پڕۆفسیۆر مایكل ساندل‌ ئوستادی فەلسەفەی سیاسەت لە زانكۆی هارڤارد لە پەنێڵێكدا كە بۆ باسكردنی ‌ناوەرۆكی كتێبەكەی بە ناونیشانی "سەركوتاری لە بەدەستهێنانی لێهاتووییدا - The Tyranny of Merit"، ساز كرابوو، ئاماژەی بەوە كرد، كێشەی سەرەكیی حوكمڕانی لە سەدەی بیست و یەكەمدا هەڵكشانی "نادادپەروەری"یە لە كۆمەڵگەدا و، جیا لەوەی دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی ناتوانن ئەم كێشەیە چارەسەر بكەن، ئەوا لە هەمانكاتدا هەر ئەو دامەزراوانە خۆیان ڕێگەیان بۆ ئەوە خۆش كردووە كە بە شێوەیەكی شەرعی و سیستماتیكی "نادادپەروەری"ی زیاتر دروست بكەن، لەسەر ئەم ئاراستەیە لە كتێبەكەیدا باسی شێوازی وەرگرتنی قوتابی لە زانكۆ هەرە بەناوبانگەكانی ئەمریكا دەكات و نووسیویەتی: "لە زانكۆ هەرە پێشكەوتووەكانی ئەمریكا وەك "هارڤارد، یەڵ، ستانفۆرد و...هتد، بە سێ شێوازی جیاواز قوتابی وەردەگیردرێت، كە بریتین لە "دەرگای پێشەوە بۆ ئەوانەی لێهاتوون و ژمارەشیان زۆر كەمە، لە دەرگای پشتەوە بۆ دەوڵەمەندەكان، لە دەرگای ناوەوە بە ڕێگەی بەرتیل و فێڵكردن"، كێشە سەرەكییەكەش ئەوەیە قوتابیان لە سێ دەرگای جیاوازەوە دەچنە ئەو زانكۆیانە، بەڵام هەموویان لە دەرگای پێشەوە دێنە دەرەوە، بەڵام هەر سێ جۆرەكە یەك شانسیان لە ناو كۆمەڵگە نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەوەی بە لێهاتوویی خۆی لە دەرگای پێشەوە چووەتە ئەو زانكۆیانە، كە زانكۆ تەواو دەكات، لە ناو كۆمەڵگە پشتیوانی گەورەی نییە و ئەمانەش كەمینەن لە چاو دوو جۆرەكەی دیكەدا، بەڵام ئەوانەی لە دەرگای پشتەوە و ناوەوە دەچنە ژوورەوە و لەگەڵ لێهاتووە ڕاستەقینەكان لە دەرگای پێشەوە دێنە دەرەوە، پشتگیریی گەورەیان لە ناو كۆمەڵگە هەیە و لە پیادەكردنی "سیستمی لێهاتووگەرایی - meritocracy system" كە بوار دەڕخسێنێت بۆ ئەوەی خەڵكانی خاوەنی بڕوانامەی زانكۆیە پێشكەوتووەكان جێگەی خۆیان لە ناو دامەزراوەكان بۆ بكرێتەوە، ئەو خەڵكانە دەچنە ئەو شوێنانە كە بە لێهاتوویی خۆیان بڕوانامەی ئەو زانكۆ پێشكەوتوویەیان بەدەست نەهێناوە و، سەرەنجامیش لە بەر ئەوەی سیستمی لێهاتووگەرایی دەبێتە بەشێك لە "نادادپەروەری"، ئەوا نادادپەروەری هەموو جومگەكانی كۆمەڵگە دەگرێتەوە و، "تووڕەبوونێكی پەنگخواردووی دانەمركاوە resentment"، دروست دەبێت و، دامەزراوەكانیش دەستەوەستان دەبن لە دۆزینەوەی چارەسەر بۆ "دادپەروەری و دامركاندنەوەی ئەو تووڕەبوونە"، بۆیە خەڵك بە دوای ئەلتەرناتیڤێكی دیكەدا دەگەڕێت كە بەداخەوە ئەو ئەلتەرناتیڤە "سەركردەی پۆپۆلیستە" كە یاری بە سۆزی خەڵك دەكات و خەڵكەكەش وا دەزانێت فریادڕەسە و دەنگی پێ دەدات و شوێنی دەكەوێت.

