پێشبینیكردن prediction بریتییە لە هەوڵی دەستنیشانكردنی خەسڵەتەكاتی دیاردەیەكی دیاریكراو لەسەر بنەمای پێدراوەكانی ئەو واقیعەی كە وەسفی دیاردەكە دەكات، واتە پێشبینی پەیوەستە بە خوێندنەوەی ئایندە لەبەر رۆشنایی وردەكارییەكانی واقیعەكە و گۆڕانكارییەكانی پێشوو، سەرباری گرنگیدان بە پەرەسەندنی ئەم واقیعە.
لە توێژینەوەیەكی گرنگدا كە لەلایەن وJ.Peter Scoble و Philip E. Tetlock نووسراوە و لە ژمارەی نۆڤەمبەر-دیسەمبەری 2020ی گۆڤاری بەسەنگی ئەمریكیForeign Affairs بڵاو كراوەتەوە، تاوتوێی پرسی بیركردنەوە لە ئایندەی سیاسەت دەكرێت، تێیدا هەردوو توێژەر ئەوە دووپات دەكەنەوە كە هەموو سیاسەتێك بریتییە لە پێشبینیكردن و ئاراستە پێشبینیئامێزەكانیش ئامراز و ئامانجەكان پێكەوە گرێ دەدەن. بۆ نموونە، بە چاوپۆشین لە ئایدیۆلۆژیا و پاڵنەری پارتە سیاسییەكان، ئەوا خاوەن بڕیارەكانی نێو حزبەكان نایانەوێت و ناخوازن كردار و سیاسەتەكانیان دەرئەنجامی چاوەڕواننەكراویان هەبێت.
ئەم دۆخە، هەروەك هەردوو توێژەر ئاماژەی پێدەكەن، خاوەن بڕیار دەكاتە كەسێكی پێشبینیكار forecaster بەڵام ئەم ئەركە بۆ كەسێكی سیاسی و خاوەن بڕیار كارێكی دژوارە كاتێك مەسەلەكە پەیوەست بێت بە پرسێكەوە كە لە رووی جیۆپۆلەتیكییەوە geopolitics گرنگ بێت، ئەو بوارەی كە تەنیا بە راددەیەكی كەم دەتوانین لە رێساكانی گەمەكە تێبگەین، و زانیاریش لەبارەوەیەوە ناتەواوە، بەو پێیە شارەزایان بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر بوارێكی بەرتەسكیان لەبەردەمدایە بۆ پێشبینیكردنی داهاتوو و رووداوەكانی.
ئەم دۆخە مایەی چەندین تەحەددییە كە بەرجەستەكاری كۆمەڵێك كێشەی كرداری و جێبەجێكارین و رووبەڕووی خاوەن بڕیارەكان دەبنەوە، كە لەلایەك سنووری خەیاڵكردنەكان limits of imagination، هەروەك هەردوو توێژەرە دەڵێن، خاڵی نەبینراو دەخوڵقێنێت كە دەبێت خاوەن بڕیارەكان لەسەر بنەمای ئەزموونەكانی پێشوویان پڕیان بكەنەوە، بەڵام بە زۆری سیاسەتمەدارە خاوەن بڕیارەكان گریمانەی ئەوە دەكەن كە بیرۆكەكانی پەیوەست بە داهاتۆوە هەمان بیرۆكەكانی رابردوون و بەو پێیە هەمان نەخشەی هزری دووبارە دەكەنەوە تەنانەت ئەگەر ژینگە و هەلومەرجی دەوروبەریشیان گۆڕانكاریی دراماتیكی بەسەردا هاتبێت. لە هەمان كاتدا ئەگەر داڕێژەرانی بڕیاری سیاسی مامەڵە لەگەڵ سەرجەم ئەو هەڕەشانەدا بكەن كە رواڵەت و رووكارێكی خەیاڵییان هەیە، ئەوا پێویستیان بە دامەزراوەیەكی ئەمنیی گەورە هەیە كە تێچوونێكی گەورەی دەوێت بە چەشنێك دەوڵەت ناتوانێت هیچ شتێكی دیكە ئەنجام بدات.
