پەنجا و هەشتەمین كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان، وەك باڵیۆز ئیشنیگر سەرۆكی كۆنفڕانسەكە ئاماژەی پێ كردووە، كۆنفڕانسێكی جیاوازترە لەوانەی پێشوو، جیا لەوەی كە ژمارەیەكی كەم میوان بانگهێشت كراون و ژمارەیەكی كەمی میدیاكانیش ئامادە دەبن، لە هەمانكاتدا هەوڵیان داوە ئاستێكی داهێنەرانەی بەشداری و تەركیزێكی گەورە لەسەر كێشەكان بكرێنەوە، ئیشنیگر لە پێشەكیی ڕاپۆرتی كۆنفڕانسەكەدا ئاماژەی بەوە كردووە لە ماوەی 14 ساڵی ڕابردوودا كە سەرۆكی ئەم كۆنفڕانسە بووە، «بەردەوام تەحەددییەكانی ئاسایش گەشەیان كردووە و ‌بەرەو شاڵاوێك لە تەنگژەی هەڵكشاو چووە، كە هەریەكەیان پاڵپشت بووە بۆ ئەوی دیكەیان، ئێستاش مەترسیی هەڵایسانی شەڕێكی سەربازیی گەورە هەیە لە ئەوروپادا، شەڕی دژی كۆڤید 19 كۆتایی نەهاتووە، كارەساتە سرووشتییەكانیش زۆر بە توندی ئەوەی بیری جیهان هێنایەوە، كە گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا هەقیقی و ترسناكن، لەناو هەموو ئەمانەشدا دیموكراتی لە پاشەكشەدایە، بۆیە جێگەی سەرسوڕمان نییە ئەگەر ببینین لە ئەوروپا و دەرەوەی، هەستكردن بە دەستەپاچەیی لە هەڵكشاندا بێت».

لەم چەند دێرەی ئیشنیگر، وێنای جيهانێكمان دێتە پێش چاو، كە نەك هەر تەنیا ئاسایش و سیستمەكەی لە مەترسیدایە، بەڵكو هەسارەی زەوی ڕووبەڕووی مەترسییەكی گەورەی گۆڕانكاریی ژینگە بووەتەوە و، زیادبوونی كارەساتە سرووشتییەكانیش جیهانیان لەوە ئاگادار كردووەتەوە كە بەرەوڕووی مەترسییەكی هەقیقی و ترسناك هەنگاو هەڵدەگرین، لە ناو قووڵایی دڵی ئەم مەترسییە گەورەیەدا، تەنیا ڕێگە ئەوەیە كە هەموو جیهان پێكەوە هەماهەنگ و هاوكاربن، بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا و مەترسییەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا دابنێن، بەڵام وەك لەسەر ئەرزی واقیع جووڵەی كاراكتەرە سەرەكییەكان دەبینین، ئەوەیە كە دووركەوتنەوە لە یەك و بوونی شەڕ و فەراهەمكردنی زەمینەیەك بۆ شەڕێكی سەربازیی گەورە و بەردەوامیی پاشەكشەی دیموكراتی، وای كردووە كە لەسەر ئاستی جیهان هەست بە دەستەوەستانی بكرێت، بەرامبەر كۆی كێشەكان.

 

ئۆكرانیای 2022 و كوبای 1962

بانگهێشتكردنی شاندی كوردستان لەسەر ئاستی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی كوردستان، بۆ 58ـەمین كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان، كە خۆیان وەك كۆنفڕانسێكی جیاواز لەوانەی پێشتر باسی دەكەن، بە ڕووداوێكی گرنگ و وەرچەرخانێكی گەورە لە پێگەی هەرێمی كوردستان بۆ ئاسایشی جیهان بەرجەستە دەبێت، بەتایبەتی وەك لەو بەرنامەیەی بۆ دیدارەكانی ئەم سێ ڕۆژەی هەر دوو بەڕێزان دانراون، بەرنامەیەكی چڕ و پڕن و لەگەڵ بەشێكی زۆری ئەو شاندانە دیداریان دەبێت كە بۆ ئەم كۆنفڕانسە گرنگە بانگهێشت كراون و ئامادە دەبن.

