ئاهەنگ ئەنوەر پارێزەر و چالاكی بواری مافەكانی مرۆڤ لە كەركووك، لە دیمانەیەكیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان، باس لە دۆخی كۆمەڵایەتیی ئافرەتانی كەركووك دەكات و، ئاماژە بە هەڵكشانی ڕێژەی توندوتیژیی خێزانی دەكات، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە ئافرەتانی كەركووك لە ڕووی یاساییەوە پارێزراو نین و، زۆربەی قوربانییەكانیش لە كاتی توندوتیژیدا سكاڵا تۆمار ناكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* ئایا ئافرەتانی كەركووك لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە تاچەند مافەكانیان پارێزراوە؟

- دۆخی ئافرەت لە كەركووك لە مەترسییەكی گەورەدایە، بەتایبەت سۆشیال میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان سەرەكیترین گرفتی كچانە لە سەردەمی ئەمڕۆماندا، تاوانبارانی ئەو كەیسە بە پێی بەندی (430، 431،432)ی یاسای سزادانی عێراقی سزا دەدرێن، ئەویش بە پێ بژاردن، یان زیندانیكردنی تاوانبار كە ماوەكەی لە هەشت مانگ تا یەك ساڵە، بۆ چارەسەركردنی ئەو دیاردە ترسناكە و پاراستنی گیانی ئافرەتان پێویستە یاسای تایبەت هەبێت بۆ سزادانی تاوانباری خراپ بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، هەروەها پێویستە لە ڕێگەی ڕێكخراوەكان و پەروەردەوە هۆشیاری لە قوتابخانەكاندا بڵاو بكرێتەوە.

*دەكرێت بزانین ڕێژەی توندوتیژی لە كەركووك لە چ ئاستێكدایە؟

- ڕێژەی توندوتیژی لە كەركووك لە ئاستێكی مەترسیداردایە و، سەرەڕای ئەو هەموو توندوتیژییەش، كەچی تا ئێستا لانەیك، یان ماڵی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو لە كەركووك نییە، كاتێك خانمێك تووشسی كێشەیەكی خێزانی دەبێت، بۆ ڕێكاری یاسایی ڕەوانەی گرتووخانەی كەركووك دەكرێت و لەگەڵ تاوانباراندا تێكەڵ دەكرێت، ئەمەش كاردانەوەی خراپی لەسەر دروست دەكات، هەروەها خانەی كچانی بێسەرپەرشتانیە نییە، وێڕای نەبوونی ئەفسەر و لێكۆڵەری ئافرەت لە بنكەكانی توندوتیژیی خێزانیدا لە كەركووك، چەندین جار ئەو داوایەمان پێشكەشی لایەنی پەیوەندیدار كردووە، بەڵام ئەنجامی نەبووە، ئافرەتان لە ڕووی یاساییەوە پارێزراو نین، ئەو یاسایانەش كە هەیە وەكو پێویست جێبەجێ ناكرێت، چ بەهۆی كەموكووڕیی ئیداری بێت، یان بەهۆی ناهۆشیاریی قوربانییەكانەوە، چونكە وەك گوتمان زۆربەی قوربانییەكان لە كاتی توندوتیژیدا سكاڵا تۆمار ناكەن، سەرەڕای ئەوەش ئامارەكانی توندوتیژی لەم شارەدا لە هەڵكشاندایە، تەنیا لە ساڵی 2021 زیاتر لە 2000 كەیسی توندوتیژی هەبووە، هەمان ساڵ 89 ئافرەت خۆیان كوشتووە كە تەمەنیان لە نێوان 20 _ 45 ساڵی بووە.

* دەگوترێت هاوسەرگیریی پێشوەختە لە كەركووك لە ئاستێكی مەترسیدار دایە، ئەو دەنگۆیە تاچەند ڕاستە و، ئایا هیچ ئامار و داتایەك هەیە بۆ بەشوودانی كچان لە تەمەنی خوار یاساییدا؟