لەسەر ئەم بنەمایە كاتێك باسی دیاردەی بوونی دۆناڵد ترەمپ بە سەرۆكی ئەمریكا دەكات، دەست دەخاتە سەر برینەكە و دەڵێت: "كێشەكە ئەوە نییە گەیشتینە ئەو قەناعەتەی دەنگ زیاتر بە بایدن بدرێت و، ترەمپ هەڵبژاردنەكە بدۆڕێنێت، بەڵكو كێشەكە ئەوەیە 70 ملیۆن كەس لە ئەمریكا دەنگی بە ترەمپ داوە و خوازیار بوون بۆ چوار ساڵی دیكەش ئەو بەردەوام بێت، ئەم ڕێژەیەش تەنیا یەك دوو ملیۆن دەنگی لە ڕكابەرەكەی كەمترە، كە ئێستا سەرۆكی ئەمریكایە."

ئەوەی ئەم بیرمەندە لەم كتێبەدا دەستی خستووەتە سەر، ڕەهەندێكی فەلسەفیی قووڵتری هەیە لەو باسانەی پێشتر لەسەر پرسی "نادادپەروەری و لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی" دەستیان خراوەتە سەر و، ڕاشكاوانە پێمان دەڵێت: "ئەوە گەندەڵی نییە كە نادادپەروەری دروست دەكات، بەڵكو ئەوە نادادپەروەرییە كە نەك هەر گەندەڵی، بەڵكو "كۆمەڵگەی گەندەڵ"یش دروست دەكات، كە كۆمەڵگەش گەندەڵ بوو، ئەوا هیچ دامەزراوەیەك ناتوانێت چارەسەر بۆ كێشەكان بدۆزێتەوە."

پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا چ لایەنێك لە پشت دروستبوونی ئەم نادادپەروەرییەوەیە؟ تۆماس فریدمان وەڵامی ئەم پرسیارە گرێ دەداتەوە بە سیاسەتی شكستخواردووی هەر دوو پارتی "كۆماری و دیموكراتیی ئەمریكا"، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەندامانی ئەو دوو پارتە نوێنەرایەتیی خەڵكی ئەمریكا لە هەر دوو ئەنجومەنی "كۆنگرێس و سەنات" دەكەن، ئەم نوێنەرانەش هێندەی نوێنەری بۆرسە و بزنێسمانەكان نوێنەرایەتیی خەڵكی ئەمریكا ناكەن، هەر بۆیە لە ناو كۆشكی سپی "كۆماری یان دیموكراتی" سەرۆك و ستاڤ بێت، لەبەر ئەوەی بڕیار و یاساكانی ئەو دوو ئەنجومەنە جێبەجێ دەكەن، ئەو بڕیار و یاسایانەش بۆ بەرژەوەندیی كۆمەڵێك كۆمپانیا و بزنێس "نەك خەڵكی ئەمریكا" دانراون، بۆیە هەر چۆنێك حوكمڕانی بكرێت، ئاراستەكە هەر بەرەو نادادپەروەری دەچێتەوە.

