لەوانەیە هۆكاری سەرەكی بۆ پێكەوە گرێدانی ئەو (خیانەتەی لە پرۆسەی ریفراندۆم كرا و ئەو ئاستەنگانەی بۆ كۆنگرەی نەتەوەیی دروست كران) لە ناونیشانی ئەم بابەتەدا، بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە ساڵی پار هەر لەو مانگەدا كۆی حزبە سیاسییەكانی باشووری كوردستان بێجگە (لە گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی) بڕیاریان دا، رۆژێك بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم دیاری بكرێت و لە كاتی بەڕێوەچوونی پرۆسەكەشدا ئەو دوو لایەنەش بە (بەڵێ) بەشدارییان لە پرۆسەكەدا كرد، بەڵام دوای ئەوەی لە 16ی ئۆكتۆبەر خیانەت لەم پرۆسە پیرۆزە كرا، بەشی زۆری حزبە سیاسییەكان خۆیان وا پیشان دەدا كە ئەوان لەگەڵ پرۆسەكە نەبوون، سەبارەت بە شكستهێنانی هەوڵەكانی بەستنی كۆنگرەی نەتەوەییش كە ئەویش هەر لە باشووری كوردستان كار بۆ بەستنی كرا و هەوڵدرا هەموو لایەنە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان لەسەر سیاسەت و ستراتیژێك رێكبكەون و ببینە خاوەنی گوتارێكی كوردستانی لەبەرامبەر ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە و هەروەها بەرامبەر بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش، بەڵام بەهۆی كاریگەریی هەردوو دەوڵەتی توركیا و ئێران شكستی هێنا، ئێستاش ئاكامەكەی ئەوەیە كە دەبینین هەر رۆژێك و بە بیانوویەك ئەو وڵاتانەی كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، لە هەر پارچەیەك فرسەتێك بۆ كورد بێتە پێشەوە، دەستتێوەردان دەكەن و ئەو فرسەتە لە كورد هەڵدەوەشێننەوە، لەبەرامبەریشدا هێز و لایەنە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان هەڵوێستێكی هاوبەشیان نییە.
ئەم دوو پرۆسە گرنگە (ریفراندۆم و كۆنگرەی نەتەوەیی) دوو پرسی گەورەن و شایستەی ئەوەن پێكەوە گرێیان بدەین و هەڵوەستە لەسەر دروستكردنی ئەو ئاستەنگانە بكەین كە بە هاندانی دەوڵەتانی دەرەكی و بە بكەری ناوخۆیی هەوڵدراوە كە لەم قۆناخەدا بێ ئاكام بن، بۆیە لێرەوە هەوڵدەدەم هەڵوەستەیەكی خێرا لەسەر هەردووكیان بكەم:
كۆنگرەی نەتەوەیی كورد بۆ سەركەوتوو نەبوو؟
من وەك یەكێك لە ئەندامانی لیژنەی ئامادەكاریی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد كە لە باشووری كوردستان و بە بەشداری لایەنە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان كۆبوونەوەكانی بەڕێوەچوو، ئامادەی هەموو كۆبوونەوەكانی لێژنەی ئامادەكاری كۆنگرەكە بووم. لێرەدا دەبێت بۆ مێژوو ئەوە بڵێم: بە پلەی یەكەم گوشار و كاریگەریی هەردوو دەوڵەتی ئێران و توركیا، بووە هۆكاری ئەوەی كەوا كۆنگرە دوابخرێت، هەروەها هەر سێ لایەنە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانییەكانیش پارتی و یەكێتی و بەتایبەتی (پەكەكە) بەرپرسن لە سەرنەكەوتنی كۆنگرەكە.
لە ناو لێژنەی ئامادەكاری كۆنگرە چەندین كێشە هەبوون، لەوانە: كێشەی ئاڵای كوردستان هەبوو، كە توانرا چارەسەر بكرێت، بەوەی كە هاوشانی ئاڵای كوردستان ئەو ئاڵایەی پەكەكەش لە باكووری كوردستان بە ئاڵای كوردستانی دەزانێت، هەڵبكرێت، هەروەها لەسەر پرسی سەرۆكایەتی كۆنگرە (سەرۆكی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد)یش سێ پیشنیار لەلایەن (پارتی و یەكێتی و پەكەكە) هەبوون، بەمجۆرە:
1- پێشنیاری پارتی ئەوە بوو سیستمی سەرۆكایەتی پەیڕەو بكرێت، واتە (سەرۆكی كۆنگرەی نەتەوەیی) هەبێت.
