دوای ئەوەی مەغۆل لە ساڵی 606دا دەستیان بەسەر پایتەختی دەوڵەتی عەباسیدا گرت، هەوڵیاندا رووبكەنە میسر و شام، بەڵام مەمالیك رووبەڕووی هێرشەكانیان بوونەوەو لە دەروازەكانی میسردا رایانگرتن، مەمالیك توانیان شام وەربگرنەوە، خەلافەتی عەباسییان لە میسرو شام راگەیاند، لەبەر ئەوەی كە مەغۆل لە بەغدا رووخاندبوویان، دوای رووخانی دەوڵەتی ئەیوبی دەوڵەتی مەمالیك بەهێز بوو، بەڵام لەبەرامبەردا دەوڵەتی عوسمانی رۆژ لەدوای رۆژ پێش دەكەوت و پەرەی دەسەند، هێزەكەیان رووی لە میسر كرد، تاكو خەلافەتی عەباسی لە مەمالیك بسەننەوە، بۆیە شەڕێكی سەخت لەنێوان عوسمانییەكان و مەمالیك لە ریدانیە روویداو مەمالیك بەزین. عوسمانییەكان (تۆمان بای)ی دواسوڵتانی مەمالیكیان لە سێدارەدا، حوكمی مەمالیك لە ساڵی 1517 كۆتایی هات، دواتر عوسمانییەكان خەلافەتی ئیسلامییان لە ئەستەنبوڵ راگەیاند، بەمەش سوڵتان سەلیمی یەكەم بوو بە خەلیفەی موسڵمانان، بنەچەی عوسمانییەكان دەگەڕێتەوە بۆ عوسمان ئەرتغرولی كوڕی سلێمان شا، ئەو یەكەم كەس بوو لەنێو گەورانی خەڵكەكەیان بڕوای بە ئیسلام هێنا، لە شاری قەرەحەسار نیشتەجێبوون، دواتر دەسەڵاتیان فراوان كرد، كاتێ رووبەڕووی دەوڵەتی بێزەنتیی رۆمیی مەسیحی بوونەوە، شاری قوستەنتینیەیان داگیركرد و لە سەردەمی محەمەد فاتح ناویان بۆ ئەستەنبوڵ گۆڕی، ئەم شارەش بوو بە پایتەختی دەوڵەت، عوسمانییەكان شەش سەدە حوكمیان كرد، قۆناخەكانی حوكمڕانیی دەوڵەتی عوسمانی بە كورتی بەم شێوەیە بوون:
1- قۆناخی سەرهەڵدان(1300-1453).
2- قۆناخی هێز (1453-1579).
3- قۆناخی لاوازی (1579-1683).
4- قۆناخی هەرەس و رووخان (1683-1920).
زۆر زەحمەتە میراتێكی ئایینی كە تەمەنی شەش سەد ساڵە لەناو ببرێت، دەكرێ ئەم میراتە بزربێت، بەڵام لەناو نەچێت، بۆیە دەبینین لە هەموو قۆناخەكانی دەوڵەتی توركیا چەند حزبێكی ئیسلامی بە ناوی جیاجیا پەیدا بوون، تا راستیی ئیسلامییەكەیان پێ بشارنەوە، هەندێكیان پەڕگیرن و هەندێكیشیان میانڕەون، بەڵام هەموویان سۆزیان بۆ رابردووی دێرین هەیە، واتا بۆ دەوڵەتی عوسمانی.
لێرەدا باسی مێژووی دەوڵەتی عوسمانی ناكەم، ئەمە بوارێكی فراوانە، بەڵام جەخت دەكەمەوە لەسەر قۆناخەكانی پەرەسەندنی ئیسلامی سیاسی دوای رووخانی خەلافەت، پێویستیشە باس لە سەرەتاكەی بكەین، تا خوێنەر ئاگاداری پەیوەندیی نێوان رابردوو و ئێستا ببێت.
