ئەو كاتەی پرۆسەی ریفراندۆم لە كوردستان هاتەگۆڕێ، پێشبینی ئەوەم دەكرد كە لە بەرامبەر ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە پەرچەكردارو كاردانەوەی جیاجیا سەرهەڵبدات، بەڵام هەرگیز چاوەڕوانی ئەوەم نەدەكرد هەندێ زانای موسڵمانی سوننەو شیعە هەڵوێستی دوژمنكارانەیان هەبێت لەهەمبەر ئەو پرۆسە دیموكراسییە مەدەنییە ئاساییەدا، لە راستیدا زۆربەی ئەو زاناو دامەزراوە ئایینییانەی شیعە گوزارشت لە سیاسەتی دەوڵەت دەكەن، ئەوانە بێلایەن نین، باشترین بەڵگەش ئەوەیە كە زانایانی موسڵمانی سوننەو شیعە لەكاتی پەلاماردانی كوێت ساڵی 1990 لەلایەن عێراقەوە، بوونە دوو بەش، بەشێكیان ئەو كارەی سەدامیان بە جیهاد لەپێناو خوا دادەنا، بەشی دووەم بە تاوان لە قەڵەمیان دا، لێرەدا راستییەكە دەردەكەوێت كە فتواو هەڵوێستی زۆربەی ئەو زاناو دامەزراوانە سەر بە دەوڵەتن، ئەمەش لەسەر پرسی ریفراندۆمی كوردستانیش جێبەجێ دەبێت، شتی زۆر سەیرو سەمەرەمان بینی، چونكە ریفراندۆم تەنیا پرۆسەیەكی دیموكراسیی تیۆرییە، نەك راگەیاندنی دەوڵەت، ئەو بابەتە ئەو هەموو هاشوهوشەی راگەیاندن و هەڵوێستی نابەجێ و فتوا پەڕگیرانەی پێ ناوێت، ئەگەر ئەوەندە جەختیان بكردایەوە لەسەر رزگاركردنی قودس ئەوا دەمێك بوو رزگاردەبوو، یان لەسەر مەینەتییەكانی موسڵمانانی بۆرما، ئەگەر ئەمە هەڵوێست و فتواكانیان بێت ئەدی ئەگەر دەوڵەتمان راگەیاند؟ ئەوان فتوای تەكفیرو كوشتن و لادەری نەتەوەییان بەرامبەر بە ئێمە راگەیاند، یان بە بەكرێگیراوی جوو و گاورو ئیسرائیلی دووەم و شتی دیكە وەسفیان كردین.
كێشەی سەرەكی ئەوەیە كە ئەوانە پێیان وایە كە نوێنەری خودان و لەجیاتی ئەو ئیمزایان كردووە، بۆیە دەبینین ئایین دەخەنە نێو هەموو پرسێكی بچووك و گەورەوە، بە شێوەیەك كە ئاینییان لای خەڵك ناشیرین كردووە، هەرچەندە ئایین لەوان بێ بەرییە، چونكە خوا زۆر بواری لە ژیاندا بۆ فراوان كردووین كە مەرج نییە ئایین لە هەموو وردەكارییەكی ژیاندا رای هەبێت، بەڵكو خوای گەورە ئازادیی بیروڕاو بیركردنەوەی بەهۆی ئەم عەقڵەوە پێبەخشیوین، بنیادنانی دەوڵەت بە عەقڵ دەبێت نەك بە گواستنەوە واتا دەقەكانی ئایین، چونكە ژیان لە گۆڕاندایە و رووداوو واقیعیش پەرەدەسەنن، خوای گەورە رێسا گشتییەكانی بۆ داناوین لە میانی دەقە ئاینییەكان كە نابێ سەرپێچییان بكەین، بەڵام وردەكارییەكانی بۆ عەقڵە رۆشنەكان جێهێشتووە.