فرانسیس فۆكۆیاما وەك هەوڵیك بۆ ڕاستكردنەوە و چارەسەركردنی كێشەی دامەزراوەكان لە سیستمی دیموكراتیدا، دوو كتێبی بە ناونیشانی "بنەچەی دامەزراوەكان و لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی" نووسیوە كە پێكەوە قەوارەیان نزیكەی دوو هەزار لاپەڕەیە، لە كتێبی یەكەم ئەوەمان پێ دەڵێت: دامەزراوە داهێنانیكی نوێ نییە، هەتا نەزانین چۆن دەتوانێت كاربكات، بنەچەی دامەزراوەكان لە پەیوەندیی خزمایەتی و خوێنەوە سەرچاوە دەگرێت و، دامەزراوە بۆ ئەوەیە كە پەیوەندییەكانی ناو ئەو گرووپ و هۆز و كۆمەڵگەیە ڕێك بخات و، چارەسەر بۆ كێشەكانیان بدۆزێتەوە، چارەسەرەكەش دەبێت ڕەنگدانەوەی تێڕوانینی كۆی خەڵكەكە بێت و ئەو خەڵكە بەو چارەسەرە ڕازی بێت، بۆ ئەوەی پشتیوانیی دامەزراوەكان بكات و لە كارەكەیدا سەركەتوو بێت، بەڵام بەپێچەوانەوە لە كتێبی دووەم "لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی" پێمان دەڵێت: "كاتێك دامەزراوەكان كەوتنە دەرەوەی ئیرادەی خەڵك و كەوتنە ژێر كاریگەریی كۆمپانیا و بزنێس و بزنێسمانەكان، ئەوا حاڵەتێك دروست دەبێت، كە نە كۆمپانیا و بزنێسمانەكان لە یەكتری تێدەگەن و، نە خەڵكیش لە زمانی هیچیان تێدەگات، بۆیە دامەزراوەكان دەبنە جەستەیەكی بێگیان و كۆمەڵگەش بەرەو " لەبەر یەك هەڵوەشانی سیاسی" مل دەنێت.

بیرمەندان "نەك سیاسەتمەداران و سەركردەی حزبە سیاسییەكان "گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە كێشەی دامەزراوەكان چۆن چارەسەر دەكرێت و، پرسیارەكانیان بە شیوەیەك دەورووژێنن كە ناچارین بۆ وەڵامدانەوەیان دەست بخەینە سەر قووڵایی برینەكە، هەر بۆ نموونە كاتێك دەپرسن: ئەگەر حكومەتی هێندستان بڕیار بدات پڕۆژەیەكی گەورە جێبەجێ بكات و حكومەتی چینیش لە یەك كاتدا هەمان بڕیار بدات، ئایا پڕۆژەكە حكومەتی هیندستان، یان حكومەتی چین كامیان زووتر تەواوی دەكەن؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەگەر نەشگەڕینەوە بۆ ناو قووڵایی وەڵامی بیرمەندان، ئەوە وەك شتێكی ڕۆتینی هەر چاودێریكی سادەی سیاسی دەڵێت: "پڕۆژەكە حكومەتی چین زووتر تەواوی دەكات"، ئەم وەڵامە سادەیە پێمان دەڵێت: دیكتاتۆریەتی پارتی كۆمۆنیستی چین لە دیموكراتییە پەرلەمانییەكەی هێندستان سەركەوتووترە"، ڕاستە ئەو پڕۆژەیەی حكومەتی چین دەستی پێ دەكات، لەوانەیە بەرهەمی بیركردنەوەی بیرۆی سیاسیی پارتی كۆمۆنیستی چینی بێت و، لەناو خواست و داواكاریی خەڵكەوە سەرچاوەی نەگرتبێت، بەڵام لەبەر ئەوەی لە ناو حكومەتی چیندا یەك ئیرادە هەیە، كە ئەویش ئیرادەی بیرۆی سیاسیی پارتی كۆمۆنیستە و پاشاگەردانیی سیاسی بوونی نییە، ئەوا بڕیارەكەی حكومەتی چین لە بڕیارەكەی حكومەتی هێندستان بەهێزتر دەبێت و، لەسەر ئەم نموونە سادەیەش بەشێكی زۆری بیرمەندانی فەلسەفەی سیاسی دەچنە سەر ئەو قەناعەتەی كە ئەو بانگەشەیەی كە دەیگوت "چین ڕێگە هەڵەكەی مێژووی گرتووە"، دەركەوت چین ڕێگەیەكی هەڵەی نەگرتووە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە هەتا ئێستا بە دەنگی بەرز "كۆتایی حزبی سیاسی" ڕانەگەیەندراوە كە سەرچاوەی هەموو كێشەكانی ئەو كۆمەڵگەیانەیە كە سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی پیادە دەكەن، بە دەوڵەتانی یەكێتیی ئەوروپاشەوە.