2- پێشنیاری یەكێتی ئەوە بوو سیستمی سكرتاریەت پەیڕەو بكرێت، واتە (سكرتاریەتی كۆنگرەی نەتەوەیی) هەبێت.
3- پێشنیاری پەكەكە ئەوە بوو سیستمی هاوسەرۆكایەتی پەیڕەو بكرێت، واتە (هاوسەرۆكی كۆنگرەی نەتەوەیی) هەبێت.
لەسەر ئەم پرسە و لە ئاكامی گفتوگۆكردن لەسەر ئەم پێشنیارانە هەندێك كێشە دروست بوو، بەڵام پاشان بەڕێز عەبدوڵا ئۆجەلان هاتە سەرخەت و بە رێگای پارێزەرەكانی نامەیەكی بۆ جەنابی سەرۆك بارزانی نارد، لەو نامەیەدا، ئۆجەلان بە سەرۆك بارزانی گوتبوو: بەڕێزتان براگەورە بن، چیتان پێ باشە، ئێمە پشتگیریتان دەكەین.
دوای ئەم نامەیەی ئۆجەلان پەكەكە هاتەوە سەر خەت، بەڵام بە تێڕوانینێكی حزبییانە و بە هەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی زۆرترین رێژەی ئەندامانی كۆنگرە بەشداریكردەوە، كە ئەمەش خاڵێكی سەرەكیی كێشەكە بوو. هەر بۆ نموونە، ئەگەر وای دابنێین بۆ باكووری كوردستان ژمارەیەك كورسی بۆ تەواوی لایەنە سیاسییەكانی باكوور دیاری كرابێت و، بۆ ئەوەی هەر لایەنێكی سیاسیی باكوور بە قەوارەی خۆی كورسی بەربكەوێت، پەكەكە ئەمەی رەتدەكردەوە و داوای دەكرد بە تەنیا 50%ی كورسییەكان بدرێتە پەكەكە و 50 %ی دیكەش ئەو حزبانەی دیكە كورسییان بەربكەوێت كە بە نزیك لە پەكەكە ناسرابوون، هەروەها لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتیش هەمان پێداگرییان دەكرد، ئەمەش مانای ئەوە بوو كە پەكەكە ئامادە نەبوو لە سێ پارچەی كوردستان لایەنەكانی بەرامبەری بەپێی قەبارەی خۆیان قبووڵ بكات.
دیارە پەكەكە بەم تێڕوانینە ئایدیۆلۆژییەی لە ناو بزاڤی رزگاریخوازی كوردستاندا، سیاسەتەكانی بە كۆمەڵێك هەڵكشان و داكشاندا بردووە، سەرەتا داوای سەربەخۆیی كوردستانی گەورەی دەكرد، پاش ماوەیەك گۆڕی بۆ فیدڕاڵییەتی هەرێمی، ئێستاش گۆڕیویەتی بۆ نەتەوەی دیموكرات، ئەم گۆڕانكارییانەش هەموویان دەگەڕێنەوە بۆ باش نەخوێندنەوەی پرسی كورد لەسەر ئاستی سیاسی و لەشكری لە ناوچەكەدا، هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ هەوڵدانی بەردەوامی پەكەكە بۆ دروستكردنی حزبی نزیك لە خۆی لە هەر چوار پارچەی كوردستان و دەستتێوەردانی لە هەرچوار پارچەی كوردستان و رەتكردنەوەی لایەنە سیاسییەكانی دیكە، ئەمەش جۆرێك لە پاشاگەردانی سیاسی و لیكترازانی لە ناو بزاڤی رزگاریی خوازی كوردستان دروست كردووە، ژینگەیەك دروست بووە كە لایەنە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان نەتوانن لەسەر ستراتیژ و سیاسەت و گوتارێكی هاوبەش رێكبكەون.