ریفراندۆم پرۆسەیەكی دیموكراسییە مەبەست زانینی رای گەلە لە پرسێكی دیاریكراودا، ئایا هیچ دەقێكی قورئان و فەرموودەیەكی پێغەمبەر(دخ) هەیە كە رێگە لەمە بگرێت، ئەوانەی فتوایان دا بەوەی كە ئەم پرۆسەیە ناگونجاوە ئەوانە زۆر لە ئایینەوە دوورن، بەڵكو ئەمە راوبۆچوونی سیاسیی خۆیانە كە خزمەت بە سیاسەتی ئەو دەوڵەتە دەكات كە بەرگرییان لێدەكات، یەكەم شت لە هەڵوێستی ئەزهەرەوە دەست پێدەكەین، كە هەڵوێستی روون بوو لە پشتگیریكردنی مافی گەلی كوردستان لە دیاریكردنی چارەنووسدا، پێش ئەوەی میسر هەڵوێستێكی دوژمنكارانەی هەبێت بەرامبەر بە ریفراندۆم، كاتێكیش میسر ئەمەی راگەیاند ئەزهەر بەیاننامەی دژی ریفراندۆمی كوردستان دەركرد، بەداخەوە بەیاننامەیەكی پەڕگیر بوو، باسی مافی گەلی كوردستانی تێدا نەبوو، بەیاننامەكەی ئەزهەر توندتر بوو لە بەیاننامەكەی میسر، بۆیە شتێكی سروشتییە كە لقی ئەو دامەزراوانە لە كوردستان نەكەینەوە، تا ژەهر لەنێوان خەڵكی كوردستان بڵاونەكەنەوە، لەجیاتی ئەوەی ئەزهەر هەڵوێستێكی مۆراڵ لەهەمبەر گەلی كوردستان بگرێتەبەر دێت دژایەتیی دەكات، بۆ ئەوەی داكۆكی لە دەوڵەتێكی ئایدیۆلۆجیی ئایینی بكات وەك ئەوەی عێراق، كە رێگە بە گوتارخوێندنەوەی زاناكانی نادەن یان قوتابخانەو لق لە باشووری عێراق بكەنەوە.
پاشان باسی هەڵوێستی موفتیی گشتیی مەهدی سمێدعی دەكەین كە سوننە مەزهەبە و هەڵوێستەكەی بریتی بوو لە كاغەزێك كە شەو بۆی نووسرابوو، سەرلەبەیانی رادەستی كرابوو، دواتر خوێندییەوەو بە نرخێكی كەم بڵاوی كردەوە، هەڵوێستی ئەو وەك هەڵوێستی ئەو كەسەیە كە مووچەیەكی پێبدرێت و ژیانی مسۆگەربكرێت، من دڵنیام كە بڕوای بەوە نییە كە دەیڵێت، چاك دەزانێت كە ئەو فتواو هەڵوێستانە بێ نرخن، ئەگەر نا چۆن یەكێك قورئان و سوننەتی پێغەمبەر و مێژووی خوێندبێت ئەو جۆرە فیتوا قێزەوەنانە دژی گەلی كوردستان دەردەكات، ئەو نوێنەرایەتیی سوونە ناكات.
بەڵام زانایانی شیعە، دوو بەشن، بەشێك خۆیان لە سیاسەت بەدوور دەگرن، وەك مەرجەعییەتەكانی ئایینی لە نەجەف و لەسەروویانەوە عەلی سیستانی، هەڵوێستی ئەو بەرامبەر ریفراندۆمی كوردستان دوای ئەوە هات كە كارەكە گەیشتە قۆناغێكی مەترسیدار، ئەگەر نا بڕواناكەم ئەو لە سیاسەتدا رای هەبێت، ئەو هەڵوێستەشی نواند تاكو شەڕ لەنێوان پێشمەرگەو شەڕخوازانی هەندێ پێكهاتەكانی حەشدی شەعبی روونەدات، هەروەك سەرۆكی دامەزراوەی موستەقبەل ئینتیفاز قەنبەر بە (حەشدی نەوتی) ناوی بردووە، هەڵوێستی سیستانی زۆر لە هەڵوێستی ئەزهەر چاكتر بوو، چونكە سیستانی ئاماژەی بە پارێزگاریكردن لە مافی كورد كردووە، بەڵام ئەزهەر پشتگوێی خستووە، كە وێنایەكی هەڵەی پیشانی جیهانی ئیسلامی داوە بەوەی كە كوردستان هۆكاری قەیرانەكەیە، بەمەش پاكانەی هەموو تۆمەتێكی بۆ حكومەتی بەغدا كردووە، ئەو فتوا ناڕاستەوخۆیە رێگە دەدات شەڕی كورد بكرێت، چونكە ئەزهەر لەسەر نەتەوەی ئیسلام دەترسێت نەبادا پەرت ببێت.
