لە دیدارێكی تایبەتدا لەگەڵ پڕۆفیسۆر دكتۆر محەمەد شوكری زاویتەیی، شارەزا و پسپۆڕ لە بوارەكانی فقهی ئیسلامی و شەریعەت و توێژینەوە لە قورئانی پیرۆز، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی كرد لە بوارەكانی پێكەوەژیان، بەتایبەتی كە جەنابیان ئەندامی لێژنەی باڵای فەتوایە و ئەندامی یەكێتیی زانایانی ئایینی ئیسلامە و، خاوەنی 20 توێژینەوەی جیاجیایە لەسەر ئایینی پیرۆزی ئیسلام و، تێیدا چەندین لێكۆڵینەوە و بابەتی لەسەر پێكەوەژیان لە ئیسلامدا هەیە، جگە لەوەی سەرپەرشتیی چەندین توێژینەوەی ماستەر و دكتۆرای كردووە، هاوكات ئەندامی چەندین ڕێكخراو و یەكێتیی نێودەوڵەتیی زانایانی ئیسلامە، لێرەدا پوختەی وەڵامەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

* ئایینی پیرۆزی ئیسلام، ئایینی ئاشتی و لێبووردەیی و پێكەوەژیانە، لەمەش زیاتر كە سەیری مێژووی بەرزی مزگەوت و حوجرە و تەكیە و خانەقاكانی كوردستان دەكەین، هەموو كات سەرچاوەی ئیشق و میهرەبانی و خۆشەویستیی خودا بووە، ئایا لێبووردەیی و پێكەوەژیان و ئاشتی لە دیدی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە چۆن ڕاڤە دەكەن؟

 - جیهان لە هەموو كات زیاتر پێویستی بە پێكەوەژیانی ئایینی و لێبووردەیی هەیە، ئەمەش بەو پێیەی كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە هەموو كات زیاتر لە ڕووی ڕۆشنبیری و كولتووری و كۆمەڵایەتییەوە نزیكن و، شۆڕشی زانیاری و پەیوەندی و تەكەنەلۆژیا هەموو ئاستەنگ و بەربەستەكانی بەردەم كۆمەڵگەكانی هەڵگرتووە و، هەمووان لەناو گوندێكی گەردوونیی بچووكدا بەریەك كەوتنیان هەیە، بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكان و بەدەستهێنانی ژیانێكی ئارام و خۆشگوزەران پێویستیمان بەوە هەیە كە بنەماكانی پێكەوەژیانی ئایینی دەوڵەمەند بكەین. ئایینی پیرۆزی ئیسلامیش ئامانجێتی مرۆڤایەتی بە ئاشتی و ئارامی پێكەوە بژین، بۆ بەدەستهێنانی ئەم ئامانجەش پێویستیمان بەوە هەیە كە لێبووردە بین بەرامبەر یەكتر و، دەستبەرداری ناكۆكی و ڕق و كینە و فیتنە و ئاشوب و كوشتار بین، بەپێچەوانەشەوە، ئەگەر بەرامبەر یەكتر لێبووردە نەبین و دژی پێكەوەژیانی ئایینی بین، ئەوا هەموو دیاردەیەكی ناشیرین و قێزەوەن ڕووبەڕوومان دەبێتەوە. ئەمەش هەمووی سەلمێندراوە كە لە پێش هاتنی پەیام و لە دوای گەیشتنی پەیامی ئیسلامیش، خودای گەورە و میهرەبان پێغەمبەرمان (د.خ) وەكو ڕەحمەتێك بۆ دنیا و مرۆڤایەتی بووە، واتە بۆ موسڵمان و ناموسڵمان و ئایین و ئایینزاكان و ڕەگەزی نێر و مێ و چین و توێژەكان و منداڵ و گەورە و هەموو نەتەوەكان، پێغەمبەرمان (د.خ) زۆر گرنگی بەم بەها بەرزەی دەدا و، دواتر بووە بنەمایەكی گەورەی شارستانییەتی ئیسلامی لە سەردەمی بووژانەوەی تا ڕۆژی قیامەت، ئایینی ئیسلامی پیرۆز ئەو ئایینەیە كە ڕێز لە ئایینەكانی دیكە دەگرێت و ڕێگای بە ئایین و ئایینزاكان داوە كە لە سایەی دەوڵەت و شارستانییەتی ئیسلامیدا، بۆنە و یادە ئایینییەكانی خۆیان بكەن و، بەردەوامی بە ئایینەكانی خۆیان بدەن. بۆ پتەوكردنی پێكەوەژیان وا پێویست دەكات پابەندی دادپەروەری و كاری خێر و هەندێك جار دەستبەرداری مافە تاكەكەسییەكانیش بین و، ڕەچاوی كاری باشە لەگەڵ یەكتر بكەین. خودای گەورە و میهرەبان دەفەرموێت: «وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ» هەر خۆی لەخۆیدا خودا بە پێغەمبەرمان (د.خ) دەفەرموێت: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا  رِحْمَةً لِلْعَالَمِينَ».