بۆ نموونە، ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بنكەی سەربازی لە پتر لە 70 دەوڵەتدا هەیە و زیاتر لە 4 ملیۆن فەرمانبەری فیدڕاڵی لە بواری ئاسایشی نەتەوەیی و 1.3 ملیۆن سەربازی ئامادەشی بۆ جەنگ هەیە، سەرباری چەندین ملیۆن سەربازی یەدەگ، بە چەشنێك كە خەرجییەكانی ئاسایش گەیشتونەتە 1.25 ترلیۆن دۆلار.
لەگەڵ ئەوەشدا، هەردوو توێژەر ئاماژە بەوە دەكەن كە كاتێك پرسەكە پەیوەندیدار دەبێت بە بابەتی پێشبینیكردنەوە، ئەوا خراپترین پێشبینیكردن لە ئەمریكا دەكرێت و بەو پێیە و سەرەڕای ئەوەی تێچوونێكی زەبەلاح خەرج دەكات لە بوارەكانی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی و جیهانییەوە، ئەوا هێشتا دەبێتە قوربانیی موفاجەئاتەكان. لەم سۆنگەیەوە، -ئەم دوو توێژەرە- بانگەشەی ئەوە دەكەن كە رێگایەكی باشتر هەیە كە دەرفەتێكی واقیعی بۆ ئەمریكا دەستەبەر دەكات، بۆ گرتنەبەری بڕیارەكان لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندێكی هۆشیارانە بۆ ئایندە، نەك لەسەر بناغەی خوێندنێكی سادەی رابردوو، و بە گوێرەی دەستنیشانكرنەكانیان ئەوا ئەم رێگایە دوو رێچكە لەخۆ دەگرێت كە لە رواڵەتدا دژبەیەكن و بریتین لە رێچكەی پلاندانان بۆ سیناریۆكان و رێچكەی پێشبینیكردنی ئەگەرئامێز. و لە راستیدا ئەم دوو رێچكەیە لە رووی گریمانەكردنەكانیانەوە assumption جیاوازن بەم شێوەیەی خوارەوە:
1- پلاندانان بۆ سیناریۆكان: ئەم رێچكەیە ئەوە دووپات دەكاتەوە كە چەندین ئایندە هەن و ئەگەری ئەوە هەیە رووبدەن كە دەكرێت بە پێی هەندێ مەرجی ماقووڵ نەك لەسەر بنەمای ئەگەر وێنا بكرێن.
2- رێچكەی پێشبینیكردنی ئەگەرئامێز: باوەڕی بەوەیە كە دەكرێت دەرهاویشتەكانی ئەو ئەگەرانە هەژمار بكرێت كە مومكینن، و بەو پێیە دەكرێت حاڵەتی نادڵنیایی كە شكڵ و شێوەی نەگرتووە، بگۆڕێت بۆ حاڵەتی مەترسی كە قابیلی ئەوە بن لە رووی چەندێتیەوە بپێورێن.
لەبەر ئەوەی ئەم دوو رێچكەیە توخمی بەهێزی تایبەت بە خۆیان هەیە، ئەوا هەردوو توێژەر پێشبینی ئەوە دەكەن كە لە یەك رێچكەدا ئاوێتە بكرێن بۆ دەستخستنی رێچكەیەكی باشتر، ئەوەش دووپات دەكەنەوە كە دەكرێت ئەم رێچكە باشترە چوارچێوەیەك بۆ بڕیاربەدەستان دەستەبەر بكات، لە پەیوەندی بە ئایندە مومكینەكان و هۆشیاربوونەوەی بەردەوام لەبارەی هەر یەكێك لەو ئەگەرانەی دەكرێت بێنەئاراوە، لەبەر ئەوە هەردوو توێژەر ئومێدی ئەوە دەكەن كە دەكرێت بڕیاربەدەستان بتوانن بە گرتنەبەری ئەم رێچكەیە بە داناییەوە گرەو لەسەر سبەی واتە ئایندە بكەن.
