ئەو كاتەی گوێم لە موحازەرەی پڕۆفیسۆری كوردی عێراقی شێرزاد نەجاڕ دەگرت، بە ناوی: (برایەتیی عەرەب- كوردو دیالۆگی عاقڵەكان)، دەستەواژەیەكی هینری كێسنجەری وەزیری دەرەوەو راوێژكاری پێشووتری ئاسایشی نەتەوەییم بیركەوتەوە، كاتێ قوتابییەك لێی پرسی: چ باشە بیخوێنێت، تاكو بگاتە ئەو شوێنەی پێی گەیشتووە؟ وەڵامی دایەوە:(مێژوو و فەلسەفە)، ئەو دوو پرسە بنەڕەتییە لە وتارەكەی شێرزاد نەجاڕدا ئامادەییان هەبوو لە (كۆڕبەندی گۆڕانكارییەكان- ناوەندی ئەلف) لە بەیروت و بە ئامادەبوونی ژمارەیەكی بەرچاوی دەستەبژێری فیكری و رۆشنبیری و سیاسی.
مێژوو و فەلسەفە، كە كێسنجەر پشتی پێ بەستبوون، كە ئەو پێشەنگی كۆی عاقڵەكان بوو، كە دواتر چەندین ئەكادیمیستی ناودار هاتنە پاڵیەوە، لەوەتەی سەردەمی سەرۆك جۆن كینێدی كە لە 22ی تشرینی دووەمی 1963 تیرۆركرا، ئەم كەسە دوای خۆی چەندین كەسایەتیی دیكە بوونە خاوەن پێگەی دیپلۆماسی و ئاسایشی نەتەوەیی، لەپاڵ كێسنجەر، ئەوانەشی كە بەدەركەوتن بریتی بوون لە: زبیگینۆ بریجنسكی و مادلین ئۆلبرایت و ستیفن هادلی و گۆندالیزا رایس.
بانگەواز بۆ دیالۆگی عاقڵەكان لە ناونیشانەكەیەوە وا دەخوێندرێتەوە كە پەیوەستە بە پەیوەندیی عەرەبی- كوردی، لە روانگەیەكی فەلسەفی و مێژووییەوە. دكتۆر شێرزاد فۆكسی خستە سەر شتە هاوبەش و یەكگرتووەكان و دوور لە شتە جیاوازو لێكجیاكەرەوەكان، بەتایبەتیش بانگەواز بۆ دیالۆگی بەهاو چەمكەكان، نەك دیالۆگی تفەنگ و خوێن، ئەمەش لە سۆنگەی بەرژەوەندیی هاوبەش و سوودی بەرامبەرەوە.
گرنگیی هۆشیاریی بە مێژوو و فەلسەفەكەی پشت بە گەڕاندنەوەی نابەستێت، رابردوو بە هەموو شتێكییەوە تێپەڕی، تەنیا سەلەفییەكان لە رابردوودا دەژین، بەڵام هێنانەناوەوەی مێژوو مانای گەڕاندەوەی نییە، ئامانجیش لەمەدا سوودوەرگرتنە لە وانەو پەندەكانی، كە دەبێتەهۆی بازدان بەسەر ئەو هەڵەو كەموكوڕییانەی لەگەڵیدا بوون، ئەمەش بە تەواوی بەسەر پەیوەندیی عەربی-كوردیدا جێبەجێ دەكرێت، بەتایبەتیش كورد لە مێژووی سەردەمدا و لەوەتەی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق، ئەگەر باسی عێراق بكەین، رووبەڕووی چەوسانەوەو جیاكاریی درێژخایەن بوونەتەوە، بێ لەبیركردنی هەڵەكانی زۆربەی سەركردەكانی بزووتنەوەی كورد و كاریگەرییەكانی هێزەكانی دەرەكی و ئیقلمی و نێودەوڵەتی، كە پێشتر و ئێستاش كاردەكەن بۆ لاوازكردنی هەردوولاو بەهێزكردنی هەژموون و پێگەكانی خۆیان، نەخاسمە هێزە گەورەكان كە زۆرجار شەڕو ئاژاوەیان ناوەتەوەو كێشەو ناكۆكییەكانیان ئاڵۆزتركردووە، ئەمەش بۆ رازیكردنی بەرژەوەندییە خۆویستییە تەسكەكانیان، تەنانەت بەڵێنیان بەم لا، یان بە لایەكەی دیكە داوە، بەڵام ئەم بەڵێنانەیان نەبردۆتەسەر.