 لە هەرێمی كوردستانیشدا ئەو پێكەوەژیان و لێبووردەییە ئایینییە هەبووە، ئەگەر لێرە و لەوێش هەندێك جار گرفت و كێشە هەبووبێت، ئەوا بۆ هزر و ئایدیۆلۆژیای تەكفیری دەگەڕێتەوە، كە توندڕەوی و توندوتیژی وەك هەر شوێنێكی دیكە لەم دواییانەدا هاتە ناو كۆمەڵگەی كوردیشەوە، وەكو هزری گرووپە توندڕەوەكانی داعش و هاوشێوەكانی، سوپاس بۆ خودا كە ڕێگە نەدرا هەموو ئەو ئایدیۆلۆژیا توندوتیژییانە لەناو كۆمەڵگەی كوردستاندا جێگایان ببێتەوە، بەتایبەتی لە ناوچەی پارێزگای دهۆك كە چەندین ئایین و ئایینزای وەكو مەسیحی و ئێزیدی هەیە و، لەگەڵ برا موسڵمانەكانیاندا دەژین، بێ ئەوەی حاڵەتی توندوتیژی و ڕەتكردنەوەی یەكتر ڕووبدات، لە كاتێكدا ئەم پێكەوەژیانە لە ناوچەكانی دیكەی عێراق نەماوە، لەمەشدا ڕۆڵی مامۆستایانی ئایینی ئیسلام لە كوردستاندا دیار و بەرچاوە، كە پەروەردەی هزری ڕاستەقینەی ئیسلام بوون لە مزگەوت و خانەقا و تەكیەكانی كوردستان.

* زۆربەی ڕێبەر و سەركردەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستان، لە حوجرە و مزگەوت و تەكیە و خانەقاكانی كوردستاندا هەڵكەوتوون و، ڕێبەرایەتییان بۆ سەربەخۆیی كوردستان كردووە، هەمووشیان ئەو فەرموودەیەی پێغەمبەریان(د.خ) كردووە بە دروشم كە دەفەرموێت: (خۆشەویستیی نیشتمان لە ئیمانەوەیە)، ئایا شەرعییەتی نیشتمانپەروەری و خۆشەویستیی نیشتمان لە ڕوانگەی قورئان و شەریعەتی ئیسلامەوە چۆن ڕاڤە دەكەن؟