پلاندانان بۆ نادڵنیایی
هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و ( تیتلوك) جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە بارودۆخە بێ پێشینەكان Unprecedented situations بە دیاریكراوی بارودۆخی نادڵنیایین uncertainty، بۆ نموونە دروستكردن و پەرەپێدانی چەكی ناوكی، كێشەیەكی نوێی خوڵقاند، لەبەر ئەوەی ئەم چەكە دەتوانێت لە میانەی چەند كاتژمێرێكدا چەند دەوڵەتێك تێكبشكێنێت و بەو پێیە هێزە گەورەكان رووبەڕووی دۆخێكی بێ پێشینە بوونەوە و ئەمریكا هەوڵیدا كێشەكە بگۆڕێت بۆ كێشەیەكی حیساب بۆكراو a calculate one
هەردوو توێژەر سەرنجی ئەوە دەدەن كە لە میانەی جەنگی دووەمی جیهانیدا و لە رێی Rand Corporation هاوپەیمانەكان توانییان سەركەوتنی گەورە بەدەست بهێنن لە مەیدانی توێژینەوەكانی پەیوەست بە ئۆپەراسیۆنەكان Operations و جێبەجێكردنی رێچكە و رێگاكانی ئامارئاسا بۆ برەودان بە دەرئەنجامەكانی دەستێوەردانە تەكتیكییەكانەوە. بەڵام هەردوو توێژەر ئەوە روون دەكەنەوە كە ئەم سەركەوتنە تەكتیكییە مایەی گاڵتەجاڕی بوو Farcical. لەبەر ئەوە شرۆڤەكاران نەیانتوانی خۆیان لە حاڵەتی نادڵنیایی لابدەن و نكۆڵی لێ بكەن، لەبەر ئەوە پرسیارێكی گرنگ ورووژێنرا دەربارەی ئەوەی چۆن دەكرێت ستراتیژییەتێكی ماقووڵ دابرێژرێت؟
توێژەری دێرین لە دامەزراوەی راند (هێرمان كان- Herman Kahn) وەڵامی ئەم پرسیارەی خستەڕوو و دەڵێت: ئەگەر ژیانی رابردوو نەتوانێت ستراتیژیەتێك دابڕێژێت، ئەوا دەكرێت ئایندەی خەیاڵكراو بەدی بهێنێت. و (هێرمان كان) هەوڵیدا پەرە بە داڕشتنی تایبەتی بە خۆی بدات لە پەیوەندی بە دانانی ستراتیژیەتەكانەوە لە پێناوی خستنەڕووی ئەزموونێكی بەدیل، واتە لە رێی ئەزموونەكانەوە ئەمریكا ئامادەكاری بۆ ئایندە بكات. بە تێڕوانینی (كان) خاوەن بڕیارە سیاسییەكان سیناریۆەكانی مێژوو بۆ حاڵەتێكی دروستكراو و سەربوردەیەكی مێژوویی بەكار دەهێنن، لەبەر ئەوە لەم بارەوە دەڵێت: لە رابردوودا سیناریۆكان ئازادبوون و زۆر پەیوەندیدار نەبوون بە پرسە سەرەكییەكانەوە Freewheeling and discursive. بەڵام دوای ئەوەی پلاندانان بۆ سیناریۆكان هاتە بواری بزنێسەوە، ئەوا گۆڕانكاری پەیكەربەندی بەسەردا هات، لە گرنگترینیان: پلاندانەرانی سیناریۆكان دوو پێوەری نادڵنیاییان دەستنیشان كرد و جەخت لەسەر بەها پەرگیڕەكانی هەر یەكێكیان كرایەوە، لەگەڵ داڕشتنی چوار ئەگەر بۆ جیهانی ئایندە.
مەرج نییە ئەو سیناریۆیانەی دەخرێنەڕوو پێشبینیئامێز بن، بەڵام دەكرێت ئیستفزازی بن. پلاندانەرانی ئەم سیناریۆیانە گریمانە پێشكەش دەكەن لەبارەی ئەوەی جیهان چۆن هەڵدەسووڕێت و مرونەتێكی هۆشیارانە Cognative flexibility پێشكەش دەكەن بۆ سیناریۆیەكی باشتر كە دەكرێت بگیرێتەبەر لەبەرامبەر ئەو ئایندەیەی دادێ.