كۆنفڕانسی ئەمساڵی میونشن لە ناو كێشەی گەورەی ئۆكرانیا و ڕووسیا، یان ڕاشكاوانەتر بڵێین لە ناو كێشە و ململانێیەكی توندی نێوان ڕووسیا و هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی بەڕێوە دەچێت و، مەترسیی ئەم كێشە و ململانێیەش ئەگەر بگاتە ڕادەی بەكارهێنانی هێزی سەربازی لە دژی یەكتری، ئەوا وەك جۆزیف بایدنی سەرۆكی ئەمریكا ڕایگەیاند: «مەترسی هەیە، شەڕی جیهانی هەڵبگیرسێت»، ئەگەر كێشەكەش ئیحتوا بكرێت، ئەوا لەوانەیە سەرەتای دەستپێكی «شەڕێكی سارد»ی دیكە بێت، كە لە هەر دوو حاڵەتەكەدا جیهان بەرەو ئاراستەیەكی جیاواز لەوەی ئێستا هەیە هەنگاو هەڵبگرێت، لەسەر ئەم پرسەش لەوانەیە كێشە و ململانێی گەورەی نێوان یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ساڵی 1962 لە كەنداوی بەرازانی كوبا، هاوشێوەی هەمان كێشەی ئێستای «ڕووسیا و ناتۆ» بێت لەسەر ئۆكرانیا و، ئەو كات ساڵی»1962» یەكێتیی سۆڤیەت ڕۆكێت و كڵاوەی ئەتۆمی بردبووە كوبا و وەك هەڕەشەیەك بەرامبەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا داینابوو، كە ئاستی هەڵكشانی كێشەكە گەیشتە ئەوەی كە ئەمریكا ناچار بێت هەڕەشە لە یەكێتیی سۆڤیەت بكات، ئەگەر ئەو ڕۆكێتانە نەكشێنەوە، ئەوا پەنا بۆ بەكارهێنانی بۆمبی ئەتۆمی دەبات، ئێستا بە پێچەوانەوە، ناتۆ دەیەوێت «ئۆكرانیا» بكاتە ئەندامی هاوپەیمانییەكەی و لەسەر سنووری ڕووسیا دابنیشێت، بۆیە ڕووسیا بە هاوشێوەی ئەمریكای ساڵی 1962 هەموو توانا و مانۆڕە سەربازییەكانی خۆی خستووەتەگەڕ، بۆ ئەوەی ناتۆ پەشێمان بكاتەوە لەوەی ئۆكرانیا بكاتە ئەندامی هاوپەیمانییەكەی و، لە هەمانكاتیشدا داوا دەكات بڵاوە پێكردنی هێزەكانی ناتۆ لە ئەوروپا بگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1997، لەمەشیاندا لەگەڵ ئەوەی ئاستی هەڵكشانی تەنگژەكە، دوای هەندێك پاشەكشەی ڕووسیا بەرەو ئیحتوا و هێوربوونەوە دەچێت، بەڵام هێشتا مەترسییەكان هەر هەیە و لەوانەیە ئەگەر وەك كێشەی كەنداوی بەرازانیش كێشەی ئۆكرانیا چارەسەر بكرێت، شەڕێكی سارد بەدوای خۆیدا بهێنێت، كە بەردەوامیش ئەو «شەڕە سارد»ـە هەڕەشەیەكی جددی لە سەر سیستمی جیهانی دروست دەكات و، دەبێتە فاكتەرێكیش بۆ هەڵكشانی مەترسییە جیهانییەكان.