كاتێك ئەتاتورك توانی ئەوروپییەكان لە دەرەوەی توركیا بهێڵێتەوە لە شەڕی سەربەخۆیی لەنێوان (1919-1922)، ئەوە بوو لە ساڵی 1922 ئەتاتورك پرۆژەیەكی دایە پەرلەمان بە هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵات، لە ساڵی 1924 خەلافەتی هەڵوەشاندەوە، وەزارەتی ئەوقافی كردە فەرمانگەیەك بەناوی بەڕێوەبەرایەتیی كاروباری ئایینی كە سەر بە سەرۆكایەتیی وەزیران بێت، دواتر سەرپۆشی قەدەخەكرد، كڵاوی لەجیاتی سیدارە سەپاند و بانگی بە زمانی عەرەبی قەدەخەكرد، لە ساڵی 1928 ئەو ماددە دەستوورییەی هەڵوەشاندەوە كە دەڵێت: (ئایین لە دەوڵەتی توركیا ئیسلامە) و توركیای ئیسلامیی عوسمانی گۆڕی بۆ دەوڵەتی عەلمانی بەپێی یاسای سویسری، جا بۆ ئەوەی هەموو پەیوەندییەك بە خەلافەتی عوسمانییەوە ببڕێت، لە ساڵی 1923 پایتەختی لە ئەستەنبوڵەوە گواستەوە بۆ ئەنكەرا، كار گەیشتە ئەوەی كە دواشێخی ئیسلام-زاراوەیەكە بە موفتیی گەورەی خەلافەت دەگوترێت، وەك زاراوەی سەدری ئەعزەم بۆ سەرۆك وەزیران- محەمەد نوری ئەفەندی ئەلمەدەنی، لە سەردەمی دواسوڵتانی دەوڵەتی عوسمانی (محەمەد وەحیدەدینی شەشەم) لە ئەستەنبوڵی پایتەختی خەلافەتی عوسمانی، فتوایەك دەربكات و تێیدا ئەتاتورك و لایەنگرانی بە خیانەتكار و لادەر لە دەسەڵاتی شەرعی وەسف بكات، بەڵام لە بەرامبەردا موفتیی ئەنكەرا فتوایەكی دەركرد، بە پشتیوانیی 152 موفتی كە ئەو فتوایەی شێخی ئیسلام پووچەڵ دەكاتەوە، بەم جۆرە ئەتاتورك بەسەر نەیارەكانیدا سەركەوت، بەمەش سوڵتان هەڵاتە ئیتاڵیا و لە شاری سان ریمۆ لە ساڵی 1926 كۆچی دوایی كرد، شێخەكانی ئیسلام لەنێو خەلافەتی عوسمانی هەوڵیاندا خۆڕاگربن لەبەردەم كەمالییەكان، بەڵام خۆیان لەبەردەم شیخانی ئەنكەرا پێ رانەگیرا، لەوانەش شێخی ئیسلام مستەفا سەبری ئەلتوقادی كە توركیای جێهێشت و لە میسر گیرسایەوەو لە ساڵی 1954 كۆچی دوایی كرد. لە كوردستانی توركیاشدا شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925 دژی كەمالییەكان بەرپا بوو، بەڵام دامركایەوە و شێخ سەعیدی پیران لە هەمان ساڵدا لەسێدارە درا، بەڵام شێخ سەعید نەورەسی رازی نەبوو كە رووبەڕووی هێزی سەربازیی ئەتاتورك ببێتەوە، لەبەر پارێزگاریكردن لە گیانی خەڵكەكە و رێگەی ئاشتی و پەروەردە و خوێندن و تەسەوفی هەڵبژارد.
دوای ئەوەی ئەتاتورك دەستی گرت بەسەر هەموو جومگەكانی دەوڵەت رێگەی بە فرەیی سیاسیدا، لە ساڵی 1924 حزبی پێشكەوتنخوازی كۆماری دامەزرا، بەڵام هەڵوەشایەوەو گۆڕەپانەكە بۆ خۆی و حزبەكەی، حزبی گەلی كۆماری مایەوە، تا كۆتایی جەنگی دووەمی جیهانی، ئەتاتوركیش لە ساڵی 1938 كۆچی دوایی كرد، دوای پێنج ساڵ پەرلەمانی توركیا نازناوی ئەتاتوركی پێ دا، واتا باوكی تورك، دواتر عیسمەت ئەنینۆ هات، لە ساڵی 1945 عیسمەت ئەنینۆ رێگەی دا، حزب پێكبهێنرێت، جەلال بایار لە ساڵی 1946 حزبی دیموكراتی دامەزراند، لە ساڵی 1950 حزبی دیموكراتی سەركەوتنێكی گەورەی بەدەستهێنا، جەلال بایار بوو بە سەرۆك كۆمار، عەدنان مندریس بوو بە سەرۆك وەزیران، حكومەتیش پێكهات، لە سەردەمی عەدنان مندریس بۆ یەكەم جار حكومەت رێگەی دا، بانگ بە زمانی عەرەبی بدرێت و چەند پەیمانگای ئایینیش كرایەوە، بەم جۆرە كرانەوەو گرنگیدان بە گەڕانەوە بۆ ژیانی ئایینی هاتەئاراوە كە لە سەردەمی ئەتاتورك یاساخ بوو، بۆیە حزبەكە جارێكی دیكە سەركەوتنی گەورەی بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1954، حزبی گەلی كۆماریش خراپ دۆڕاندی، بۆیە حزبی دیموكراتی بەتەنیا حكومەتی پێكهێنا. عەلمانییەكان پێیان وابوو شێخ سەعید نەورەسیی كوردی و نامە بەربڵاوەكانی (نامەكانی نور) لەپشت سەركەوتنی مندریسەوەیە، زۆر بە بڕیارەكانی حكومەتی مندریس تەنگەتاو بوون، چونكە كودەتایەك بوو بەسەر پرەنسیپەكانی دەوڵەتی عوسمانی كە ئەتاتورك دایمەزراند. لە ساڵی 1960 سوپا كودەتای كرد، پەرلەمان و حكومەتیان هەڵوەشاندەوە، لە 1960دا عەدنان مندریس سەرۆك وەزیران و فوتەین روشدی زۆرلو و حەسەن بولاتكان وەزیری داراییان لەسێدارە دا، نە لەسێدارەدانی ئەوان و نە وەفاتی شێخ سەعید نەورەسی لە هەمان ساڵدا- كە لەشوێنێكی نادیار بەخاك سپێردرا و كەس گۆڕەكەی پێ نازانێت- كۆتایی رۆڵی ئەوان بوو، دوای مردنیشی نامەكانی نوری شێخ نەورەسی كە قەدەخە كرابوون، لە سەرتاسەری توركیا بڵاو دەبووەوە. دوای سەركەوتنی كودەتایەكە دەستوورێكی نوێ داڕێژدرا و گەلیش لە هەمان ساڵدا دەنگیان پێ دا، ژەنەڕاڵ جەمال گورسیل كە كودەتاكەی كردبوو، بووە سەرۆك كۆمار، عیسمەت ئەنینۆش بوو بە سەرۆك وەزیرانی ئیئتلافی لەگەڵ حزبی دادپەرورەیی سلێمان دیمیریل – كە درێژكراوەی حزبی دیموكراتی- بوو، بەڵام وەزارەتەكەی شكستی هێنا، جارێكی دیكە لەگەڵ حزبی جووتیارانی كۆماری پێكیهێنا، لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1969دا حزبی دادپەروەریی سلێمان دیمیریل سەركەوتنی بەدەست هێناو بە تەنیا حكومەتی پێكهێنا. لە سەردەمی ئەودا توركیا كەوتە نێو ئاژاوە و بێسەروبەرییەكی ئەمنییەوە، ئەمەش وای كرد سوپا دەستێوەردان بكات، یاداشتنامەیەكیان دایە دیمیریل تایبەت بە پێكهێنانی حكومەتێكی بەهێز بۆ پاراستنی سەلامەتی و ئاسایشی توركیا، بەڵام سلێمان دیمیریل دەست لە كاركێشانەوەی خۆی پێشكەش كرد، ئەوە بوو سوپا حوكمڕانیی گرتە دەست، كە بە كودەتای یاداشتنامە ناسراوە، لە ساڵی 1973 هەڵبژاردن بۆ رادەستكردنی دەسەڵات بۆ مەدەنی ئەنجامدرا، نەجمەدین ئەربەكان باوكی ئیسلامی سیاسی لە توركیا داوای لە حزبی دادپەروەری كرد كە خۆی لە ریزەكانی كاندید بكات، بەڵام داواكەی رەتكرایەوە، ئەوە بوو لە شاری قۆنیا خۆی كاندیدكرد، وەك نوێنەرێكی بێلایەن، لە ساڵی 1970 نەجمەدین ئەربەكان حزبی سیستەمی نیشتمانی دامەزراند، بەڵام لەلایەن دادگای دەستوورییەوە لە 1971 هەڵوەشێنرایەوە، لەبەر ئەوەی سەرپێچیی بنەماكانی عەلمانییەتی دەكرد، دواتر سلێمان ئیمری سەركردایەتی كرد، ئەربەكان بە نهێنی كاری دەكرد، لە هەڵبژاردنەكانی 1973 حزبەكەی ئەربەكان بە 48 كورسی سەركەوت، بولنت ئەجاوید سەرۆكی حزبی گەل لەگەڵ حزبی سەلامەتی نیشتمانیی ئەربەكاندا حكومەتێكی ئیئتلافییان پێكهێنا، بەڵام هەرەسی هێنا، ئەجاوید دەستی لە كار كێشایەوە، سلێمان دیمیریل سەرۆكی حزبی دادپەروەری حكومەتی لەگەڵ حزبی ئەربەكان پێكهێنا تا هەڵبژاردنەكانی 1977، كە حزبی گەل سەركەوت و لە ساڵی 1978 لەگەڵ حزبەكانی دیكە حكومەتیان