ئاكامی سەرنەكەوتنی كۆنگرەی نەتەوەیی ئەوەیە كە ئێستا لە رۆژئاوای كوردستان دەبینین و توركیا بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە هێرشی كردە سەر عفرین و داگیری كرد و هەموو جیهانیش بێدەنگ بوون و ئێستا لە مەنبج پاشەكشەیان پێدەكەن، هەروەها ئەوەیە كە لە باكووری كوردستان دەبینین و نەتوانرا سوود لەو دەرفەتە وەربگیرێت كە بۆ یەكەمجار كوردی باكوور توانییان بە رێگەی هەڵبژاردن وەك فراكسیۆنێكی پەرلەمانی بچنە ناو پەرلەمانی توركیا، ئێستا لە ئاكامی ئەو سیاسەتەی پەكەكە و حیساب نەكردنی بۆ حكومەتی كوردستان، ئەوەیە كە سوپای توركیا لەشكركێشی دەكات بۆ سەر خاكی باشوور و دەیەوێت هێرش بۆ سەر قەندیل بكات، بێگومان هەموو لایەكمان دژی ئەو لەشكركێشییەی توركیاین، لە هەمان كاتدا هەموو لایەكمان ئەو راستییەش دەزانین كەوا قەندیل لە سنووری توركیا نییە هەتا بڵێن پەكەكە لە قەندیلە، بۆ ئەوەی بتوانێت خەبات لە باكوور بەردەوامی پێ بدات.
بەڵام ئەگەر كۆنگرەی نەتەوەیی سەركەوتوو بوایە، پەكەكە سیاسەتێكی نەرم و واقیعبینانەی پیادە بكردبا، ئەوا ئێستا لەهەر پارچەیەكی كوردستان كێشەیەك هەبووایە، لانیكەم رایەڵەیەكی هاوخەباتی و هاوپشتی لەنێوان تەواوی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان دەبوو، ئەگەر كۆنگرەی نەتەوەیی سەركەوتوو بوایە، لە رۆژئاوای كوردستان، لایەنە سیاسییەكانی رۆژئاوا هاوشانی پەیەدە لە رۆژئاوا بوونیان دەبوو، ئەگەر كۆنگرەی نەتەوەیی سەركەوتوو بوایە، جیهان قبووڵی نەدەكرد كە پەكەكە لەسەر خواستی توركیا لە لیستی تیرۆردا بێت، پەكەكە لەو لیستە دەردەهێنرا.
ریفراندۆم سەركەوتوو بوو، بە چ ئامانجێك خیانەتی لێكرا؟
ساڵی پار كە لەم مانگەدا، رۆژی 25ی ئەیلوول بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم دیاریكرا، ئەمەش وایكرد بۆ یەكەمجار لە مێژووی كوردستاندا، دۆزی كوردستان ببێتە رووداوێكی گەورە لە ناو سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، بۆیە وەك رووداوێكی مێژوویی ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندۆم بە گەورەترین رووداوی مێژوویی لە خەباتی بزاڤی رزگاریخوازی كوردستان لە سەدەی بیست و یەك دادەنرێت، هەروەها لەمە گرنگتر ئەوە بوو كە ئەم پرۆسەیە بەسەركەوتوویی و بە بەشداری چاودێری نێودەوڵەتی ئەنجامدرا و بۆ یەكەمجار بوو لە مێژوودا گەلی كوردستان بە رێژەی 93% و بە بەشداری كۆی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پەیامی خۆیان بە جیهان رابگەیەنن، كە ئەم گەلە سەربەخۆیی دەوێت و نایەوێت بەشێك بێت لەو عێراقەی ئێستا بوونی هەیە.
لە پرۆسەی ریفراندۆمیشدا بە هاوشێوەی كۆنگرەی نەتەوەیی گوشارێكی گەورەی هەردوو دەوڵەتی توركیا و ئێران هەبوو، بۆ ئەوەی پرۆسەی ریفراندۆمیش دوابخرێت، بەڵام چۆن نەیانتوانی رێگە لە پرۆسەی ریفراندۆم بگرن و پێداگیری سەرۆك مسعود بارزانی سەركەوتووانە پرۆسەكەی گەیاندە ئامانج، ئەوا دوای سەركەوتنی پرۆسەی ریفراندۆمیش بیجگە لە گرتنەبەری چەند هەنگاوێك بۆ گوشار خستنە سەر كوردستان، نەیانتوانی هیچ هەنگاوێكی دیكە هەڵبگرن، بۆیە هەموو هەوڵی خۆیان چڕكردەوە بۆ ئەوەی بەدوای بكەرێكی ناوخۆیی بگەڕێن، بۆ ئەوەی بەكاری بهێنن و رێگە نەدەن ئەو خەونەی كوردستان ببێتە واقیع، دیسانیش جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە ئەگەر ئەو بكەرە ناوخۆییە نەبوایە، نە كۆنگرەی نەتەوەیی دوادەخرا، نە لە 16ی ئۆكتۆبەریشدا ئەو خیانەتە گەورەیە لە كوردستان دەكرا.
