یانیس ستیڤاچتیس پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی تەقەنی ڤێرجینیا، لە هەمان كاتدا سەرۆكی بەش و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ، وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتە ناوخۆییەكان، سیستمی جیهانی و نێودەوڵەتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا، كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە شەڕی ئێستای ڕووسیا و ئۆكرانیا و هۆكار و دەرئەنجامەكانی ئەم شەڕە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* چ هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەیەكتان هەیە بۆ ئەو شەڕەی لە نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا بەرپا بووە؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی هیچ گومان هەڵناگرێت، ئەوەیە كە ئەم هێرش و داگیركارییە سەربازییە لەلایەن ڕووسیاوە بۆ سەر وڵاتی ئۆكرانیا، نایاساییە و دژ و پێچەوانەی یاسای نێودەوڵەتییە و، نەك هەر تەنیا داگیركارییەكەی ئۆكرانیا نایاساییە، بەڵكو ددانپێدانانی ڕووسیا بە سەربەخۆیی دوو هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیاش كارێكی نایاساییە. كەواتە ئێمە لە بەردەم دوو كردار و كاری نایاساییداین، داگیركارییەكە و ددانپێدانان بە سەربەخۆیی ئەو هەرێمانەدا لەلایەن ڕووسیاوە. ئێستاش كە شەڕەكە هەڵگیرساوە و بەردەوامە، ئەوا دەتوانین بڵێین بە چاوپۆشین لە دەرئەنجام و ئاكامەكەی، بەڵام ئێمە پێمان ناوەتە نێو دۆخێكی دژوار و درێژخایەنەوە كە دژوارترە لە سەروەخت و ڕۆژگاری شەڕی سارد، لەبەر ئەوە ناكرێت چاوەڕوانی ئەوە بین كە ئەم دۆخە لە ڕۆژێك و چەند مانگێكدا كۆتایی پێ بێت، یان بە دەربڕینێكی دیكە، بڵێین: ئێمە لە سەرەتای ڕۆژگار و سەردەمێكی نوێداین كە مامەڵەكردن لەگەڵیدا زۆر زەحمەتە، ئەمەش دەرهاویشتەی خۆی دەبێت، نەك هەر تەنیا لەسەر وڵاتانی ئەوروپا، بەڵكو لەسەر ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، من لێرەدا دەمەوێت دووبارە جەخت لەسەر پێشێلكردنی یاسای نێودەوڵەتی بكەمەوە، كە ویلایەتە یەكگرتووەكانیش لە ساڵی 2003دا و لە كاتی داگیركردنی عێراقدا ئەم پێشێلكارییەی ئەنجام دا، چونكە هێرش و داگیركارییەكەی پێچەوانە بوو لەگەڵ ئەم یاسایە و بە بێ مۆڵەتی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان بوو، كە زۆرێك لە وڵاتانی ئەوروپاش هاوڕا نەبوون لەگەڵیدا، دەمەوێت لەم ڕووەوە ئاماژە بەوە بكەم كە چۆن ئەو شەڕ و داگیركارییەی ساڵی 2003 بۆ سەر عێراق لە دوای تەواوبوونی شەڕەكەش دەرهاویشتە و ئاكامی درێژخایەنی هەبوو، بە هەمان شێوە ئەم شەڕ و داگیركارییەی ئێستاش دەرئەنجامی درێژخایەنی لێ دەكەوێتەوە. من لەم ڕووەوە خۆشحاڵم بە بڕیارەكەی كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە هەر تەنیا پەیوەست نییە بە ڕووسیاوە، بەڵكو بیرخەرەوەیەكە بۆ سەرجەم وڵاتانی دیكە كە نابێت هیچ وڵاتێك كارێكی لەم چەشنە دژی هیچ وڵاتێكی دیكە ئەنجام بدات.