- بە دڵنیاییەوە جگە لە رۆڵی مامۆستایانی ئایینی ئیسلامی لە كوردستان بۆ پێكەوەژیان و لێبووردەیی، هاوكات زاناو مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام بەشداریی بەرچاویان لە هەموو شۆڕش و ڕاپەرینەكانی كوردستان هەبووە و، هانی موسڵمانانیان داوە كە خاك و نیشتمانیان خۆش بووێت و پاڵپشتییان لە سەركردە كوردەكان كردووە، نزیكەی زۆربەی سەركردەكانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستان شێخ و مەلا و ئەهلی مزگەوت بوون، هەربۆیە سەركردەكانی كورد ڕێزیان لە كەمینەو پێكهاتە ئایینییەكان گرتووە و پێكەوەژیانی ئایینییان لەكۆمەڵگەی كوردستاندا دەوڵەمەند كردووە، چونكە پێكەوەژیان لە ئەسڵی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە و خودای گەورە و دلۆڤان و پێغەمبەرمان (د.خ) جەختیان لەسەر كردووەتەوە، پێغەمبەرمان (د.خ) كاتێك لە مەدینە بوو، جولەكە و مەسیحییەكان لەوێ بوون، هەموو پێكەوە دەژیان و ڕێگایان لە كەس نەدەگرت كە پەیڕەوی ئایینەكەی خۆی بكات، هەر لەسەر ئەم هزرە جوانەی ئیسلام سەركردە كوردەكان كە ئەهلی تەكیە و مزگەوت و خانەقاكانی كوردستان بوون، پێكەوەژیانیان لە كوردستان دەوڵەمەند كردووە و كردوویانەتە كولتوورێكی ڕەسەنی كوردستانی. پێغەمبەر (د.خ) لە سەرەتای پەیامی ئیسلامدا ئایەتی قورئانی پیرۆزی بۆ هاتە خوارێ كە دەفەرموێت: «وأنذر عشیرتك الأقربین» واتا سەرەتا نەتەوە و میللەتی خۆت ڕزگار بكە لە خراپەی دنیا و ئازاری قیامەت، ئەمەش دەیسەلمێنێت كە پرسی نەتەوە لە سەرەتاكانی ئیسلامەوە هەبووە و هەر دەمێنێت، وەك (الأقربون أولی بالمعروف). واتا سەرەتا خێزان و كەسوكار و نەتەوە و زمانحاڵی خۆت، ئینجا هەموو موسڵمان و بەشەرییەت، بە مەرجێك دژ بە ئایەتی قورئانی پیرۆز نەبێت.

 * ساڵانێكە بە هۆكاری سیاسی بێت، یان پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا، دیاردەیەكی نامۆ بە مێژووی بەرزی موسڵمانیەتیی كوردستان هاتووەتە كوردستانەوە، ئەویش دیاردەی توندڕۆیی و توندوتیژییە، ئایا زانایانی ئیسلامیی كوردستان چۆن ڕێگە لەم دیاردە نامۆیە دەگرن؟

- ڕاستە ئایدیۆلۆژیای دوور لە كۆمەڵگەی موسڵمان و كوردستان هاتووەتە ناو كۆمەڵگەكەمان و، تەنانەت كاریگەریی خراپیشی كردووەتە سەر هزری ڕاستەقینەی ئیسلام و میانڕەوی و پێكەوەژیان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەر وەك چۆن لە دەقە پیرۆزەكانی قورئاندا هاتووە: «يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ»، واتە دەیانەوێت تەشویشی ناو و ناوبانگی ئیسلام بكەن، بەڵام ئیسلام هەر سەركەوتووە و كاریگەریی لێ ناكرێت.

* كەواتە ئەركی سەرشانی زانا و مامۆستایانی ئایینی ئیسلام لەسەر مینبەرەكان دەبێت چی بێت و، چۆن پارێزگاری لەو مێژووە دەكەن كە زانایانی ئیسلامی پێش ئێوە لە كوردستان دروستیان كردووە؟

