەش بەهێزكردنی پێگە و نفووزی خۆیانە لەسەر ئاستی ناوچەكە نەك ئەو دروشم و ئامانجانەی بۆ مەرامی سیاسیی خۆیان بەرزی دەكەنەوە و خەڵكەكەی خۆیانی پێ بەنج دەكەن.

مارتن ئەندیك گەورە دیپلۆماتكاری ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ئەزموونی زیاتر لە 40 ساڵی لە سیاسەتی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، لە تازەترین كتێبیدا بە ناونیشانی «مامۆستای گەمەكە: كیسنجەر و ئەدەبی دیپلۆماتیەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست . Master of the Game: Henry Kissinger and the Art of Middle East Diplomacy»، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، بەوەی ئەو سیستمەی كیسنجەر بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی داڕشتبوو كە سەرەنجام ڕێككەوتننامەی «كامپ دیڤید»ی لە نێوان ئیسرائیل و میسری لێ بەرهەم هات، ئێستا دەوڵەتانی ناوچەكە بە گشتی و لە سەرووی هەمووشیانەوە ئیسرائیل پێوەی پابەند نابن، هەر بۆیە نە سیستمەكە كاری پێ دەكرێت و نە سەقامگیرییش لە ناوچەكە بوونی ماوە، ئەم ئاماژەیەی مارتن ئەندیك ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە پێشتر بەو جۆرە كار لە سەر چارەسەركردنی كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرایەوە، كە بەرژەوەندییە ژیارییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە بپارێزێت، بەڵام لە ئێستادا و لەو بۆشاییەی كە ئەمریكا بە جێی هێشتووە، هەر سێ هێزە گەورەكە نەك هەر هەوڵ نادەن چارەسەرێك بۆ كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدۆزنەوە، بەڵكو بۆ بەرژەوەندی و نفووزی خۆیان كێشەكان وەك ئامرازێك بە كار دەهێنن، ئەمە وای كردووە كە هەر كێشەیەك چەندین كێشەی دیكە بەدوای خۆیدا بهێنێت و، كەس نەتوانێت ڕێگەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بدۆزێتەوە. ئەم واقیعە لەوانەیە وەك ئەوروپای پێش ڕێككەوتنی «ڤیەننا» وابێت كە هێزەكان لە بری ئەوەی كۆنسیرتێكی سیاسی پێكەوە دروست بكەن و سەقامگیری بێننە ئاراوە، بەڵام كێشەكانیان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەكار دەهێنا.

بە پێی ئەم ئاراستەیە ئێستا ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاست لە نێوان گەمە و ململانێی ئەم سێ هێزەدا بەرەو لێواری هەژانێكی گەورە دەچێت و، هەر هێزێك لەو هێزە گەورانە بە جۆرێك سەیری كێشە و شەڕەكان دەكات، هەر بۆ نموونە كاتێك حوسییەكان بە ڕۆكێت هێرش دەكەنە سەر دامەزراوە نەوتییەكانی ئارامكۆ لە سعودیە، ئیسرائیل و توركیا سەركۆنەی دەكەن و كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش دەستخۆشییان لێ دەكات، بە هەمان شێوە كە بە ڕۆكێتی بالیستیكیش هێرش كرایە سەر هەولێر، هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی شیعە بە بێدەنگیی خۆیان دەستخۆشییان كرد و سەری ڕەزامەندییان بۆ لەقاند و بەشێكی دیكەشیان بە توندی سەركۆنەیان كرد.