هووشەنگ ئەمیرئەحمەدی پڕۆفیسۆری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی ڕوتگێرز و، پێشتریش بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لە هەمان زانكۆ، هەروەها دامەزرێنەر و بەڕێوەبەری سەنتەری توێژینەوە و ڕاڤەی پرسەكانی پەیوەست بە ئێران بووە و، دامەزرێنەری ئەنجومەنی ئەمریكی-ئێرانییە، كە ڕێكخراوێكە و بایەخ بە توێژینەوە دەدات و كار لەسەر باشتركردنی دیالۆگ و تێگەیشتن دەكات لە نێوان گەلانی ئێران و ئەمریكا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دۆخ و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم ناوچەیە.

 

* هەروەك دەزانن چەندین قەیران و تەنگژەی قووڵ و ئاڵۆز بەرۆكی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووە و، لەم ناوچەیەدا شەڕی ناوخۆیی و دەستتێوەردانی دەرەكی و داڕووخانی دامەزراوەكانی دەوڵەت بەدی دەكرێت، لە ئێستادا ئەوەی ئێوەی زۆر نیگەران كردووە، چییە؟

- لە ڕاستیدا چەندین كێشە و تەنگژە منیان نیگەران كردووە، بەڵام ئەوەی زۆر جێی سەرنج و بایەخی منە، بریتییە لە پەیوەندیی نێوان دەوڵەتە دراوسێكانی ناوچەكە، بەتایبەتی من نیگەرانی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و عەرەبم، كە ئاشكرایە ئەمە پەیوەندییەكی لەرزۆكە و هێشتا سەقامگیریی بەخۆیەوە نەبینیوە، بە چەشنێك هەر هەڵەیەك، یان ڕووداوێك، بۆی هەیە زنجیرەیەك كێشە بۆ هەردوولا دروست بكات، بە تایبەتی ئەگەر ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە لەم هاوكێشەیەدا (پەیوەندیی نێوان عەرەب و ئێران) چەندین هێزی دیكە كاریگەرییان هەیە، وەك ئیسرائیل و توركیا و ئەوروپا، مەبەستم ئەوەیە بڵێم بە داخەوە ئەمە بە تەنیا پەیوەندیی نێوان عەرەب و ئێران نییە، بەڵكو هێزی دیكە لە نێو ئەم پەیوەندییانەدان، لەم ڕوانگەیەوە دەكرێت بڵێین كە كارێكی دژوارە بۆ هەردوولایان كە كۆنتڕۆڵی ئاقار و ئاراستەی پەیوەندییەكانی نێوانیان بكەن، چونكە هێزەكانی دیكە وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ڕووسیا كێشە و گرفت بۆ ئاراستەی ئەو سیاسەتە دروست دەكەن، كە ئەم دوو لایەنە دەیانەوێت بیگرنەبەر. بە ڕاستی ئەمە نیگەرانی كردووم، لەبەر ئەوە من پێم وایە پێویستە ئێران و عەرەبەكان هەوڵ و كۆششەكانیان بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی خۆیان لە هێزە دەرەكییەكان ڕزگار بكەن و ڕووبەڕوو لەگەڵ یەكتر بدوێن، هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە پێم وایە پێویستە عەرەبستانی سعودیە وەك گرنگترین هێز و وڵاتی