ئێستاش بەناوی ئایین لە مافی سرووشتی و دەستووری و یاسایی بێبەشمان دەكەن، ئێمە دووجار تێناكەوین، زانامان هەیە دەزانن چۆن وەڵامی فتواو هەڵوێستە توندەكانتان دەدەنەوە، هەرچیتان لەسەر ریفراندۆم و سەربەخۆیی گوتووە هەمووی رەتكراوەتەوە، چونكە ئەوە ئایین نییە بەڵكو ئایینێكە خۆتان بۆ خۆتانتان درووستكردووە تاكو ئەوەی خوا بۆی حەڵاڵكردوون بۆ ئێمەی حەرام بكەن، بۆیە خوای گەورە دەفەرموێت: {ولا تقولوا لما تصف ألسنتكم الكژب هژا حلال وهژا حرام لتفتروا علی الله الكژب إن الژین یفترون علی الله الكژب لا یفلحون متاع قلیل ولهم عژاب ألیم}.
لەكاتێكدا هەڵوێستی زانایانی دەسەڵات لە ئێران پەڕگیری و مەزهەبی و شۆڤینی بووە، كاشانی كە وتارخوێنی مزگەوتی تارانە ئەو پیاوە ریفراندۆمی بە خیانەت لەقەڵەمدا، هەوڵمدا تێی بگەم نەمتوانی، چۆن وەسفی بێبەشبوونی سوننەو كوردو عەرەب لە پیادەكردنی كەمترین مافەكانیان بكەین، چۆن وەسفی لەسێدارەدانی شەوورۆژی بێتاوانان بكەین لە ئێراندا تەنیا لەبەر گوزارشتكردن لە بیروبۆچوونیان، دواتر خامنەیی دێت و دەڵێت كوردستان دەبێتە ئیسرائیلی دووەم، دوای ئەویش مالیكی وەك تووتی دووبارەی كردەوە، كاتێ باسی مەترسیی ئەو دەوڵەتە دەكات بۆ سەر ئێران كە گوایە زیان بە میحوەری شیعە دەگەیەنێت، دواتر ئێران هەڵمەتێكی گوماناوی دژ بە كوردستان بەرپاكرد، لە راستیدا زانایانی دەسەڵات بە قەد تاڵە موویەك لە سیاسەتی دەوڵەت دەرناچن.
پێم بڵێ ئایا گوێمان لێ بووە دامەزراوەیەكی ئایینیی كریستیان، یان جوو، یان بوزی، یان كۆنفۆشوسی، یان سیخی، یان هیندۆسی یاخود تاوی، بە نەرێنی، یان بە ئەرێنی باسی ریفراندۆمی كوردستان بكەن لەگەڵ ئەوەی كە ئەوان موسڵمانیش نین؟ تەنیا لە جیهانی ئیسلامدا دامەزراوە ئایینییەكان دەبنە ئامرازێك بۆ شەرعییەتدان بە بڕیارە سیاسییەكان هەتا ئەگەر ستەمكارو نادەستووری و نایاساییش بن، لە جیهانی دواكەوتووی ئیسلامدا ئەمە روودەدات كاتێ كەسایەتییە موسڵمانە بێلایەنەكان پشتگیری لە مافی سەربەخۆیی گەلی كوردستان دەكەن، چونكە ئەوان هەر ئەوە دەڵێن كە ئایین دەیڵێت، نایانەوێت ببنە هاریكاری یاسا ستەمكارەكان دژ بە كێشەیەكی رەواو دادپەروەرانە، لەوانەش دكتۆر تاریق سوێدان و چەندانی دیكە.