پێكهێنا، بەڵام حكومەتێكی لاواز بوو و دە وەزیریان دەستیان لەكار كێشایەوە، لە ساڵی 1980 سوپا كودەتایەكی بە سەرۆكایەتیی كەنعان ئیفرین ئەنجامدا و ئەجاویدیان لە سەرۆكایەتیی حزبی گەلی كۆماری لادا، كەنعان ئیفرین لە ساڵی 1982 بوو بە سەرۆك كۆمار، تا ساڵی 1989 لەو پۆستەدا مایەوە، دواتر كودەتاچییەكان حكومەتێكیان بە سەرۆكایەتیی ئەدمیرالی خانەنشین بولند ئۆلسۆ پێكهێنا، توركت ئۆزال بوو بە جێگر، تا ساڵی 1983 كە هەڵبژاردن كرا، بەردەوام بوو. توركت ئۆزال حزبی نیشتمانی دامەزراند تا بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا بكات، توركت سەركەوتنێكی چاكی بەدەستهێنا، بوو بە سەرۆك وەزیران، یەكەم سەرۆكیش بوو كە حەج بكات و نوێژی هەینی بكات.
ئۆزال هەوڵیدا كەمالییەت و ئیسلام لێك نزیك بكاتەوە، داوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی كرد، ئەوە بوو لە ساڵی 1987 كراو جارێكی دیكە سەركەوت و بوو بە سەرۆك كۆمار، یەلدیریم ئاق بولوتی بە سەرۆكی حزب و سەرۆك وەزیران هەڵبژارد، ئۆزال تا لە ساڵی 1993 كۆچی دوایی كرد هەر لەو پۆستەدا مایەوە، حزبی نیشتمان جیابوونەوەی تێكەوت و بوو بە دووبەشەوە، یەكێكیان رێگای راست كە ئاراستەیەكی ئیسلامی هەبوو بە سەرۆكایەتیی سلێمان دیمیریل، دووەمیان نیشتمانی دایكی لیبڕاڵ كە مەسعود یەلماز سەرۆكی بوو، لە ساڵی 1991 نەجمەدین ئەربەكان لە بەندیخانە ئازادكرا، حزبی رەفای دامەزراند، كادیرانی حزبی نیشتمان هاتنە ناویەوە، لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 1991دا حزبی رێگەی راست پلەی یەكەمی هێناو حكومەتێكی ئیئتلافی پێكهێنا بە سەرۆكایەتیی سلێمان دیمیریل تا ساڵی 1993، كە دوای مردنی توركت ئۆزال بە سەرۆك هەڵبژێردرایەوە و سەرۆكایەتیی حزبەكەشی بۆ تانسۆ چیلەر بەجێهێشت، لە هەڵبژاردنەكانی 1995 حزبی رەفاه بە سەرۆكایەتیی ئەربەكان سەركەوتنی بەدەست هێنا، بەڵام مەسعود یەلماز رەتیكردەوە كە لە حكومەتە ئیئتلافییەكەی بەشدار بێت، لەگەڵ تانسۆ چیلەر هەماهەنگی كرد بۆ دوورخستنەوەی ئەربەكان، بەڵام هاوپەیمانیی نێوانیان سەری نەگرت، ئەوە بوو لە ساڵی 1996 ئەربەكان راسپێردرا بۆ پێكهێنانی حكومەت، بەڵام ئەربەكان بە داناییەوە مامەڵەی لەگەڵ ژینگەكەی توركیادا نەكرد، دژی پرنسیپەكانی دەوڵەتی عەلمانی وەستایەوە، تا دادگای دەستووری بڕیاریدا حزبەكەی هەڵوەشێنێتەوە، دواتر دەستی لە كار كێشایەوە، سەرۆك كۆمار سلێمان دیمیرل مەسعود یەلمازی سەرۆكی حزبی نیشتمانی دایكی راسپارد بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەوەی پەیوەستە بە ئەربەكان لە ساڵی 1997 حزبی فەزیلەی دامەزراند و جارێكی دیكە لەلایەن دادگای دەستوورییەوە لە 2001 هەڵوەشێنرایەوە، لەبەر بیروبۆچوونی توندڕۆی ئیسلامی و ناكۆكی لەگەڵ بنەماكانی عەلمانی و كەمالیدا، لە ساڵی 2003 حزبی بەختەوەری دامەزراند، رەجائی كوتان سەرۆكایەتیی كرد، دیارە عەبدوڵا گول و ئەردۆغان گەیشتنە قەناعەت كە بەرنامەی ئەربەكان بۆ سەركردایەتیكردنی توركیای عەلمانی دەست نادات، چونكە هەركاتێ حزبێكی دامەزراندبێت، هەڵوەشاوەتەوە و قەدەغە كراوە. ئەردۆغان لەگەڵ عەبدوڵا گولی هاوڕێی حزبی دادو