لە مێژە سیناریۆەكان بۆ چارەسەركردنی هەندێ كێشەی ئاڵۆز بەكار دەهێنن، و بە تایبەتی ئەو كێشانەی لەسەر ئاستی جیهان مەترسیدارن و هێشتا لە حاڵەتی گۆڕانكارییەكی بەردەوامدان وەك پەیوەندی ئەمریكا و چین. دامەزراوەی راند راپۆرتێكی لەبارەی ستراتیژیەت پەیوەست بە چینەوە بڵاوكردەوە، كە راپۆرتەكە چوار سیناریۆ لەبارەی پێگە و دۆخی چین لە ماوەی 30 ساڵی داهاتوودا لەخۆدەگرێت.
هەروەك هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و تیتلوك) روونی دەكەنەوە سیناریۆكان ئەمانە لە خۆدەگرێت:
1) چینی سەركەوتوو Triumphant China: كە تێیدا چین لە رێی سوپایەكی نوێ و ئابوورییەكی پڕ لە داهێنانەوە لە زۆر بواردا هەژمونی خۆی بەسەر شانۆی جیهانیدا دەچەسپێنێت
2) چینی هەڵكشاو :Ascendant China كە چین بە هێزێكی بەرچاو دادەنرێت نەك تەنیا لە ئاسیا بەڵكو لە شوێنەكانی دیكەی جیهان.
3) چینی چەقبەستبوو Stagnant China: كە چین پێدەنێتە نێو قۆناغێكی چەقبەستووە بەهۆی ئەوەی گەشەیەكی كەم دەكات و رووبەڕووی پشێوی كۆمەڵایەتی دەبێتەوە.
4) تەقینەوەی چین لە ناوەوەڕا Imploding China: كە چین دەناڵێنێت بەدەست تەنگژە و داڕووخانی ناوخۆییەوە كە رەهەندی وجوودییان هەیە و سەردەكێشێت بۆ ناسەقامگیری ناوخۆیی كە دەبێتەهۆی بنكۆڵكردنی دەستڕۆیشتوویی نێودەوڵەتیی چین.
مەودا و بەرفراوانیی ئەم سیناریۆیانە بۆی هەیە ببێتەمایە ئەوەی خاوەن بڕیارە سیاسییەكان پەرە بەو ستراتیژیەتانە بدەن كە ببنە هۆی ئەوەی لە ئایندەدا پێگەی دەوڵەت بەهێز بێت، بەڵام بە چاوپۆشین لەو ئایندەیەی كە پیادە دەكرێت، ئەوا بوونی چەندین تێڕوانینی جیاواز لە بارەی ئایندەوە بۆی هەیە كارەكە مەحاڵ بكات و، دانانی پلانێكی باش بۆ ئایندە بە مانای دانانی كۆتوبەندە لەسەر پلانی داهاتوو، بەڵام بە زۆری ئەم كۆت و بەندانە بەس نین بۆ خاوەن بڕیاری سیاسی بۆ ئەنجامدانی ئەو كارەی پێویستی بەوەیە بزانێت باشترین ئایندە چییە.
گۆڕینی نادڵنیایی بۆ مەترسی
پێشبینیكاران پێیان وایە پلاندانان بۆ سیناریۆكان تا راددەیەكی گەورە كارێكی ئاڵۆز و بە چەشنێك مەترسیدار و چەواشەكارانەیە، لەم رووەوە نەك تەنیا ئاماژە بە نەبوونی بەڵگەی جێگیر بۆ پاڵپشتیكردنی ئەو بانگەشانەی كۆتوبەند دروست دەكەن لەسەر پلاندانان بۆ سیناریۆكان، بەڵكو باس لەوە دەكەن كە سرووشتی سەرنجڕاكێشی سیناریۆیەكە بۆی هەیە كۆمەڵێك لایەنگیری ناعەقڵانی بخوڵقێنێت لە رووی لەخشتەبردنی خاوەن بڕیارەكە لە پەیوەندی بە ئەنجامدانی كردارێكی ئامارئاسا و ژمێركارییانەی بنەڕەتییەوە. لە هەمان كاتدا هەر رووداوێكی كتوپڕ ئەگەری روودانی سیناریۆیەكی دیاریكراو كەم دەكاتەوە.
بە گشتی، پلاندانان بۆ سیناریۆكان جۆرێك لە خەیاڵكردن لەخۆدەگرێت Imagination بەڵام پێشبینیكردن بە ئاراستەی پشتبەستن بە لێكدانەوە كار دەكات، هەروەها رێچكەی خوێندنەوەی ئایندە Deductive approach ئەو یاسایە بەكار دەهێنێت كە وەسفی رەفتاری سیستمەكە دەكات بۆ پێشبینیكردنی داهاتووی دەوڵەت، بەڵام رێچكەی ئیستقرائی Inductive approach ئەم جۆرە تێگەیشتنە بە پێویست نازانێت، لەبەر ئەوەی بە زۆری ژمارەكان بەسن بۆ گریمانەكردنی ئەوەی ئایندە بە شێوەیەك لە شێوەكان رەنگدانەوەی رابردووە.
هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و تیتلوك) جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە سیاسەتی نێودەوڵەتی مایەی تەحەددین بۆ ئەم رێچكانە لەبەر ئەوەی ئەو یاسایانەی بوونەتە بنەمای هەڵسووڕانی سیستمە نێودەوڵەتییەكە یاسای دژوارن، یان مایەی گفتوگۆیەكی دوورو درێژن، بە تایبەتی بە زۆری ئامارە گرنگەكان لەبەردەستدا نین، یان بێ پێشینەن و بە هەزاران گۆڕدراو بە چەشنێكی بێشومار لەگەڵ یەكدا كارلێك دەكەن. و لەبەر ئەوە زەحمەتە بتوانرێت لە رێی پرەنسیپە تیۆرییەكانەوە، یان لە رێی بەدەستهێنانی دەرئەنجامەكان لە ئەزموونەكانی رابردووەوە خوێندنەوە بۆ رووداوەكانی داهاتوو بكرێت.
و لەم روانگەیەوە، ئەوا مێژوونووسان و شارەزایانی سیاسەتی دەرەوە بە زۆری پێشبینیكاری خراپن Bad forecaster بە تێڕوانینی هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و (تیتلوك ) و لە توێژینەوەیەكی پڕۆفیسۆر (تیتلوك) لە ساڵی 2005 ئەوە روون دەكاتەوە كە ئەو شارەزایانەی چەند رۆژگارێكی جیاوازیان بینیوە، رووبەڕووی دژواری دەبنەوە لە بەرەنگاربوونەوەی تەحەددییە هەڕەمەكییەكان و بەو پێیە دوچاری زەحمەتی دەبنەوە لە پێشبینیكردنی رووداوە جیهانییەكان، لەبەر ئەوە لە نێو پێشبینیكارە سەرنجڕاكێشەكاندا خراپترین ئەدایان هەبوو. هەر لەم توێژینەوەیەدا پڕۆفیسۆر (تیتلوك) ئەوەی بۆ دەركەوت كە كلیلی پێشبینیە جیۆپۆلەتیكییەكان بریتییە لە راهێنانی كەسانی كارامە لەسەر پرسی ئەگەرەكان و دووركەوتنەوە لەو بابەتانەی كە لایەنگیری لەخۆدەگرن، بەو شێوەیە ئەم گرووپە كاریگەریی ئەرێنییان دەبێت.
بە بۆچوونی پڕۆفیسۆر (تیتلوك)، باشترین پێشبینیكاران خۆیان لە قەرەی ئەو پرسیارانە دەدەن كە وەك گرێكوێرە دەردەكەون، ئەویش لە رێی دابەشكردنیانەوە بۆ چەند بەشێك، و گەڕان بە دوای دووبارەبوونەوەكردنەوەی پێشووی رووداوی هاوشێوە و هەمواركردنەوەی ئەگەرەكان لەسەر بنەمای تایبەتمەندیی هەلومەرجەكە. Uniqueness of the situation و نوێكردنەوەی بەردەوامی مەزەندەكردنەكان پێ بە پێی دەركەوتنی زانیارییە نوێیەكان. لوتكەی دەستكەوتی پڕۆفیسۆر (تیتلوك)، بریتییە لە گەیشتن بە دەرئەنجام پەیوەست بە بەدەستهێنانی خاڵەكانەوە Scores كە مەزەندەكردنەكانی شرۆڤەكارانی CIA تێپەڕاند (سەرەڕای ئەوەی ئەم شرۆڤەكارانە بە رێژەی 30% زانیاری بەنرخیان لەبەردەستدا بوو.
سوودی توانای دانانی ئەگەری واقیعی بۆ ئایندەكان سوودێكی ئاشكرا و بەرچاوە، ئەمەش دەرفەتمان پێ دەدات بە خێرایی لە ئایندە بڕوانین، بەڵام تەنانەت باشترین پێشبینیكارەكان رووبەڕووی سنووربەندی و تەحەددی Limits دەبنەوە، لەبەر ئەوە ئەگەر لێیان بپرسیت، پێشبینی و چاوەڕوانییەكانتان بۆ رووداوەكانی 3 یان 5 ساڵی داهاتوو چییە، ئەوا بۆچوونەكەیان بە شێوەیەك دەبێت كە ناتوانیت جیای بكەیتەوە لە دەستنیشانكردنە هەڕەمەكییەكان Random guessing بەڵام تا ئەو راددەیەی كە سەركردەكان پێویستیان بە دەركردنی ئەو بڕیارانە دەبێت كە گۆڕینیان دژوارە و لە مەودایەكی دووردا كۆتاییان پێ دێت، ئەوا زەحمەتە بتوانین پێشبینیكاران بە داڕشتن و دارێژەرانی سیاسەتەكانەوە گرێ بدەین. خاوەن بڕیارە سیاسییەكان دەیانەوێت بە وردی ئەو رووداوە بزانن كە لە ئایندەی نزیك، یان دووردا روودەدات. ئەمەش تەحەددی گەورەی بەردەم پێشبینیكارانی بواری سیاسەتە، كە ئەگەرچی دەتوانن رواڵەتەكانی ئایندە روون بكەنەوە، بەڵام ناتوانن زانیاری پێویست و ورد بخەنە بەر دەم خاوەن بڕیارەكان، كە پشتبەستن بە تەنیا پێشبنییەكیش بە هەڵەداچوونە.
وەڵام بۆ ئایندە
هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و تیتلوك) ئەوە دووپات دەكەنەوە كە یەكەم شت بە بیردا بریتییە لە: چۆنیەتی گرێدانەوەی ئەو رێچكە جیاوازانەی هەوڵ دەدەن ئایندە بخوێننەوە. ئەم گرێدانەوەیە بەرجەستە دەبێت لە كۆمەڵێك پرسیاردا كە هەر زوو چەند ئاماژەیەكی پێشبینیئامێز دەخەنەڕوو، لە بارەی ئەوەی دەكرێت وێنا بكرێت لە بارەی ئایندەوە، ئەمەش بوار بە داڕێژەرانی بڕیاری سیاسی دەدات كە لە نزیكترین كاتدا گرەوی زیرەكانەتر بكەن. واتە لەبری هەڵسەنگاندنی ئەو سیناریۆیەی زیاتر ئەگەری روودانی لێ دەكرێت لە مەودای دووردا، ئەوا داڕشتن و دانانی كۆمەڵێك پرسیار دەربارەی پێشبینییەكان بوار بۆ شرۆڤەكاران دروست دەكات، بۆ گۆڕینی ئەو ئایەندانەی ئەگەری هاتنەدییان لێ دەكرێت بۆ كۆمەڵێك لە ئاماژەی روون كە بكرێت لە مەودای كورتدا سەرنج بدرێن، پێویستە ئەم پرسیارانە ئەزموون بكرێن، بەڵام نەك لە سەر بنەمای بەها شەخسییە تاكەكەسییەكان، بەڵكو لەبەر ئەوەی وەك كۆمەڵێك پرسیاری جیاواز و تایبەتمەند دەردەكەون، بە چەشنێك هەر كۆمەڵێك زانیاری پێشكەش دەكات لەبارەی ئەوەی كام لە ئایندە وێناكراوەكان دێتەدی و، لە دەرئەنجامدا داڕێژەری بڕیار راناكێشرێت بەرەو سەربوردەیەكی دیاریكراو لە پێناوی تێكەڵكردنی ماقووڵییەت و ئەگەرایەتی. لەبری ئەوە، ئەوا وەڵامە گەوهەرییەكان بۆ پرسیارە دیاریكراوەكان پێوەرێكی سادە دەخەنەڕوو بۆ هەڵسەنگاندن و حوكمدانی پێشوەخت دەربارەی ئەوەی ئایندە چۆن دەبێت. ئەگەر ئایندە پەیوەست بوو بە ئاسایشی نەتەوەییەوە ئەوا چەندین ئاماژە و هۆشیار رۆڵی گرنگ دەبینن.