* باشە كە شەڕەكە ئەم هەموو دەرئەنجامە خراپەی لێ بكەوێتەوە و دژ و پێچەوانە بێت لەگەڵ یاسای نێودەوڵەتیدا، ئایا پاڵنەر و هۆكارەكانی پۆتین چی بوون بۆ ئەوەی ئەم بڕیار بدات و پەلاماری سەربازی لە دژی وڵاتی ئۆكرانیا ئەنجام بدات؟ ئایا ئامانجەكەی لەم شەڕەدا چییە؟

- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، چونكە دەبێت لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانەوە ڕەچاوی شەرعییەت بكرێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە حكومەتێكی جیهانیمان نییە كە ئەم شەرعییەتە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا بچەسپێنێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ ئەولەوییەت و پێداویستیی ستراتیژی هەن، كە ڕەنگە هەندێ جار ئەولەوییەتێكی ستراتیژی سەربكێشێت بۆ لاوازكردنی شەرعییەت، كە ڕەنگە لێرەدا ئاماژەكردن بە شەڕەكەی ساڵی 2003ی عێراق هاوكارمان بێت بۆ زیاتر ڕوونكردنەوەی ئەم پرسە، لەو كاتەدا چەمكی شەڕی پێشوەختە، یان شەڕی بەرپێگرتن هاتە ئاراوە، كە بەو شێوەیە لێكدانەوە و ڕاڤەیان بۆ دەكرد كە دەبێت تۆ پێشوەختە هێرش بكەیت و یاسای نێودەوڵەتیش پێشێل بكەیت، لە پێناو ئەوەیە ڕێگە لە ڕوودانی پێشهاتێكی خراپتر بگریت، مەبەستم ئەوەیە لە ئێستادا سەرۆكی ڕووسیا ڤلادیمیر پۆتین دەتوانێت هەمان مشتومڕ بكات، هەرچەندە ئەمە بە مانای ئەوە نایەت كە ئەمە ڕاستە، بەڵام من تەنیا دەمەوێت ئەوە بڵێم كە پۆتین لە هزری خۆیدا وای لێك دایەوە كە دەبێت كارێك ئەنجام بدات، پێش ئەوەی درەنگ وەخت بێت بۆ ڕووسیا و، پێش ئەوەی دۆخێك لە وڵاتی ئۆكرانیا دروست ببێت كە ڕووسیا نەتوانێت هیچی لەبارەوە بكات، كەواتە ئەگەر وەڵامەكە پوخت بكەمەوە، ئەوا ڕەنگە هەندێ جار دەوڵەتان خۆیان ناچار ببینن، یان بەو شێوەیە لە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانیان بڕوانن كە دەبێت كردارێك، یان هەنگاوێك بگرنەبەر، كە لە دەرئەنجامدا لاوازكردن و پێشێلكردنی شەرعییەتی لێ بكەوێتەوە. ئەوەی پەیوەست بێت بە ئامانجە سیاسییەكانی سەرۆك ڤلادمیر پۆتینەوە لەم شەڕەدا، ئەوا مەزەندەكە ئەوەیە كە ڕنگە ئامانجەكەی پۆتین بریتی بووبێت لەوەی ئۆكرانیا بێلایەن بێت و ڕێگری لە بە ئەندامبوونی ئۆكرانیا لە ڕێكخراوی ناتۆ بكات و هیچ سیستمێكی چەك لەو وڵاتەدا (ئۆكرانیا) جێگیر نەكرێت بە ئاراستەی ڕووسیای فیدڕاڵی، ئەوە بوو دەستی كرد بە دەستەبەركردنی هاوكاری و پارێزگاری بۆ هەرێمەكانی ڕۆژهەڵاتی ئۆكرانیا و، هەوڵی دا ناوچەیەكی دابڕاو دروست بكات، بۆ ئەوەی ڕێگری لە ئۆكرانیا بكات، تاوەكو نەتوانێت دەستی بە دەریای ڕەش بگات، ئێستاش ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەین، ئایا ئۆكرانیا دابەش دەبێت، ئەوا ڕەنگە وەڵامەكەی ڕوون نەبێت و نەزانین دەرئەنجامی شەڕەكە چۆن دەكەوێتەوە، بەڵام ئەگەر ئەمە ڕوو بدات و ئەم وڵاتە ببێتە دوو بەش و، ئەگەر بەشی ڕۆژئاوای ببێتە ئەندامی ناتۆ، یان یەكێتی ئەوروپا، ئەوا دەتوانین بڵێین ئامانجە سیاسییەكانی سەرۆك ڤلادمیر پۆتین بە تەواوەتی بەدەست نەهێنراون، هەروەها ئەگەر فنلەندا ببێتە ئەندامی ناتۆ ئەوا بە هەمان شێوە ئەمە دەبێتە هۆی لاوازكردنی ئامانجە سیاسییەكانی پۆتین، كەواتە ئەگەر بمانەوێت هەڵسەنگاندن بكەین و ئەوە دەستنیشان بكەین كە ئایا كێ براوە دەبێت و كێ دۆڕاو دەبێت، یان تا چ ڕاددەیەك لایەنێك براوەیە و لایەنەكەی دیكە دۆڕاو، ئەوا سەرەتا دەبێت لەوە بكۆڵینەوە، ئایا تا چ ئاست و ئەندازەیەكی ئامانجەكانی بەدی هاتوون؟ هەمان شت بۆ ئۆكرانیاش ڕاستە، چونكە ئەگەر ئامانجی حكومەتەكەی ئەوە بووبێت كە ببێتە ئەندامی ناتۆ و ئەمەش ڕوونەدات، لە كۆتاییدا بەشێكی وڵاتەكەشی لەدەست دابێت، ئەوا دەبێت لەم ڕوانگەیەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین و حوكمی لەسەر بدەین، ئەمە بۆ وڵاتانی دیكەش ڕاستە، پرسێكی دیكە لێرەدا ئەوەیە كە ڕەنگە هێزە گەورەكان هەندێ ئامانجیان هەبێت، بەڵام بە ئاشكرا ڕاینەگەیەنن و ئەوەی بانگەشەی بۆ دەكەن و باسی دەكەن و لێدوانی لەبارەوە دەدەن، ئامانجی ڕاستەقینەیان نەبێت، بەڵام ئێمە تەنیا دەتوانین لە ڕوانگەی ئەو ئامانجانەوە حوكم بدەین، كە خۆیان ڕایاندەگەیەنن، بۆ نموونە: لە شەڕی ساڵی 2003دا ویلایەتە یەكگرتووەكان ڕایگەیاند كە ئامانجی لە داگیركردنەكەی عێراق دۆزینەوەی چەكی كۆمەڵكوژی ئەو وڵاتە و لە ناوبردنیەتی، بەڵام دواتر دەركەوت عێراق ئەم چەكەی نییە، كەواتە ئامانجەكەی خۆی نەپێكا.

* ئایا لێكدانەوەیەكی وردە ئەگەر بڵێین ڕۆژئاوا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێشبینی ئەوەیان نەدەكرد ڕووسیا دەست بداتە هەڵمەتێكی سەربازیی ئاوا چڕ و گەورە و، لە هەمان كاتدا پۆتینیش پێشبینی نەدەكرد، ڕووبەڕووی ئەو هەموو سزا نێودەوڵەتییانە ببێتەوە؟

- سەرەتا دەبێت ئێمە ئەوە بزانین، ئایا ڕووسیا خشتەیەكی زەمەنیی بۆ هێرش و دەستێوەردانە سەربازییەكەی دانابوو، ئەوەی لە ڕۆژئاوادا ئاماژەی پێ دەكرێت لەم ڕووەوە، ئەوەیە كە ڕووسیا 96 كاتژمێری دانابوو بۆ تەواوكردنی كردەوە و هەڵمەتە سەربازییەكەی، بەڵام دواتر بەڵگەنامەیەك دزەی كرد و باسی لەوە دەكرد كە ماوەی هەڵمەتە سەربازییەكەی 15 بۆ 20 ڕۆژ دەبێت، هەرچۆنێك بێت، ئێمە ئەوەمان پشتڕاست نەكردووەتەوە، ئایا پلانە بنەڕەتییەكە لەم ڕووەوە چی بووە، هەر گەلێكیش دووچاری هێرش و پەلامار ببێتەوە، ئەوای ئەوەندەی پێیان دەكرێت و بەو ئامرازانەی لە بەردەستیانە كار دەكەن بۆ بەرگریكردن لە وڵاتی خۆیان و، ئەمە هیچ گومانێك هەڵناگرێت، ڕاستە هاوسەنگیی هێزی سەربازی زیاتر بەلای ڕووسیادا دەشكێتەوە، بەڵام دەبێت ئەوەش بزانین لە ڕووی مەعنەوییەوە گەلی ئۆكرانیا بەهێزترن. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پرسیارەكەی ئێوە ئەوا زانیارییەكانی ئاژانسی هەواڵگریی ئەمریكا لە بارەی ئەگەری هێرشی ڕووسیاوە ورد بوون و، ئەم زانیارییانەش بە حكومەتی ئۆكرانیا دران، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە، بۆچی وڵاتێك كە پتر لە 40 ملیۆن دانیشتووانی هەیە و ساڵانێكە هاوكارییەكی گەورەی سەربازی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و وڵاتانی دیكە وەردەگرێت، سوپایەكی گەورە و ساز و ئامادەی دروست نەكرد، لە كاتێكدا كە دەیزانی شەڕ بەڕێوەیە. لە كۆتاییدا من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە ئێمە دەزانین لە ساڵی 2009 چی ڕوویدا لە پەیوەندی بە جۆرجیاوە، لە ساڵی 2008 داوای ئەوەم كرد كە نابێت ڕۆژئاوا كار بكات بۆ ئەوەی وڵاتێكی وەك ئۆكرانیا ببێتە ئەندامی ناتۆ، ئەگەر هاتوو نەیتوانی بەرگری لێ بكات.