عەرەبی لە ڕووی ئابووری و سیاسییەوە دەستپێشخەری بكات و جڵەوی ئەم پرسە بگرێتە دەست و، دەست بكات بە باشتركردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێراندا، كە بە بۆچوونی من پێویستە پێكەوە كاربكەن، بە چەشنێك كە نە ئێران و نە عەرەبستانی سعودیە نابێت ڕێگە بە دەستتێوەردانی هێزە دەرەكییەكان بدەن، لەم ڕووەوە پێم وایە دەوڵەتە عەرەبییەكانی دیكە، بە دیاریكراوی عێراق، دەتوانن ڕۆڵیان هەبێت و هەوڵ بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی میانگیری لە نێوانیاندا بكەن، كەواتە دووپاتی دەكەمەوە كە نیگەرانیی سەرەكیی من پرسی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و عەرەبە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش نابێت ئەوە نادیدە بگرین كە كێشە و تەنگژەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنیا لە سنووری ئەم ناوچەیەدا نامێننەوە، بەڵكو تێكڕای جیهان لەم ناوچەیەدا تێوەگلاوە، ئیدی هۆكارەكەی نەوت بێت، یان ئەو شەڕانەی كە لە چەند وڵاتێكی ئەم ناوچەیەدا لەئارادان، بۆیە پێم وایە چارەسەرەكە ئەوەیە ئێران و عەرەبستانی سعودیە پێكەوە گفتوگۆی ڕاستەوخۆ و ڕووبەڕوو بكەن و كار بكەن بۆ سەقامگیركردنی ناوچەكە، هەر لە پرسی یەمەنەوە تاوەكو كێشەكانی دیكە، چونكە ئەگەر ئەم دوو وڵاتە بەم ئاراستەیەدا پێكەوە كار بكەن، ئەوا بارودۆخ و هەلومەرجەكە بە ڕاددەیەكی گەورە گۆڕانكارییان بەسەردا دێت، ئەگەر پێكەوە كار بكەن، ئەوا هێزەكانی دیكە ناتوانن كاریگەرییەكی ئەوتۆیان هەبێت. دەبێت ئێمە ئەو ڕاستییەمان لە بەرچاو بێت كە هۆكاری كاریگەربوونی هێزە دەرەكییەكان لەسەر پرس و كێشەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەیە كە ئێران و عەرەبستانی سعودیە پێكەوە كار ناكەن. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئێمە لە پرسی هاوسەنگیی هێز بڕوانین لەم ناوچەیەدا، ئەوا سێ هێزی سەرەكی هەبوون كە بریتی بوو لە عێراق و ئێران و سعودیە، ئەگەرچی دوای شەڕەكەی ساڵی 2003 هێز و كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی عێراق پاشەكشەی كرد و داكشانی بەخۆوە بینی، بە تایبەتی لە ڕووی سەربازییەوە، بەڵام نابێت ئەو ڕاستییە ڕەچاو نەكەین كە هێشتا عێراق هێزێكە لە ناوچەكەدا و دەتوانێت ڕۆڵی هەبێت. ئەگەر قسەكان پوخت بكەمەوە، ئەوا عێراقیش دەتوانێت وەك میانگیری نێوان ئێران و سعودیە، یان وەك شەریك و هاوبەشی هەردوولایان ڕۆڵی هەبێت و بەم شێوەیە ئەم هێزانە دەتوانن دۆخی ناوچەكە بە ئاست و ئەندازەیەكی باش بەرەو پێشەوە ببەن.

