سەدر و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، ئەگەر لە هەموو شتێكدا پێكناكۆك بن، ئەوا لەسەر ئەو خاڵە كۆكن كە بە هۆی سیاسەت و حوكمڕانیی خراپی ئیسلامی سیاسیی شیعەوە، شتێك لە عێراقدا نەماوە ناوی «دەوڵەت» بێت، بۆیە هەردوو لایان پێداگری لە سەر هێزی دەوڵەت و گەڕانەوەی دەوڵەتی یاسا دەكەن، بەڵام خاڵی سەیر كە پێویستی بە هەڵوەستەلەسەركردن هەیە، ئەوەیە ئایا چەمكی «دەوڵەت» لای هەر دوو بەرەی سەدر و لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەمانگیی شیعە بە چ مانا و دەلالەتێك بەكار دەهێندرێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا توێژەران و چاودێران ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكەن:

1. بەشێك لە توێژەر و چاودێران دەڵێن: گوتاری «دەوڵەتی» كە سەدر ئاراستەی دەكات، ڕاشكاوانە ئاراستەی نێوماڵی شیعەی دەكات، ئەمەش بەو مانایەی كە «دەوڵەت» لە گوتاری سیاسیی سەدردا تەنیا دووبارە ڕاستكردنەوەی پرۆسەی حوكمڕانییە لەناو ئەو پارێزگایانەی كە زۆرینەیان عەرەبی شیعەن و، هەر خۆیشی بە شەخسی و بەبێ ئەوەی بەناو ئەو «زۆرینە نیشتمانی»یەی پێكهێنابێت، ڕاستەوخۆ دەست لە كاروباری پارێزگای نەجەف وەردەدات و پارێزگارەكەی ناچاری دەست لەكاركێشانەوە دەكات.

2. لە بەرامبەردا، لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەش ڕاشكاوانە ئەوەیان نەشاردووەتەوە و ڕایانگەیاندووە كە مەبەستی سەدر، نە هەرێمی كوردستانە نە پارێزگاكانی عەرەبی سوننە، بەڵكو تەنیا مەبەستی كۆمەڵگەی شیعەیە، بۆیە پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن، كە ئەم كارە بە تەنیا لەلایەن «سەدر» نەكرێت و پێكەوە ڕێكبكەون و حوكمڕانییە شكستخواردووەكەی كۆمەڵگەی شیعە ڕاست بكەنەوە، لەمەدا سەدر بە هیچ شێوەیەك نایێتە ژێر بار، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئەمەی كرد، شەقامی سیاسی دەدۆڕێنێت كە هەموو كات كارتە بە هێزەكەی دەستی سەدر بووە.

3. لەلایەكی دیكەوە گوتاری سەدر بۆ پێكهێنانی « زۆرینەیەكی نیشتمانی» بۆ هەریەكە لە كۆمەڵگەی عەرەبی سوننە و هەرێمی كوردستان، ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ ئەوەی ئەو خەیاڵەی پێشان سەبارەت بە «زۆرینە» لەلایەن ئیسلامی سیاسیی شیعەوە هەبووە، بۆ ئەوەی تەنیا زۆرینەی شیعە حوكمڕانیی عێراق بكات، ئەو خەیاڵە كۆتایی هاتووە و گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی عێراق لەلایەن نەتەوە، یان مەزهەبێكی دیاریكراوەوە ناتوانرێت حوكمڕانی بكرێت، ئەم ئاراستەیە لە گوتاری لایەنە سیاسییەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەش ئاراستەی هەردوو لایەنی كۆمەڵگەی سوننە و هەرێمی كوردستان كراوە و، كورد و عەرەبی سوننە، ئیشكالیەتیان لەگەڵ هیچكام لەو دوو گوتارە سیاسییەی « سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە» نییە، بەڵكو پەرتەوازەیی نێوماڵی شیعە و ئەو دژایەتییە گەورەیەی نێوان «سەدر و مالیكی» گەیشتووەتە ئەوەی پەنا بۆ پاشاگەردانیی ناو دانیشتنەكانی پەرلەمان ببرێت و، لە ناو ئەو پاشاگەردانییەدا كێشەكان بزر بن و كەس نەزانێت چین.

4. لەبەر ڕۆشنایی ئەم خاڵانەی ئاماژەمان پێ كردن، شەڕی ئێستای «سەدر و چوارچێوەی هاوپەیمانی» لەسەر چەمكی دەوڵەت بە مانای «دەوڵەتی عێراق» نییە، بەڵكو بە مانای «كۆمەڵگەی شیعەیە» كە بنكەی جەماوەریی هەردوو لایەنی «سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگی»یە، كە ئەویش «شەڕی دەسەڵاتە»، هەر بۆیە ئەگەر سەدر بتوانێت كوتلەی گەورە پێكبهێنێت، ئەوا چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ناتوانێت «ئۆپۆزسیۆنێكی نیشتمانی» بێت، بە پێچەوانەشەوە ڕاستە، لەمەش زیاتر ئەگەر وەك لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەش داوا دەكەن، دەبێت سەدر مل بدات بۆ سازان، یان «تەوافق»، ئەوە ئەمە مانای ئەوەیە لایەنەكانی تەیار دەیانەوێت لەسەر حیسابی سەدر جەماوەری خۆیان ئاشت بكەنەوە، كە ئەمەیان بۆ سەدر هێڵی سوورە.

ئەم واقیعە ئەوەمان پێ دەڵێت: كیشەی عێراق وەك «دەوڵەت» ئێستا لەلای هەر دوو بەرەی ئیسلامی شیعە (سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە)، كێشە و شەڕی دەسەڵاتە لە ناوماڵی شیعە لە نێوان دووبەرەی ئیسلامی سیاسیی شیعەدا، بە دیوێكی دیكەدا جیاوازیی نێوان «سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگی» ئەوە نییە كە لایەكیان مۆدیلێكی جیاوازی دەوڵەتداری لەوی دیكەیان دەوێت، بەڵكو جیاوازی ڕیشەیی ئەوەیە كە لایەكیان كە «سەدرە» هەست دەكات بنكەی جەماوەری لە لایەكەی دیكە (چوارچێوەی هەماهەنگی) بەهێزترە و دەیەوێت خۆی جڵەوگیری سیاسەتی ماڵی شیعە بكات، بەڵام لە بەرامبەردا لایەكەی دیكەش (چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە) كە بانگەشە بۆ ئەوە دەكات بە «كورسی» دۆڕاندوویەتی نەك بە «دەنگ»، ئاماژەیەكی دیكەی ڕوونە بەوەی بە ئاسانی تەسلیم نابێت، بەڵام لە هەر دوو حاڵەتەكەدا چ ئاراستە بەرەو «زۆرینەی نیشتمانی» بڕوات، وەك سەدر بانگەشەی بۆ دەكات، یان بەرەو «سازان و تەوافق» بڕوات، وەك چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە بانگەشەی بۆ دەكات، پرسی گرنگ ئەوەیە كە حوكمڕانیی ئیسلامی سیاسیی شیعە لەسەر هەڵدێرە و دەستی دەرەكی نەبێت، لەسەر لێواری هەڵدێر ناگەڕێتەوە.