- بەهۆی قەیرانی دارایی و ناهۆشیاریی تاكی كۆمەڵگە و لاوازیی یاسا و جێبەجێ نەكردنی یاسا وەك خۆی، هاوسەرگیریی پێشوەختە لە هەڵكشاندایە، بۆ چارەسەری ئەم پرسەش پێویستە بە زووترین كات دەنگ لەسەر یاسای توندوتیژیی خێزانی بدرێت، چونكە ئەو یاسایە تاكە ڕێگەیە بۆ پاراستنی ژیانی خانمان، بەداخەوە هاوسەرگیریی پێشوەخت و زۆرەملێ لەسەر ئاستی عێراق زیادی كردووە و، لەم نێوەندەشدا كەركووك بێبەش نەبووە، لە عێراق لە هەر 200 كچ 121 كەسیان لەژێر گوشار و بڕیاری خێزانەكانیاندا هاوسەرگیریی زۆرەملێیان پێ كراوە، 53% ئەو كچانەنە كە تەمەنیان لە 12 بۆ 14 ساڵە و،رێژەی 46% یشیان تەمەنیان لە نێوان 15 بۆ 17 ساڵدا بووە، هەروەها 62% ی ئەوانەشی كە هاوسەرگیریی پێشوەختەیان ئەنجامداوە، لە خوێندن بێبەش بوون.

ئەمەش لە كاتێكدایە كە بێبەشكردنیان لە خوێندن دەستدرێژیكردنە بۆ سەر مافی منداڵ، كە ئەوەش پێچەوانەی ئەو پەیماننامە نێودەوڵەتییەیە كە عێراق ئیمزای لەسەر كردووە، بۆیە پێویستە ڕێگە چارەی گونجاو بۆ ئەو گرفتە بگیرێتەبەر و بە یاسا مافیان دەستەبەر بكرێت.

* ئێوە وەك پارێزەر لە چ حاڵەتێكدا بەشێوەی خۆبەخش كەیسەكان دەگرنە ئەستۆ؟

- ئێمە هەر كاتێك ئاگادار بكرێینەوە لە كەسێك كە خانمێك توندوتیژیی بەرامبەر كرابێت، چ خێزانی بێت، یان لە دەرەوەی خێزانی ستەم لێكراو، خۆبەخشانە كەیسەكە دەگرینە ئەستۆ، تا مافە زەوتكراوەكانی تاوانلێكراو، یان قوربانییەكە بگێڕینەوە، كەیسەكانیش بریتین لە كەیسی كوشتن و توندوتیژی و دەستدرێژی و گێچەڵكردن بە ئافرەتان، هەروەها بە پێی یاسای سزادانی عێراقی قەرەبووی ماددیی قوربانییەكان دەكرێنەوە، هاوكات هاوسەرگیریی زۆرەملێ لە شارۆچكە و شارەدێكانی دەوروبەری كەركووكیش هەیە و، بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە ڕێكاری یاساییمان گرتۆتەبەر و تاوانباران دەستبەسەر كراون و، بە ڕێگەی یاسایی هاوسەرگیرییەكەمان هەڵوەشاندووەتەوە، زۆر جار ئەو ئافرەتانەی كە تووشی كێشەی خێزانی دەبن منداڵەكانیان بێ ماڵ و لانە دەمێننەوە، دیسان لەم حاڵەتەشدا بە ڕێكاری یاسایی كێشەی منداڵەكانیش دەگرینە ئەستۆ، لە كاتێكدا لە كەركووك شوێنێك نییە بۆ منداڵانی بێ سەرپەرشت.

جۆرێكی دیكە لەو كەیسانەی كە هەمانە كەیسی بێبەشكردنی كچان لە خوێندن لەلایەن باوكیانەوە بە مەبەستی هاوسەرگیریی پێشوەخت و زۆرەملێ، تەنانەت كچی 15 ساڵان لە بری قەرز بە شوو دراوە، بەپێی یاسای باری كەسی ژمارە 188 ی ساڵی 1959 باس لەوە دەكات كە مەرجی هاوسەرگیری كامڵبوونی عەقڵە، لە بڕگەیەكی دیكەی هەمان یاسادا هاتووە كە نابێت هاوسەرگیری بە زۆرەملێ ئەنجام بدرێت، ئەگەر ئەنجامیش درا، دەتوانرێت هەڵبوەشێندرێتەوە، هەروەها هەر كەسێك لە پلە یەكی بەرپرسیارێتی خێزانەكە بێت و هاوسەرگیریی زۆرەملێ بە كچێكی خوار تەمەنی 15 ساڵی ئەنجام بدات، ئەو كەسە سزا دەدرێت بە بەند كردن كە لە سێ ساڵ زیاتر نەبێت لەگەڵ پێ بژاردن، بەڵام ئەگەر لە دەرەوەی خێزانەكە بێت، ئەوا سزا دەدرێت بە بەند كردن كە لە سێ ساڵ كەمتر نەبێت و لە دە ساڵ زیاتر نەبێت.