گەشەپێدانیان لە ساڵی 2002 دامەزراند، 51 كەس لە حزبی هەڵوەشاوەی فەزیلە و 18ی حزبی بەختەوەری كە درێژكراوەی حزبی فەزیلەی ئەربەكان بوو، هاتنە ناو حزبی دادو گەشەپێدان، ئەربەكان ئەم هەنگاوەی لە گول و ئەردۆغان بە یاخیبوون لە مامۆستای سەرۆك (باوكی ئیسلامی سیاسی لە توركیا) لە قەڵەم دا، لەگەڵ ئەوەی كە عەبدوڵا گول كاتێ سەرۆك كۆمار بوو لێبوردنێكی سەرۆكایەتی دەركرد و لە ساڵی 2008 لەبەر تێكچوونی باری تەندروستی ئازاد كرا، لە ساڵی 2001 رەجەب تەیب ئەردۆغان بە سكرتێری گشتی حزب هەڵبژێردرا، لە هەڵبژاردنەكانی 2002 حزبی دادو گەشەپێدان سەركەوتنی بەدەستهێنا، كەچی حزبی بەختەوەری نەچووە پەرلەمانەوە، چونكە رێژەی 10%ی تێنەپەڕاند، حكومەت بە سەرۆكایەتیی عەبدوڵا گول پێكهێنرا، ئەردۆغان ئەندام بوو لە حزبی سەلامەتی نیشتمانی بە سەرۆكایەتیی ئەربەكان لە ساڵی 1972، دواتر لە حزبی رەفاه، ئینجا فەزیلە، تا بووە سەرۆكی لقی رەفاه لە ئەستەنبوڵ لە ساڵی 1985، دواتر عومدەی ئەستەنبوڵ(1994-1998)، ئینجا سەرۆك وەزیران بۆ سێ جار(2003-2007) دواتر ساڵی (2007-2011) دواجار ساڵی (2011-2014)، دوای ئەوە لە ساڵی 2014 بە سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا، حزب توانی كۆنتڕۆڵی كودەتا شكستخواردووەكەی ساڵی 2016 بكات، كە ئەمەش گەورەترین تەحەددی بوو كە لە مێژوویدا رووبەڕووی حزب بۆتەوە، لە ساڵی 2017دا حزبی دادو گەشەپێدان پرۆژەیەكی دایە پەرلەمان بە گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی بۆ سیستەمی سەرۆكایەتی بە شێوەیەك سەرۆك راستەوخۆ لەلایەن گەلەوە هەڵبژێردرێت، نەك لە پەرلەمان، دواتر لە راپرسییەكی میللی پەسند بكرێت، توركت ئۆزال و سلێمان دیمیریل هەوڵیاندا پرۆژەیەكی وەك ئەمە پێشكەش بكەن، بەڵام هەلومەرجی ئەوكاتە لەبار نەبوو، ئەم سیستەمە شەرعییەتی زیاتر دەدات بە سەرۆك كە چاكسازیی فراوان بكات، لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018دا ئەردۆغان بوو بە سەرۆك كۆمار دوای كشانەوەی عەبدوڵا گول لە ركابەرییەكە، حزبی دادو گەشەپێدان رێچكەی توركت ئۆزالی گرتەبەر بە كۆكردنەوەی عەلمانییەت و ئیسلام، چونكە وانەو پەند و ئەزموونی زۆری لە مێژووی توركیا وەرگرت، ئەوەی بۆ ئیسلامییەكان روویدا بەتایبەتیش سەرۆكی حزبی دیموكراتی عەدنان مندریس و دواتر بۆ ئەو حزبانەی كە باوكی ئیسلامی سیاسی نەجمەدین ئەربەكان دایمەزراندن لە قەدەغەكردن و هەڵوەشانەوە، دەكرێ نموونەی حزبی دادو گەشەپێدان بە عەلمانیی ئیسلامی ناوزە دبكەین، ئەم حزبە بە دۆخی جیابوونەوەی نهێنیدا تێدەپەڕێت، هەروەها رووبەڕووی تەحەدیگەلێكی گەورەو كێشەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و دیبلۆماسی دەبێتەوە، ئەمەش كاریگەریی زۆر دەكاتە سەر ئایندەی حزبەكە و پێگەیان لە دەوڵەت، ساغ بۆتەوە كە عەبدوڵا گول حزبێكی سیاسیی تازە بە سەرۆكایەتی عەلی باباجان دادەمەزرێنێت، تا ئەو حزبە ئەندامان و وەزیران و پەرلەمانتارانی حزبی دادو گەشەپێدان بگرێتەخۆ كە هاوڕێی ئەردۆغان بوون، ئەم حزبە هەوڵدەدات لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2023 سیستەمی سەرۆكایەتی بۆ سیستەمی پەرلەمانی بگۆڕێت.
ئەگەر نەجمەدین ئەربەكان باوكی ئیسلامی سیاسی بووبێت، ئەوا فەتحوڵا گولەن باوكی ئیسلامی كۆمەڵایەتییە، گولەن بە تەسەوف كاریگەر بوو، بە تایبەتیش بە نامەكانی سەعید نەورەسی، ئەو لە ساڵی 1970 بزووتنەوەی ئیسلامیی كۆمەڵایەتی دامەزراند، جەختی دەكردەوە لەسەر چاكسازیی كۆمەڵایەتی و پێكەوەژیانی ئاشتییانەو دیالۆگی ئایینەكان، موحازەرەیەكی ئەو بە دەنگ كێشەیەكی لەگەڵ حكومەتدا بۆ دروستكرد، كە تێیدا گوتبووی، ئەو بە هێمنی كاردەكات (بۆ گۆڕینی سیستەمی توركیا لە سیستەمی عەلمانییەوە بۆ سیستەمی ئیسلامی)، لە ساڵی 1999 دادگای توركیا لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا كرد، تایبەت بە بۆچوونە سیاسییەكانی كە لە موحازەرەكانیدا باسی دەكردن، بەڵام سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتە بوڵەنت ئەجاوید هاتە ناو كێشەكەوە و چارەسەری كرد، ئەمەش لەبەر كاریگەریی زۆری لە ناوەوەو دەرەوەدا، هاوكات دەستكەوتە گەورەكانی لە جیهانداو دەمارگیریی نەتەوەیی توركی، ئەو پیاوە لەگەڵ بەرزیی پلە ئایینییەكەشیدا، بەڵام وازی لە دەمارگیریی نەتەوەیی توركی نەهێنا، دواتر لەسەردەمی سەرۆكی توركیا سلێمان دیمیریلدا، سەرۆك ئاگادارییەكی توندی بۆ نارد كە تێیدا هاتبوو: (نابێ پیاوی ئایینی تەماعكاریی سیاسیی هەبێت)، لەگەڵ حكومەتیشدا كێشەكانی هەر درێژەیان هەبوو، لە ساڵی 2000 بە گۆڕینی سیستەمی عەلمانی تۆمەتبار كرا، لە دادگا مایەوە تا لە ساڵی 2006 دواتر بێ تۆمەت ئازادكرا، لە ساڵی 2009 بە قسەی خۆی بۆ چارەسەری نەخۆشی رووی كردە ئەمریكا، دوای هەوڵدانێكی زۆر توانی نیشتەجێبوونی هەمیشەیی لە ساڵی 2008 لە ویلایەتی بنسلڤانیا وەربگرێت، فەتحوڵا گولەن لە ساڵی 2003 پشتگیریی ئەرۆدغانی دەكرد، لە ساڵی 2013 بە هۆی ناكۆكیی نێوانیانەوە چیدیكە پشتگیریی نەكرد، لە كودەتاكەی ساڵی 2016 ئەردۆغان فەتحوڵا گولەنی تۆمەتباركرد كە لە پشت كودەتاكەوە بووە، گولەنیش نكوڵی لەمە كرد، بۆیە ئەردۆغان داوا لە ئەمریكا دەكات، رادەستی بكاتەوە، بەڵام ئەمریكا ئەمە رەتدەكاتەوە.