هۆكار و ئامانجی سەرەكیی ئەم خیانەتەی لە ریفراندۆم كرا، پێش هەموو شت غەدرێكی گەورە بوو بەرامبەر بە سەرۆك مسعود بارزانی ئەنجامدرا، لەبەر ئەوەی ئەنجامدەرانی ئەم خیانەتە تەنیا ئامانجیان ئەوە بوو كە دەوڵەتی كوردستان لەسەر دەستی بارزانی دانەمەزرێت.
هەندێك لەوانەی كە خیانەتەكەیان ئەنجامداوە و پێش دەبابەكانی حەشدی شەعبی كەوتن و كەركووكیان تەسلیم كرد، بیانووی ئەوە دەهێننەوە كە هێزی دوژمن نابەرانبەر بووە و نەیانویستووە شەڕێكی دۆڕاو بكەن، بەڵام هەر تەنیا چوار رۆژ دوای خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەر و لە كاتیكدا بەهۆی خیانەتەكەوە مۆراڵی پێشمەرگەش وەك رۆژانی پێش 16ی ئۆكتۆبەر نەبوو، كاتێك هێزەكانی عێراق و حەشدی شەعبی ویستیان بەرەو دهۆك و هەولێر پێشڕەوی بكەن، هێزی پێشمەرگەی كوردستان پیشانی جیهانی دایەوە كە چۆن مقاوەمەت دەكات، هەر لەو شەڕانەدا هێزی پێشمەرگەی كوردستان توانی سەدان تانك و زرێپۆش و هەمەر و هامڤی لە مەخموور و پردێ و سحێلا بە هێزەكانی عێراق و حەشدی شەعبی بەجێبهێڵێت، لەدوای ئەم بەرگرییە قارەمانانەیەش بارودۆخەكە بە تەواوەتی گۆڕا و زەمینەیەكی تازە هاتەپێشەوە.
هەر بۆیە ئەگەر ئەو خیانەتە نەبوایە و لە كەركووك بەرگری بكرابایە، ئەوا چۆن بە چەند رۆژێك دوای مقاوەمەتی پردێ و مەخموور و سحێلا بارودۆخەكە گۆڕا و تەنانەت وتووێژیش لەنێوان هەولێر و بەغدا دەستی پێكردەوە و دوای ئەویش پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی كوردستان و جیهان وردە وردە گەڕایەوە و، دواتریش گەمارۆی ئاسمانی لەسەر كوردستان هەڵگیرا، ئەوا لە دوای بەرگرییەكی ئاواش لە كەركووك دوای چەند رۆژێك جارێكی دیكە بارودۆخەكە دەگۆڕا و ئێستا لەگەڵ عێراق دانوستاندنی ئەوەمان دەكرد، سنووری نێوان كوردستان و عێراق چۆن بێت.
لەم دوو فرسەتە مێژووییەدا (ریفراندۆم و كۆنگرەی نەتەوەیی) كە دوو دەستكەوتی گەورە و پیرۆز بوون بۆ هەموو كوردستان و بە پلەی یەكەم بە هۆكاری بكەری ناوخۆیی ئاستەنگیان بۆ دروستكراوە، دەبێت ببنە دوو وانەی گەورە و گرنگ بۆ هەموو حزبە سیاسییەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان، ئەو وانەیەش ئەوەیە ئیرادەی گەلی كوردستان توانای ئەوەی هەیە خەبات سەربخات و هەنگاو بەرەو یەكڕیزی و یەكگوتاری و دەوڵەتی سەربەخۆ هەڵبگرێت، بەڵام ئەوەی بۆتە ئاستەنگ كە ناهێڵێت ئاواتەكانمان بێتەدی، بەهێزیی دوژمنەكانمان نییە، بەڵكو خۆخۆری و یەكتری رەتكردنەوە و تێڕوانینی تەسكی حزبییانەی بەشێكی لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە.