ڕەشات كەسابە تایبەتمەندی كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ گوڵان: لە بەردەم پەرەپێدانی شەراكەتێكی ستراتیژی لە نێوان ئەمریكا و عێراقدا ئاستەنگ هەیە
ڕەشات كەسابە پڕۆفیسۆری سیاسەتی ئەمریكییە لە سكووڵی هێنری جاكسۆن بۆ دیراسەتە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی واشنتۆن و پێشتریش بۆ ماوەی 10 ساڵ بەڕێوەبەری ئەم سكووڵە بووە. شارەزا و تایبەتمەندی مێژوو و سیاسەتی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و هەروەها وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە وەك مێژووی ئابووری، پەیوەندییەكانی نێوان دەوڵەت و كۆمەڵگە، پرسی كۆچبەران، مەسەلەی ناسیۆنالیزم و سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتوووەكان و مێژووی جیهان. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا شرۆڤە و تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئەو گۆڕانكارییانەی لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا ڕووی دا و سیاسەتی ئەم ئیدارەیە لە ئاست ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ئەم ناوچەیە.
* زۆر باس لەوە دەكرێت كە گۆڕانكاری بە سەر باری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا هاتووە، بە تایبەتی لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵاتی كۆشكی سپی لەلایەن جۆ بایدنەوە، ئەگەر ئێمە ئەو ڕەچاو بكەین كە سەرۆك جۆ بایدن جەختی لەسەر كاری فرەلایەنی و گەڕانەوە بۆ دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان كردووەتەوە، ئایا هەڵسەنگاندنی ئێوە چییە لەم ڕووەوە و ئایا پێتان وایە ئیدارەی ویلایەتە یەكگرتووەكان بە سەرۆكایەتیی بایدن ڕێچكەیەكی تایبەت بە خۆی گرتووەتەبەر لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا؟
- لە ڕاستیدا ئەو پابەندبوونەی سەرۆك جۆ بایدن كە ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن، پتر بانگەشەیە و ڕەنگدانەوە و بەرجەستەبوونی بەدی ناكرێت لە هەڵگرتنی هەنگاوی عەمەلیدا، كە دەتوانین لەم ڕووەوە ئاماژە بە چەند نموونەیەك بكەین: ئێوە لە بڕیارە بە پەلە و پڕ لە پشێوییەكەی بڕوانن كە بۆ كشانەوە و جێهێشتنی وڵاتی ئەفغانستان دەری كرد، كە پرس و ڕاوێژكردنی پێشوەختەی لەگەڵ هاوپەیمانەكانی وڵاتەكەیدا (ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا) نەكرد لەم بارەیەوە. هەروەها دەكرێت ئاماژە بە ڕێككەوتنی ئەمنیی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و بەریتانیا و ئوستڕاڵیا بكەین بۆ پەرەپێدانی ژێرئاوی كە بە وزەی ئەتۆمی كار دەكات، ئەوە بوو ئەمریكا بە بێ گەڕانەوە و ڕاوێژكردن لەگەڵ وڵاتی فەڕەنسا ئەم كارەی كرد. هەروەها لەم ڕووەوە ڕێچكە و ڕێبازێكی دیاریكراو بەدی ناكەین كە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن گرتبێتیەبەر لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا. هەروەها ئەوەی مایەی ناڕەحەتی و نائومێدیی زۆر كەسە، ئەوەیە كە ئیدارەكەی سەرۆك بایدن درێژەی بە زۆرێك لەو سیاسەتانە داوە كە پێشتر ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپ گرتنیەبەر لە ئاست چیندا.
* ئەی چۆن لە لە ئایندەی پەیوەندییەكانی نێوان وڵاتی عێراق و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەڕوانیت؟ ئایا پێت وایە بتوانرێت شەراكەتێكی ستراتیژی و درێژخایەن لە نێوانیاندا بێتەئاراوە، بە تایبەتی كە دانوستاندنی ستراتیژی لە نێوانیاندا ئەنجام دراوە؟ ئایا هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییە هیچ كاریگەرییەكیان لەسەر ئایندەی ئەم پەیوەندییانە دەبێت؟
- ئەوەی لەم ڕووەوە بووەتە بەربەست و ئاستەنگ بۆ لایەنی عێراق بۆ ئەوەی شەراكەتێكی درێژخایەن و بەردەوام لە نێوان عێراق و ویلایەتە یەكگرتووەكاندا بەدی بێت، بریتییە لە كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی وڵاتی ئێران، كە ئەم دەستڕۆیشتووییە بەغدای كۆت و بەند كردووە، بۆ بەدیهێنانی ئەو شەراكەتەی ئاماژەمان پێ كرد. خۆ ئەگەر بپرسین: بۆچی ئێران ئەم چەشنە كاریگەرییەی لەسەر بەغدا هەیە؟ ئەوا وەڵامەكە ئەوەیە كە ئێران بوونی ئەم جۆرە شەراكەتە لە نێوان عێراق و ئەمریكادا بە هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی تاران دادەنێت.
* كێشەكی ئاڵۆز و درێژخایەنی دیكەی ئەم ناوچەیە بریتیە لە ناكۆكیی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل، كە ئاشكرایە تا ئێستا سەرجەم هەوڵ و دەستپێشخەرییەكان بێ ئاكام بوون و بگرە نائومێدی زیاتریان لێ كەوتووەتەوە، ئێوە چۆن لە ئایندەی ئەم ناكۆكییە و لە ئاسۆكانی چارەسەركردنی دەڕوانن؟
- پێشبینی من لەم ڕووەوە ئەوەیە كە ئەم ناكۆكییە لە نێوان هەر دوو لایەنی فەلەستینی و ئیسرائیلدا بۆ ڕۆژگارێكی دیكەش درێژە دەكێشێت و بەردەوام دەبێت، بە تایبەتی ئەگەر ئێمە ئەو ڕاستییە لەبەرچاو بگرین كە ئیسرائیل تەواو پێداگری لەسەر دروستكردن و بنیاتنانی كۆمەڵگە جوولەكەنشینەكان دەكاتەوە لەسەر خاكی فەلەستین و لە كەناری ڕۆژئاوای داگیركراودا. دواتر هەرچەندە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و خودی یەكێتی ئەوروپا بە ڕواڵەت و ڕووكەش ئاماژە بە پشتیوانی و پاڵپشتی خۆیان دەكەن بۆ گرتنەبەری ئەو چارەسەرەی كە بوونی دەوڵەتێكی فەلەستین لە پاڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا لەخۆدەگرێت، ئەوا لە ئێستادا ژمارەیەكی كەمی شرۆڤەكاران و شارەزایان بەدیهاتن و هاتنەئارای ئەم چارەسەرە بە كارێكی واقیعبینانە دادەنێن. چونكە دەبێت ئێمە ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ژمارەیەكی زۆری كۆمەڵگە جوولەكەنشینەكان و پتر لە (500) هەزار ئیسرائیلیی نیشتەجێبوو لە كەناری ڕۆژئاوای داگیركراودان.
* هەر لە پەیوەندی بە ئیسرائیلەوە، بەڵام ئەم جارەیان لە بارەی پرسێكی جیاوازەوە كە بریتییە لە ڕێككەوتنی ئاشتیی ئەم وڵاتە لەگەڵ چەند وڵاتێكی عەرەبیدا، دەمانەوێت بپرسین: ئێوە چۆن لە ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و چەند وڵاتێكی عەرەبی لە ناوچەی كەنداو دەڕوانن؟ ئایا پێتان وایە ئەم ڕێككەوتنانەی ئاشتی درێژە دەكێشن و ئایا لەو باوەڕەدان كە ئەم ڕێككەوتنانە خزمەت بە برەودان بە سەقامگیری و ئاسایشی ناوچەكە دەكەن؟
- ئەوە ڕاستە كە زیاتر لە ساڵێكە ئەم ڕێككەوتنانەی ئاشتی واژۆ كراون و لە ڕاستیدا ئەوەی دەكرێت لەم ڕووەوە ئاماژەی پێ بكرێت، ئەوەیە كە وا دەردەكەوێت هەندێ لە وڵاتانی ناوچەی كەنداو، بەتایبەتی وڵاتانی ئیمارات و بەحرەین پێداگرن لەسەر ئەوەی كە درێژە بەو ڕێككەوتنانەیان بدەن كە لەگەڵ ئیسرائیدا واژۆیان كردووە، هۆكار و پاڵنەری سەرەكیی ئەنجامدانی ئەم ڕێككەوتنانەشیان بریتی بوو لە ترس و نیگەرانییان لە بەرامبەر كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی ئێران بەسەر ئەو وڵاتانە و تێكڕای ناوچەكەوە.
* ئەگەر باس لە وڵاتی توركیا بكەین كە وڵاتێكی گەورە و خاوەن سەنگ و قورسایی و نەخشی تایبەتە لە ڕەوت و پەرەسەندنەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئایا هەڵسەنگاندنتان بۆ ڕۆڵ و ئەدای توركیا چییە لەم ناوچەیەدا و ئایا پێتان وایە تا چەند سیاسەتی دەرەوەی ئەم وڵاتە سەركەوتووە لە بەدیهێنانی ئامانجەكانیدا و لە كوێدا شكستی هێناوە و نەیتوانیوە دەرئەنجامی خوازراو بەدەست بهێنێت؟
- ئەوە ڕاستە كە توركیا بە ڕاستی وڵاتێكی بەهێز و كاریگەرە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام ئەوەی دەكرێت لەم بارەیەوە جەختی لەسەر ئەوە بكەینەوە ئەوەیە كە لە دوای بەهاری عەرەبییەوە- چەند ساڵێك پێش ئێستا- ئەوا ڕەجەب تەییب ئەردۆغان زۆرێك لە وڵاتە دراوسێ عەرەبییەكانی ناوچەكەی و تەنانەت وڵاتی ئیسرائیلیشی لە توركیا دوور خستووتەوە. لەبەر ئەوە ڕەنگە زیادەڕەوی نەبێت ئەگەر بڵێین لە ئێستادا توركیا تاكە دۆستێكی ڕاستەقینەی مابێت لە ناوچەكەدا، ئەوا وڵاتی قەتەرە.
* ئاشكرایە كە پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵكشان و داكشانی زۆری بەخۆوە بینیوە، بەڵام نەگەیشتووەتە ڕاددەی پچڕاندنی پەیوەندییەكان، یان بارگرژییەكی گەورە لە پەیوەندییەكاندا و بەرژەوەندییەكانی نێوان ئەم دوو ووڵاتە هێندە زۆر بوون كە لە كۆتاییدا جۆرێك لە سازشیان بۆ یەكتری كردووە، ئایا لە ئێستادا چۆن لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتە دەڕوانیت، بە تایبەتی لە دوای ئەوەی جۆ بایدن دەسەڵاتی كۆشكی سپی گرتەدەست؟
- ئەوەی سەرنج دەدرێت ئەوەیە كە سەرۆك جۆ بایدن، بە پێچەوانەی سەرۆكەكەی پێش خۆیەوە- دۆناڵد ترەمپ- بە گەرم و گوڕی و ستایشەوە هەڵسوكەوت لەگەڵ ڕەجەب تەییب ئەردۆغاندا ناكات. ئێوە بڕوانن كە چەند مانگێكی پێ چوو- لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵاتەوە- تاوەكو سەرۆك جۆ بایدن پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆك ڕەجەب ئەردۆغاندا ئەنجام دا. لەوەش خراپتر ئەوەیە كە لە میانەی پەیوەندیی و گفتوگۆ تەلەفۆنییەكەدا خودی بایدن هەواڵێكی ناخۆشی بە ئەردۆغان ڕاگەیاند و پێی وت كە ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ددان بە كۆمەڵكوژیی ئەرمەنییەكاندا دەنێت، كە لەسەروەختی حوكمڕانی عوسمانییەكاندا ڕووی دا لە میانەی جەنگی یەكەمی جیهانیدا، ئەمە لە كاتێكدا سەرۆكی پێش خۆی -ترەمپ- خۆی لە كردارێكی لەم چەشنە لادا، لەبەر ئەوەی ترس و نیگەرانی هەبوو لەوەی كارێكی لەم چەشنە دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە پەیوەندییەكانی ئەمریكا و توركیا.
* چۆن لە پەیوەندییەكانی توركیا و هەرێمی كوردستان دەڕوانیت؟
- ئێمە دەزانین بۆ چەندین ساڵە پەیوەندییەكی سەقامگیر و ئارام لە نێوان توركیا و هەرێمی كوردستاندا هەیە و، من پێشبینی درێژەكێشان و بەردەوامبوونی بەم ئاراستەیەدا دەكەم.