 - ئەركی سەرشانی هەموو زانا و مامۆستایانی ئایینی ئیسلامە كە پارێزگاری لە مێژوو و هزری ڕاستەقینەی ئیسلام بكەن و، ڕێگە نەدەن هزری توندڕەوی و توندوتیژی زاڵ بێت بەسەر جوانی و پیرۆزیی ئایین و كۆمەڵگەكەماندا، بەتایبەتی مامۆستایانی ئایینی ئەركێكی پیرۆزیان لەسەر شانە، ئەویش دەوڵەمەندكردن و دیاریكردنی ئەم بەها بەرز و پیرۆزەیە بۆ گەنجەكانمان، بەوەی ئیسلام ئایینی خۆشەویستی و ئاشتی و پێكەوەژیان و لێبووردەییە و، توندوتیژیی لە ئیسلامدا نییە و دوای ئەو هزرە هەڵە و دوور لە ئیسلامە نەكەون، جێبەجێكردنی ئەم ئەركەش ئاسانە، خودای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: «یرید الله بكم الیسر ولا یرید بكم العسر» وە لەسەر پێكەوەژیان دەفەرموێت: «لا ينهاكم الله عن الذين لم يقاتلوكم في الدين ولم يخرجوكم من دياركم أن تبروهم وتقسطوا إليهم إن الله يحب المقسطين».

پەیڕەوكردنی ئەم میانڕەوی و بەرز و جوانییەی ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە كوردستان بە تەواوەتی ڕەنگی داوەتەوە، لە كاتی هێرشی داعشەكان بۆ سەر هەموو خەڵقی خودا، بەتایبەتی بۆ سەر كوردانی ئێزیدی، مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام دەرگای مزگەوتەكانیان بە ڕووی كوردانی ئێزیدیدا كردەوە و، فریای لێقەوماوان و منداڵ و ئافرەت و پیاوانی بەتەمەن و گەنجەكانی ئێزيدی كەوتن و، تەنانەت داوای كۆكردنەوەی هاوكاری و خێریان كرد و پارێزگاریكردن لە ژیان و بژێوی ئەو ئاوارانەیان بە واجبێكی پیرۆزیان لە قەڵەم دا، لە كۆتاییدا حیسابی هەموو مرۆڤایەتی و ئایین و ئایینزاكان لای خودایە و، بۆ هیچ موسڵمانێك نەهاتووە حەق و حیساب لەگەڵ هیچ ئایین و ئایینزایەكدا بكات، ئێمە هەموو مرۆڤین لەگەڵ یەكتر بۆ پێكەوەژیان، هەر كەس لە ئێمە بیروباوەڕمان بە عەقیدەی خۆمان هەیە، بەڵام نابێت دەستێوەردان لە ئایین و ئایینزاكانی دیكە بكەین، یان دژایەتییان بكەین، چونكە ڕق و كینە لە ئیسلامدا نییە و خودای گەورەو میهرەبان قەدەغەی كردووە كە ڕق و قین و دڕندەیی بەرامبەر مرۆڤ بكرێت، ئەوەندە بەسە خوای گەورەو میهرەبان پێمان دەڵێت: «لا إكراه فی الدین»، ئەم ئایەتە كاتێك هاتە خوارەوە كە گلەیی لە پێغەمبەر (د.خ) كرد، كە بە جۆرێك لە جۆرەكان فشاری لەسەر قورەیشییەكان دەكرد تا بێنە ناو ئیسلامەوە، خودای گەورەو میهرەبان پێی فەرموو: «وَلَوْ شَاءَ  رِبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ»، لە كۆتایی ئایەتەكەدا پێی فەرموو: «لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُسَيْطِر»، تەنانەت لە ڕۆژی قیامەت زوڵمی مرۆڤ بۆ مرۆڤ مەجالی لێبووردەیی تێدا نییە، مەگەر كەسە مەزڵوومەكە عەفووی بكات، چونكە ئەوە لە كوفر و شیرك و زوڵم وشەی زوڵم لە هەمووی بەهێزتر و مەترسیدارترە، هەرچەندە شركیش جۆرێكە لە زوڵم، بەڵام لەم زوڵمەدا بەدەست خوایە عافووی بكات، یان نا، بەپێچەوانەی زوڵمی مرۆڤ بەرامبەر مرۆڤە.