جێی داخە كە توركیا و ئێران و عێراق سێ دەوڵەتی موسڵمانن و رێككەوتوون لەسەر شەڕكردن بەرامبەر بە گەلێكی موسڵمان، ئەوان لەسەر گەمارۆی ئاسمانی و وشكانی رێككەوتن، تەنیا لەبەر ئەوەی گەلی كوردستان داوای ئازادی دەكات، هەر ئەو سێ دەوڵەتە گەمارۆدانی سەر قەتەرو غەزەو رۆهینجا حەرام دەكەن! ئەوەیە دووفاقی و دووبەرەكیی جیهانی ئیسلامیی دواكەوتوو، كێشەكە لەوەدایە ئێمە كەوتووینەتە نێو ئەو سێ دەوڵەتەوە كە ئیدیعای ئیسلام دەكەن، بەڵام ئەگەر ئێمە لەنێو وڵاتانی غەیرە موسڵماندا بووینایە ئەوا هەرگیز ئەو سەد ساڵە بەو كێشانەوە نەدەتلاینەوەو بەم رۆژە نەدەگەیشتین، ئێمە پێمانوایە كە لەسەر حەقین و مافیش ئەگەر داوابكرێت هەرگیز ون نابێت، بۆیە مافی گەلی كوردستانە كە وەك دەوڵەتانی ناوچەكە دەوڵەتی خۆی هەبێت.
بۆیە هەرگیز كوردستان نابێتە فاكتەری تێكدان، بەڵكو دەبێتە فاكتەری خێرو ئاشتی و سەقامگیری، لەوەتەی 25 ساڵە ئەوەی لە كوردستانتان بینیوە تەنیا خێرو هاوكاری و هەماهەنگی بووە لە هەموو بوارێكدا، ئەو خوێندنەوەیە بۆ چارەنووسی كوردستان خوێندنەوەیەكی هەڵەیە، پاشان كە تۆمەتباردەكرێت بە ئیسرائیل ئەمەش هەر پرۆپاگەندەیەكی دژوارە، ئێمە لە كوردستان هیچ پەیوەندییەكمان لەگەڵ ئیسرائیل نییە، ئێمە گەلێكی موسڵمانین، كوردستانیش ناوەندی پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان مەزهەب و ئایین و نەتەوەكانە، راستە رەوەندێكی كوردی لە ئیسرائیل و لە هەندەران هەیە، ئەوانە بە زۆری زۆردارەكی كۆچباربوونە، ئەو كەسانە پشتیوانیی لە كوردستان دەكەن كە نیشتمانی خۆیانە، وەكو جووی عێراق كە هیواخوازن رۆژێك بێت بگەڕێنەوە وڵاتی خۆیان، بۆیە كاتێ گەنجێكی كورد ئاڵایەكی ئیسرائیل بەرزدەكاتەوە مانای وا نییە كە ئەمە هەڵوێستی فەرمیی حكومەتی كوردستان بێت، ئەو لەبەر ئەوە ئەو ئاڵایە بەرزدەكاتەوە چونكە دەزانێت كە كەس پشتگیریی لە كێشەكەی ناكات، بۆیە ئەگەر ئێران یان توركیا پشتگیرییان بكردایە ئەو كات ئاڵای ئەو دەوڵەتانەی بەرزدەكردەوە، باشە ئەدی ئەوان بۆچی گازاندە لە ئێمە دەكەن تەنیا لەبەر ئەوەی چەند گەنجێكی كورد ئاڵایەك بەرزدەكەنەوە، ئەدی بۆچی بێدەنگن بەرامبەر ئەو هەموو باڵیۆزخانانەی ئیسرائیل كە بارەگایان لەنێو زۆربەی وڵاتانی موسڵماندا هەیە؟
كوردستان لەوەتەی سەد ساڵە لەو مەینەتییەدایە و تا ئێستاش بە هۆی سیاسەتی تایفەگەریی حكومەتەكانی عێراق لەوەتەی 2003 وە هەر لەو مەینەتییەدا بەردەوامە، ئێستا دوای ئەوەی كە كوردستان بۆتە شوێنی حەوانەوەی ئەو هەموو ئاوارانەی ناوچەكە بە تایبەتیش سوننە، دەبووایە ئەزهەر كە دامەزراوەیەكی ئاینیی سوننەیە، لەجیاتی ئەوەی بێت سوپاسی كوردستان بكات بۆ ئەو هەڵوێستەی لەهەمبەر ئەو هاووڵاتییە سوننانەی كە لەلایەن میلیشیاكانی شیعەوە ئاوارەكراون و موقتەدا سەدریش ئەوانەی بە میلیشیای بەدمۆڕاڵ ناوزەدكردوون، ئەزهەر ئەو فتوا ستەمكارە دەردەكات كە سەرپێچییە لە شەرعی خوای گەورە، بۆیە دەبینین كە ئەو میلیشیا چەكدارانە سوودیان لە بە شەرعییەتكردنی كوشتنی خەڵك و گەلی كوردستان بینیوە، هەر لەبەر ئەوەیە دەبینین كە هەندێ لە حوسەینییەكان پڕبوونە لە درووشمی تایفی و سروودو هۆنراوەی تایفەگەری كە هانی تاقمەكەی خۆیان دەدەن رق و كینەیان بەرامبەر گەلی كوردستان زیاتربێت و خوێنی كورد بڕێژن، بۆیە ئەگەر ئەزهەر بەتەنگ یەكێتیی خاكی عێراقەوە بوایە قسەیەكی حەقی لە بەرژەوەندیی گەلی كوردستان دەكرد.