لە ساڵی 1962 كاتێك تەنگژەی كەنداوی بەرازان دروست بوو، هێشتا كۆنفڕانسی میونشنی جیهانی دانەمەزرابوو، لە ساڵی 1963 كە ئەم كۆنفڕانسە دامەزرا، بۆ ئەوە بوو كە ساڵانە چارەسەر بۆ ئەو كێشە و تەحەددییانە بدۆزێتەوە كە دەبنە مەترسی لە سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی، ئامانج لەم كۆنفڕانسە ئەوە بوو كە ڕێگە نەدات جارێكی دیكە تەنگژەیەكی هاوشێوەی تەنگژەی «كەنداوی بەرازان» دروست ببێتەوە، كە ئاشتی و ئاسایشی جیهان بخاتە مەترسییەوە، بەڵام دوای 58 ساڵ، وا جارێكی دیكە كۆنفڕانسی میونشن لە ناو تەنگژەیەكی هاوشێوەی تەنگژەی كەنداوی بەرازانی ساڵی 1962 گرێ دەدرێت، كە تەنگژەی نێوان «ڕووسیا و ناتۆ»یە، لەسەر ئەندامیەتیی ئۆكرانیا لە ناتۆدا. لێرەدا پرسیاری مەبەستدار ئەوەیە: لە دوای ساڵی 1962 شەڕی سارد زیاتر توند بوو، بەڵام لە نێوان دوو جەمسەردا بوو، كە جەمسەری ڕۆژئاو لە دوو ئاستدا باڵادەستیی بەسەر جەمسەری یەكێتی سۆڤیەتدا هەبوو، ئەو دوو ئاستەش ئابووری و سەربازی بوو، بەڵام لە ئێستا كە مەزندە دەكرێت بكەوینەوە هەمان سەردەمی شەڕی سارد، ئەوا ئەگەر جەمسەری هاوپەیمانیی ناتۆ بە سەرۆكایەتیی ئەمریكا بكەوێتە بەرامبەر جەمسەری ڕووسیا و چین، كە پێچەوانەی شەڕی ساردی سەدەی پێشووە، ئەمجارەیان جەمسەری ڕووسیا و چین لە دوو ئاستی دیكەدا باڵادەستن بەسەر جەمسەری ئەومریكا و ناتۆدا، كە ئەو ئاستەش مەركەزییەتی دروستكردنی بڕیار و گەشەیەكی ئابووریی خێرا و بەهێزە.

ڕادەستكردنەوەی ئەفغانستان بۆ تاڵیبان گورزێكی گەورە بوو بۆ دیموكراسی

ڕووداوێكی دیكە كە ساڵی ڕابردوو بووە ڕووداوێكی تراژیدیی جیهانی، كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و ناتۆ بوو لە ئەفغانستان و پاشانیش ڕووخانی حكومەتی ئەفغانستان لەلایەن چەكدارانی تاڵیبان و، دووبارە ڕاگەیاندنەوەی ئیمارەتی ئیسلامیی تاڵیبان، ئەگەر كۆتایی ساڵی 2001 گرێ بدەینەوە بە نیوەی كۆتایی ساڵی 2021ـەوە، بەوەی دوای كارەساتی 11ی سێپتەمبەر هاوپەیمانییەكی گەورەی نێودەوڵەتی دروست بوو بۆ ڕووخانی ئیمارەتی تاڵیبان و لێدانی ڕێكخراوی تیرۆریستیی ئەلقاعیدە، بەڵام لە نیوەی كۆتایی 2021 كشانەوەی هێزەكانی ناتۆ و ئەمریكا بوونە هۆكاری هەڵكشانێكی سەربازیی ئەوتۆی هێزەكانی تاڵیبان، كە جارێكی دیكە لە ئەفغانستان دەسەڵات بگرێتەوە دەست، ئەو ڕووداوە ئەو دیمانەمان زۆر بە جوانی بۆ وێنا دەكات، كە جیهان لە ساڵی 2001 یەك دەنگ بوو بۆ وشكردنی سەرچاوەی تیرۆر و چەسپاندنی دیموكراتی و بونیادنانەوەی دەوڵەتی هاوچەرخ، بەڵام لە 2021 جیهان بەگشتی و ناتۆ و ئەمریكا بە تایبەتی، شەكەتییان پێوە دیارە و تەنانەت ناتوانن بە شێوەیەكی سیستماتیكی ڕێكوپێكیش هێزەكانی خۆیان لە وڵاتیكی وەك ئەفغانستان پاشەكشە پێ بكەن، لەمەش زیاتر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە شێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ ئامادەیە لەگەڵ ئیمارەتەكەی تاڵیبان مامەڵە بكات، ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش ئیمارەتە ئیسلامییەكەی تالیبان زیاتر شوێنی خۆی دەچەسپێنێت.