ئەزموونی مێژوویی، شكستی هەموو حكومەتە دیكتاتۆری و شۆڤینی و ستەمكارییەكانی سەلماند لە چارەسەركردنی كێشەی كورد و بەدیهێنانی خواستەكانی گەلی كورد لە گوزارشتكردن لە بوونی و ناسنامەی خۆی، بەشێوەیەك كە لەگەڵ پەرەسەندنی جیهانیدا بگونجێت، وەك چۆن بزووتنەوەكانی كوردی سەرنەكەوتن لە بەدیهێنانی خواست و داواكارییەكانیان لە رێی چارەسەری سەربازی و توندوتیژییەوە، ئەمەش پێویستی بە لێكۆڵینەوە هەیە، تەنانەت سوودوەرگرتن لە دیالۆگی ئاشتییانە و شارستانییانە بە هیوای گەیشتن بە شتە هاوبەشەكان كە مایەی رەزامەندیی هەردوو لا بێت، بە دداننان بە مافەكان، هەروەها بە مافی چارەی خۆنووسینی بەرامبەر لە چوارچێوەی بەرژەوەندی و سوودی هاوبەش و لەسەر بنەمای شەراكەت و هاووڵاتیبوونی یەكسان.
دیسان ئەزموون سەلماندوویەتی كە پێكەوەژیان و لەسەر بنەمای دداننان بە فرەیی و هەمەجۆریی تاكە رێگەیە بۆ گەیشتن بە دیالۆگ و بەدیهێنانی ئەنجامی پێویست، ئەمەش پێویست دەكات كە دیالۆگی عاقڵەكان لە دەرەوەی بازنەی ریزبەندیی پێشوەختە بێت، تەنانەت ئامانجەكەشی گەیشتن بێت بە شتی هاوبەش و بەسوود، بەتایبەتیش بە گەورەكردنی كۆكەرەوەكان و كەمكردنەوەی جیاوازییەكان و رێزگرتن لە ناسنامەی تایبەت لە چوارچێوەی ناسنامەی گشتیدا، ئەمەش پێویست دەكات كە بە داڕشتنی دەستووری و یاسایی بچەسپێت، لە سۆنگەی بەها هاوبەشەكان كە تایبەتن بە گەل و وڵاتانی ناوچەكە لە بواری پەرەپێدان و رزگاری و دیموكراسی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتیدا، وێڕای زیندووبوونەوەی شارستانی كە دەبێتە هۆی پەرەسەندنی هەموو پرۆژەیەكی بووژانەوە.
ئەگەر دەوڵەتی عێراق لەوەتەی دامەرزاندنی لە ساڵی 1921، بەدەست لاوازیی هەیكەلبەندی و پێكهاتەیی حكوومی و كەمیی ئازادییەكان ناڵاندبێتی، ئەوا بەدەست كێشەی كوردیشەوە ناڵاندوویەتی كە رۆژ لە دوای رۆژ ئاڵۆز تربووە، ئەویش بە هەڵگیرسانی شۆڕش و یاخیبوونەكان، گرنگترینیان شۆڕشی سەردەمی كوردییە بە سەرۆكایەتیی مەلا مستەفا بارزانی. هەروەها ئەگەر دروشمی (لەسەر تاوێری برایەتیی عەرەبی-كوردی پیلانەكانی ئیمپریالیزم و كۆنەپەرست تێكدەشكێن) خواستەكانی چەپی عێراقی لەوەتەی سییەكان بەرجەستە كردبێت، ئەوا لە شەستەكاندا (دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) بوو بە دروشمێك بۆ ژمارەیەكی زۆری لایەنەكانی بزووتنەوەی نیشتمانیی عێراقی، لەوانەش بزووتنەوەی كوردی.
یەكەم ئاماژەش بۆ دداننان بە شەراكەتی عەرەب و كورد لە عێراق لە دەستووری ساڵی 1958دا هاتووە، كە بە دەرچوونی بەیاننامەی 11ی ئاداری 1970 و دەرچوونی یاسای ئۆتۆنۆمیی ساڵی 1974بەهێزتر بوو، بەڵام دوای ئەوەی دەستێوەردانی دەرەكی و ستەمكاریی ناوخۆ روویدا، هاوكات هەلومەرجی بابەتی كە بریتی بوو لە شەڕی عێراق- ئێران لە 1980 تا 1988، دواتریش داگیركردنی عێراق لە ساڵی 2003دا، ئەمانە بوونەهۆی سەرهەڵدانی ململانێ و ناكۆكی لە پەیوەندییەكاندا، كۆتای ئەمانەش ئەو گرژییە بوو كە لەمیانی هەڵمەتی ریفراندۆمی كورد لە 25ی ئەیلوولی 2017 و لێكەوت و كاردانەوەكانی هاتەئاراوە.
كێسنجەر سەیری وتەكەی فەیلەسووفی ئەڵمانی هیگل ناكات كە مێژوو تەڵەكەبازو فێڵبازە، تەنیا لە گۆشەی گەڕان نەبێت بەدوای هەڵەكان بۆ ئەوەی دووبارە نەبنەوە، ئەگەرنا ئەوا مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە، بەڵكو بەو شێوەیە سەیری دەكات كە سوودی لێ ببینێت، ئەمەش فەلسەفە بنەڕەتییەكەیەتی، كە فەلسەفەو مێژووی پەیوەندیی عەرەبی- كوردییە. بۆیە بە مێژوو و فەلسەفە دەتوانرێت رووبەڕووی ئێستا و ئایندە ببینەوە، كە ئەمەش بیروبۆچوونی بیرمەندی كوردییە.