دوا وتە: هەرگیز بڕوام بە هیچ دامەزراوەیەكی ئاینی و فیكری نییە لە جیهانی ئیسلامیدا، ئامادەش نیم لە هەر شتێكدا راوێژ بە هیچیان بكەم كە پەیوەندی بە بەرژەوەندیی نیشتمانەكەمەوە هەبێت، چونكە دامەزراوەی ئایینین و خزمەت بە سیاسەتگەلێكی دیاریكراوی چەند دەوڵەتێكی دیاریكراو دەكەن، هاوكات بە توندی دژی كردنەوەی هەر لقێكی ئەو دامەزراوانە دەوەستمەوە لە كوردستان، لەبەر ئەوانە تەنیا ئەو چەمكانە فێری نەوەكانمان دەكەن كە خزمەت بە بەرژەوەندیی دەوڵەتەكانیان دەكەن، وەك نەتەوەی ئیسلامی، یەكێتیی ئیسلامی، برایەتیی ئیسلامی، هاریكاریی ئیسلامی، ئەوانە چەمكگەلێكی دوای سەربەخۆیی دەوڵەتەكانیانن، چونكە پێش سەربەخۆیی ئەو دەوڵەتانە بە تایبەتیش دەوڵەتانی عەرەبی قسەوباس لەسەر پێویستی سەربەخۆبوونی گەلانی عەرەبی و نەتەوەی عەرەبی و یەكێتیی عەرەبی هەبوو، كاتێكیش باسی كوردستان دەكرێت مێشكمان بەو چەمكە بێ ناوەڕۆكانە كاس دەكەن كە لە واقیعدا بوونیان نییە، لە راستیدا ئەو چەمكانە زۆر مەترسیدارن و هەڕەشەش لە هاووڵاتیانی كوردستان دەكەن لە رووی ئینتیمابوون بۆ نیشتمان، ئەو دامەزراوانە لە كوردستان كاردەكەن بۆ لاوازكردنی چەمكە نیشتمانی و مێژوویی و كەلتووری و شارستانییەكانی گەلی كوردستان.
من هەمیشەو پتر لە دوو دەیەیە داوای ئیسلامێكی كوردی دەكەم، ئەو كاتەش هەر بەو ناوونیشانە وتارێكم لە گۆڤاری گوڵان بڵاوكردەوە، بۆیە ئێستاش هەر داوای ئەو ئیسلامە كوردستانییە دەكەم چونكە لەئێستادا گەیشتووینەتە قۆناخێكی تازە، كە ئەویش دوای ریفراندۆمە، ئەمەش لەپێناو بەرەنگاربوونەوەی بیربۆچوونەكانی دەرەوەی ئایین كە لای من وەك قوتووبەند وایە، چونكە بە ئامادەكراوییەوە لە دەرەوە پێمان دەگات، كێشەكەش لەوەدایە كە هەر خۆمان نازانین چی تێدایە، كاتێكیش دەركمان بە ئاسەوارە مەترسیدارەكەیان كرد یەكسەر هەڵوێستی خۆمان راگەیاند، ئەوەش مانای وا نییە كە كتێب و گۆڤارو رۆژنامە قەدەغەبكرێت، چونكە من دژی ئەو هەوڵە ناشارستانییانەم، كە دژی ئازادیی فیكری و ئاینییە، بەڵام من دژی خۆبەدەستەوەدانم بەرامبەر دامەزراوە دەرەكییەكانی ئایین، بۆیە پێویستە بۆ خۆمان بێین دامەزراوەی ئایینی و فیكری دابمەزرێنین، ئێمە لەسەر ئەو بنەمایە توانیمان كۆڕبەندی فیكری ئیسلامی لە كوردستان دامەزرێنین تاكو لە رووی فیكری و ئایینییەوە سەرخۆ بین، هاوكات بۆ ئەوەی بۆ قۆناخی دوای دەوڵەتیش خۆمان