* بەڵام بە تێڕوانینی ئێوە ئاستەنگی سەرەكیی بەردەم بەدینەهاتنی ئەم جۆرە هاوكاری و هەماهەنگی و پێكەوەكاردنە چییە؟ یان بۆچی ئەم هێزانە بەم ئاراستەیەدا هەنگاو نانێن، لە كاتێكدا ئەم هەنگاوهەڵگرتنە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانیان دەكات؟

- ئەمە پرسیارێكی باشە، ئێمە دەزانین لە ڕووی مێژوییەوە كێشە لە نێوان ئێران و وڵاتانی عەرەبیدا هەبووە، هەندێك ئاماژە بە كێشە و ناكۆكییە ئایدیۆلۆژییەكان دەكەن، لە پەیوەندی بە پرسی تایفەگەری و پرسی شیعە و سوننەوە، هەندێكی دیكە باس لە كێشەی پەیوەست بە خاك و سنوورەوە دەكەن، وەك كێشە دوورگەكان لە نێوان ئیمارات و ئێراندا، بەڵام هەرچۆنێك بێت، هەواڵە خۆشەكە ئەوەیە كە دەكرێت بارودۆخەكە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت، لە ڕاستیدا لەم ساتەوەختەدا گۆڕانكاری ڕوو دەدەن، ئێوە بڕواننە عەرەبستانی سعودیە كەسایەتییەكی وەك محەمەد بن سەلمان، كە كەسێكی گەنجە و دەیەوێت ئاراستەی كاركردن و سیاسەت لە ئایدیۆلۆژیا دوور بخاتەوە و ڕێچكەیەكی پراگماتی بگرێتەبەر، واتە ئاڵوگۆڕ دروست بكات لە كاركردن لەسەر بنەمای ئایدۆلۆژییەوە بۆ گرتنەبەری بیركردنەوەی ستراتیژی، بە هەمان شێوە لە ئێراندا دەسەڵات و حكومەتێكی نوێ دەستبەكار بووە و جڵەوی گرتووەتەدەست، كە بە هەمان شێوە دەیەوێت پاڵنەری سیاسەت و كارەكانی ئایدیۆلۆژیا نەبێت، بەڵكو بیركردنەوەی ستراتیژی بێت، لە هەمان كاتدا عێراقیش دوای ئەوەی ساڵانێكی سەخت و دژواری تێپەڕاند، وردە وردە وەك هێزێكی سەقامگیر و دەستڕۆیشتوو دێتەوە گۆڕەپانەكە، كەواتە ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە كە ڕاستە كێشەی مێژوویی و ناسیۆنالیستی و ئایینی و سنوور لە ئارادا بوون و ئێستاش لە ئارادان لە نێوان ئێران و عەرەبدا، بەڵام هەروەك پێشتر ئاماژەم پێ كرد، لە ئێستادا گۆڕانكاری لە نێو سعودیە و ئێران و عێراقیشدا بە ئاقار و ئاراستەیەكی ڕاستدا ڕوودەدات و دەگوزەرێت. پێشهات و پەرەسەندنێكی دیكە كە جێی سەرنجە، ئەوەیە كە ئەو هێزانەی پێشتر كاریگەر و دەستڕۆیشتوو بوون لە ناوچەكەدا، لە ئێستادا ئەم دەستڕۆیشتووییەیان بەرەو داكشان دەچێت، بە تایبەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە دەبێت ئێمە ئەو ڕاستییەش ڕەچاو بكەین، كە تا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا زیاتر دەستڕۆیشتوویی لەدەست بدات، ئەوا دەستڕۆیشتوویی ئیسرائیلیش بەرەو كەمبوونەوە دەچێت، ئەمە سەرەڕای ئەو ڕاستییەی كە ئیسرائیل زیاتر و زیاتر پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیدا بەرەو پێش دەبات، كە من پێم وایە ئەمە خۆی لە خۆیدا پەرەسەندنێكی باش و ئەرێنییە و من پشتیوانی لە باشبوونی پەیوەندییەكانی ئیسرائیل لەگەڵ جیهانی عەرەبیدا دەكەم، بەڵام سەرنجی من ئەوەیە كە دەبێت ئەم هەنگاوێكی دروست بێت، مەبەستم ئەوەیە نابێت پاڵنەری نزیكبوونەوەی ئیسرائیل لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیدا بریتی بێت لە دژایەتیكردن و دوژمنایەتیكردنی ئێران، بەڵكو دەبێت لەسەر بنەمای خواستی هەردوولایان بێت، بۆ لێك نزیكبوونەوە، لە هەمان كاتدا پێویستە ئێرانیش بهێننە نێو ئەم سیستمی هاوكارییەوە كە لە نێوان ئیسرائیل و هەندێ لە وڵاتانی عەرەبیدا هاتووەتەئاراوە. خاڵێكی دیكەی جێی سەرنج ئەوەیە كە هێزە گەورە دەستڕۆیشتووەكانی وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ڕووسیا و ئەوروپا كاریگەرییان لەسەر دۆخە سیاسی و ستراتیژییەكە كەم بووەتەوە، چونكە ئێستا پتر گرنگی بە بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیان دەدەن، كە پێم وانییە ئەمە پێشهاتێكی خراپ و نەرێنی بێت، بگرە ئەمە گۆڕانكارییەكی گرنگ و هەواڵێكی باشە، چونكە ئەمە بە واتای ئەوە دێت كە كاریگەرییەكی ئابووریی زیاتریان دەبێت لە بەرامبەر كەمبوونەوەی كاریگەرییە سیاسییەكانیان لەسەر هێزەكانی ئەم ناوچەیە. هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە، ئەوا دەتوانین بڵێین چەندین هێز و گرووپی ناحكوومی هەن هەر لە لوبنانەوە بۆ سووریا و بۆ عێراق و تاوەكو یەمەن، وەك داعش و هێزە توندڕەوەكانی دیكە، كە ئەوانیش بەردەوام كاریگەرییەكانیان لەدەست دەدەن، هەم لەسەر ئاستی ناوچەكە و هەم لەسەر ئاستی وڵاتەكانی خۆشیان، دواتر ئەگەر بە دیاریكراوی باسی ئێران بكەین، ئەوا ئەم وڵاتە كە پێشتر ڕۆڵێكی چالاكی هەبوو لە لوبنان و سووریا و عێراقدا، لە ئێستادا ڕۆڵێكی كەمتر چالاكی هەیە و، بگرە هەنگاوێكی بۆ دواوە هەڵگرتووە و كەمتر تێوەگلاوە لە دۆخی ئەم وڵاتانە.