گرێدانەوەی سیناریۆكان، هەروەك هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و تیتلوك) نووسیویانە، بە كۆمەڵێك لە پرسیارە پێشبینئامێزەكانەوە گرفتەكانی پەیوەست بە پێشبنیكردن دەخەنەڕوو كە بەم شێوەیەی خوارەوەن:
یەكەم: كاتێك پرسیارەكان پرسیاری ورد دەبن، ئەوا بوار ناهێڵێتەوە بۆ پانتاییەكی گەورەی مانۆڕكردن.
دووەم: لەبەر ئەوەی پرسیارەكان گریمانەكان بەتاڵ دەكەنەوە، ئەوا دەبنەهۆی دواخستنی زانیارییە گرنگەكان.
سێیەم: جۆراوجۆریی كۆمەڵە پرسیارەكان رێگری دەكات لەوەی پێشبینیكارەكان زیادەڕەوی بكەن لە بایەخدانی گەورە بە ئاماژەیەكی دیاریكراو كە رەنگە زۆر گرنگ نەبێت و بە هەڵە بگەنە دەرئەنجامێك بەوەی رایبگەینن كەوا سیناریۆیەكی دیاریكراو خەریكە روودەدات.
چوارەم و كۆتایی: لەوەش گرنگتر ئەوەیە كە لەبەر ئەوەی كۆمەڵێك پرسیار سەردەكێشن بۆ پێشبینیكردن، ئەوا دەكرێت چەند ئەگەرێك پڕ ماناش بخاتەڕوو دەربارەی ئەگەری روودانی چەند رووداوێكی دیاریكراو لە ئایندەدا. ئەمەش جۆرێك دەبێت لە سیستمی ئاگاداركردنەوەی پێشوەختە.
كۆتایی
هەردوو توێژەر (سكوبڵ) و تیتلوك) بەم قسەیە كۆتایی بە توێژینەوەكەیان دەهێنن: پێویستە هەر دیدگایەك بۆ ئایندە گرێ بدرێتەوە بە بڕیارە گرەودارەكانەوە. توێژەران و پیادەكاران بانگەشەی ئەوە دەكەن كە ئەگەر سیناریۆی پێشبینیكردن بە پلاندانان و ئەگەرەكانەوە ناساز بوون، یان دژبەیەك بوون، ئەوا مەزەندە و ئامانجی جیاواز بەدەستەوە دەدەن. پلاندانەرانی سیناریۆكان قەناعەتیان بەوە هەیە كە ئایندە بریتییە لە حاڵەتی نادڵنیایی و پێویست بە پێكدادان ناكات لەگەڵ پێشبینیكاران بۆ گۆڕینی حاڵەتی نادڵنیایی بۆ حاڵەتی مەترسیی كارەساتبار.
دانانی كۆمەڵێك پرسیار دەرفەت دەخوڵقێنێت بۆ ئەوەی هەر رێچكەیەكی كاریگەری ئەرێنی خۆی هەبێت، لەگەڵ گۆڕینی مەودای دووری موجەڕەد بۆ مەودای كورتی دیاریكراو كە ئەمەش هاوكار دەبێت بۆ سەركردەكان بۆ ئەوەی بە خێرایی لە ئایندە تێبگەن و كاربكەن لەسەر خۆلادان لە مەترسییەكان و قۆستنەوەی دەرفەتەكە بۆ بەهێزكردنی ئاسایشی ناوخۆیی.
بەڵام تەگەرەی سەرەكی بەردەم رۆئیایەكی روون بۆ ئایندە، ئاستەنگێكی فەلسەفی نییە، بەڵكو بەربەستێكی رێكخراوەیی دامەزراوەییە، و گرێدانەوەی سیناریۆی پلان بۆ دانراو لەگەڵ پێشبینی پەیوەست بە ئەگەرەكانەوە هیچ مانایەكی نابێت ئەگەر بێت و جێبەجێ نەكرێت. دەبێت داڕێژەرانی سیاسەت لە گرنگی پێشبینیكردن تێبگەن و گرێی بدەنەوە بە پرۆسەی دەركردنی بڕیارەكانیانەوە.