ئامادەبكەین كە دامەزراوەگەلێكی ئایینی هەبن و هاوكار بن بۆ بەرەوڕووبوونەوەی تەحەددی و مەترسی و هەڕەشەكان، هەروەك چۆن ئەو دامەزراوانە لە خزمەتی دەوڵەتەكانی خۆیاندان، بەم شێوەیە ئێمەش لە خزمەتی نیشتمان و گەلەكەماندا دەبین، و راستیی ئایین و ساختەكاریی ئەو فتوایانەیان بۆ روون دەكەینەوە كە دژ بە كوردستان دەریدەكەن، ئەو هەوڵەش ئاراستەیەكە بەرەو ئیسلامی كوردستانی، هەروەكو دەبینین چۆن ئیسلامی میسری و ئەمریكی و ئەفریقی و ئەوروپی و توركی و فارسی هەیە، بە هەمان شێوەش پێویستە ئیسلامێكی كوردستانیمان هەبێت، ئەو كاتە رزگارمان دەبێت لە كاریگەرییەكانی ئەو دامەزراوانەی كە خزمەت بە بەرژەوەندیی دەوڵەتەكانیان دەكەن، هاوكات بە توندی دژی هەموو ئەو دامەزراوە ئایینیانە بوەستینەوە كە دژایەتیی كوردستان دەكەن، بەتایبەتی كە ئێمە بەرەو سەربەخۆیی و بنیادنانی دەوڵەتێكی دیموكراسی و مەدەنی هەنگاودەنێین، لەگەڵ ئەوەشدا كوردستان زانای بەتواناو بیرمەندی زیرەك و مامۆستای شارەزای لە هەموو زانستە ئیسلامییەكانی تێدایە، ئەمە وێڕای بوونی كۆلیژو پەیمانگەو قوتابخانەی ئایینی، هاوكات وەزارەتی ئەوقاف و یەكێتی زانایانی ئایینی و كۆڕبەندی هزری ئیسلامی و دامەزراوەی هەمەجۆری دیكەشمان هەیە، لەكۆنیشدا زانایانی كوردستان بەشدارییەكی بەرچاویان هەبووە لە دەوڵەمەندكردنی كەلتووری ئیسلامی، لەوانەش حافز عێراقی شارەزووری و ئیبن خولەكان و ئیبنولئەسیر و ئیبنو تەیمیە ئەلحەرانی و رەسعەنی و ئیبن مەسعودی عیمادی و سەیفەدین ئامەدی، لە سەردەمی نوێشدا بەشداریكردنی زانایانی كوردستان بەرچاوە وەك محەمەد سەعید بوتی و عەبدولكەریم مودەریس و دكتۆر مستەفا زەڵمی و دكتۆر محەمەد شەریف و كەسانی دیكە، ئێمە توانایەكی زۆرمان هەیە لە بوارەكانی زانستە ئیسلامییەكان لە ڕووی فیكرو كەلتوورو فەلسەفەو لۆژیكەوە، بۆیە پێویستمان بە دامەزراوەی ئایینی دەوڵەتانی دیكە نییە، بەڵێ دەتوانین كارو هەماهەنگییان لەگەڵدا بكەین بە شێوەیەك كە پارێزگاریی لە سەربەخۆیی تەواوی خۆمان بكەین، بێ ئەوەی پاشكۆی كەس بین یان لاسایی بكەینەوەو پەراوێز بخرێین، بۆیە ئەو كاتەی كە دامەزراوەی خۆمان دەبێت دەتوانین بە هەموو بوێرییەكەوە دژی هەموو ئەو كەسانە بوەستینەوە كە بە ناوی ئایینەوە فتوا دەدەن و بە ئارەزووی خۆیان حەڵاڵ و حەرام و گومڕایی و تەخوینكردن دەخەنە پاڵ گەلەكەمان و دژایەتیی خەڵكی كوردستان دەكەن.