ئەگەر ئەم ڕووداوە تراژیدیایەی ئەفغانستان گرێ بدەینەوە بەو عەجز و دەستەوەستانییەی لە جیهاندا ڕوو لە هەڵكشانێكی گەورەیە، مانای ئەوەیە كە لە هیچ شوێنێك لە بەرامبەر هیچ تەنگژەیەك دڵنیایی و متمانە نەماوە و ئاراستەی كێشە و تەنگژەكان بۆ قەدەر بەجێ دەهێڵدرێت، لەمەش خراپتر ڕازیبوون بە ئیمارەتەكەی تاڵیبان ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ گۆڕانكاری لە بنەمای پەیوەندییە نیودەوڵەتییەكان و ئەو بنەمایانەشی كە نەتەوە یەكگرتوەكان و سیستمی لیبراڵیی نێودەوڵەتیی لەسەر دامەزراوە، ئەم وەرچەرخانەش لە ناو ئەم سیستمە نێودەوڵەتییەدا هاندەرێكی خراپ دەبن بۆ سەرهەڵدانی سیستم و ڕژێمی هاوشێوەی تاڵیبان و، هیچ دوور نییە ئەگەر جیهان بەم شیوەیەی ئێستا دەستەوەستان بێت، هاوكاری و هەماهەنگی و هاوپەیمانییش لە نێوانیاندا بە باشی دروست بێت.

مەترسیی دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعش

هەرێمی كوردستان لە ناو ئەم بازنەیەدا

ئەگەر شەڕی دژی داعش لە ئەوروپا و ڕۆژئاواوە بە هەزاران كیلۆمەتریش دوور بێت، ئەوا هەناوی ڕۆژئاوا هێلانەیەكی ئارامە بۆ بەرهەمهێنانی داعش و فیكری داعشی، هەر بۆیە تا فیكری داعشیش بەردەوام لە زیادبووندا بێت، ئەوا بەردەوام ڕۆژئاوا لە بەردەم هەڕەشەی ئاسایش و ناسەقامگیردا دەبێت.

هێرشی ئەم دواییەی تیرۆریستانی داعش بۆ بەندیخانەی حەسەكە و بوونی چەكی پێشكەوتوو لای تیرۆریستانی داعش، ئەو پەیامەی پێ ڕاگەیاندین كە نەك هەر فیكری تیرۆریستانی داعش كۆتایی نەهاتووە، بەڵكو ئومێدی دووبارە دامەزراندنەوەی خەلافەتی ئیسلامیی داعشی كۆتایی نەهاتووە و، هەرێمی كوردستانیش كە لە ناو دڵی ئەم مەترسییە جیهانییەدایە، دوورگەیەكی ئارامە و لەمەش زیاتر لەگەڵ ئەوەی زۆربەی زۆری دانیشتووانی ئەم هەرێمە موسڵمانن، بەڵام تۆی توندڕۆیی ئیسلامی «شیعە و سوننە» لە ناو خاكی كوردستاندا شین نابێت و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش گیانی لێبوردەیی و پێكەوە ژیانی ئاشتی لە نیوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكان لە كوردستان زیاتر گەشە دەكات و، هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش تەنیا هێزە لەم جیهانە كە دەتوانێت لەسەر زەوی تیرۆریستان تێكبشكێنێت و بە یەك ئاستیش هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینە جیاوازەكان بپارێزێت.

ئەم خەسڵەتە جوان و بەرزەی لە كوردستان خۆڕسكانە بوونی هەیە و بەرهەمەكەشی دروستكردنی ئاشتیی كۆمەڵایەتییە لە نێوان هەمووە پێكهاتە جیاوازەكان، بووەتە جێگەی سەرنج و بایەخپێدانی هەموو دەوڵەتانی ڕۆژئاوا و چەندین ساڵیشە كۆنفڕانسی میونشن، پاراستنی ئاسایشی جیهانی گرێ داوەتەوە بە لێبوردەیی و پێكەوە ژیانی ئاشتییانە «گێڕانەوەی بەهاكانی ڕۆژئاوا» لەگەڵ شەڕی دژی تیرۆریستان، هەر بۆیە كە لە ساڵی 2015وە هەرێمی كوردستان وەك تاكە هەرێم «نەك دەوڵەت» ساڵانە بانگهێشتی ئەم كۆنفڕانسە دەكرێت، بە تایبەتی ئەمساڵیش كە ژمارەی میوانە بەشداربووەكان كەم كراونەتەوە، ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ ئەوەی كە هەرێمی كوردستان پێگەیەكی گرنگی هەیە لە پاراستنی ئاسایشی جیهان و گێرانەوەی متمانە و لێبوردەیی كۆمەڵگە فرە ئایین و كەلتوورەكان و زاڵبوون بە سەر توندڕەوی و گەشەی فیكری تیرۆریستی و سەركەوتن لە شەڕی دژ بە تیرۆریستانی داعشدا.