دوابەدوای كەوتنی موسڵ بەدەست تیرۆریستانی داعشەوە، ئەم رێكخراوە هەڕەشەكانی بۆ سەر بەغداو شاری كەربەلاو نەجەف چڕتركردەوە، حكومەتی عێراقیش دەستەوەستان بوو لە بەرگری كردن لە بەرپەرچدانەوەی هێرشەكانی داعش، بۆیە سیستانی فتوای دا بە نەفیری گشتی بۆ بەرگریكردن لە شوێنە پیرۆزەكان، چونكە شاری كەربەلا و نەجەف لە عەقڵییەتی شیعەدا وەك كەعبە وایە لە عەقلییەتی سوننە، هەر فتوایەكیش لە مەرجەعێكی باڵایانەوە بدرێت لە رێكخستنی فیكریی شیعەدا بە كارێكی پیرۆز دادەنرێت و پێویستە جێبەجێ بكرێت، لەبەر ئەوە دەبینین ژمارەیەكی زۆری رۆڵەكانی تایفەی شیعە بۆ بەرگریكردن لە شوێنە پیرۆزەكان خۆبەخشی چەكداریی بوون، كە دواتر لەبەر زۆریی ژمارەیان كران بە حەشدی شەعبی، لە راستیدا سیستانی نەیدەویست حەشدی شەعبی ببێتە دامەزراوەیەكی فەرمیی سەربازی، بەڵكو فتواكەی بۆ ئەوە بوو كە لە ریزی دامەزراوەی سەربازی خۆیان ناونووس بكەن، بەڵام هەندێ لە سەركردەكان ئەو فتوایەیان بۆ بەرژەوەندیی حزبی و تاكەكەسی قۆستەوە، بۆیە حەشدیان كردە دامەزراوەیەكی فەرمی، هەر سەركردەیەك ژمارەیەكی خەیاڵی دایە حكومەت بۆ وەدەستهێنانی پاڵپشتیی دارایی و سەربازی، لە هەمان كاتدا هەڕەشەشیان لە یەكدی دەكرد، لەبەر ئەوە چەكداری بندیوار پەیدا بوو، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند كە ئەو توانی لە میانی چاوخشاندنەوەیەكی سادە بە دۆسێیەكە ناوی 50 هەزار بندیوار بسڕێتەوە، ئەم ژمارە خەیاڵیانە بارگرانییەكی زۆری دارایی بۆ حكومەت هێنایە ئاراوە، چونكە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت ژمارەی راستەقینەی حەشدی شەعبی بە تەواوی نازانرێت.
بێ گومان حەشدی شەعبی بە سەختی شەڕدەكات و قوربانیی زۆریشی داوە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە حەشدێكی تایفییەو بە فتوایەكی شیعە دامەزراوە، ئەو بۆ بەرگریكردن لە عێراق دانەمەزراوە بەڵكو بۆ بەرگریكردن لە بوونی شیعە لە عێراق دامەزراوە، ئەگەر وا بووایە سوننە بەدەست ئەو هێزەوە نەیاندەناڵاند، چونكە چەندین تاوانیان دەرحەق سوننە لە فەلوجە ئەنجام دا، بەڵگەشمان بۆ ئەوە كە حەشدی شەعبی بە تەواویی شیعەن، ئەو دروشم و ناوو ئاڵا تایفییانەیە كە بەرزیان كردۆتەوە، تەنانەت ئاڵای تایفییان لە ئاڵای عێراقی زیاترە، كە هەموو ناوچەكانی بەغداو شارەكانی باشووری گرتۆتەوە و لەسەر فەرمانگاكانی حكومەتیش دەشەكێتەوە.
لە راستیدا بەردەوام بوونی حەشدی شەعبی لەسەر ئەو رێچكە تایفییەیان ململانێی نێوان شیعەو سوننە زیاتر دەوروژێنێت، كە ئەمەش فاكتەرێكی گرنگی بەهێزكردنی داعشە، رەنگە سوننە پاڵبدات كە بێنە ریز داعشەوە، دواتر شەڕێكی كراوە لەگەڵ حەشدی شەعبی بەرپابكەن، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە رزگاركردنی شاری موسڵ لە چنگ داعش زیاتر زەحمەت بێت، ئەوەی ململانێیەكە زیاتر توند دەكات بوونی قاسم سولەیمانیی سەركردەی فەیلەقی قودسە لە بەرەكانی شەڕی فەلوجەدا، هەرچەندە ئیبراهیم جەعفەری وەزیری دەرەوەی عێراق دووپاتی كردۆتەوە كە ئەو راوێژكاری سەربازییە، بەڵام ئەم پاساوە عەقڵییەتی جەمعی سوننە قایل ناكات، سوننە لە رەهەندێكی مێژوویی و مەزهەبییەوە سەیری دەكەن، هەر ئەمەشە بووە هۆی زیاتر تووڕەبوونی دەوڵەتانی كەنداو، بەتایبەتیش عەرەبستانی سعودیە، كاتێ عادل جوبەیری وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە رایگەیاند كە بوونی قاسم سولەیمانی، كە لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە لە لیستی تیرۆر داواكراوە، شتێكی زۆر رەتكراوەو نێگەتیڤە، لە هەمان كاتیشدا دەبینین هەندێ میلیشیای شیعە لە جیاتی ئاڵای عێراق ئاڵای ئێران و وێنەی خومەینی و خامنەیی لە جیاتی وێنەی سەركردەكانیان بەرزدەكەنەوە، بۆیە پێموایە كە ئەو پڕۆسەیە ئاڵۆزتر دەبێت، ململانێكەش توندتر، تەنیا چارەسەر ئەوەیە پشت بە دامەرزاوە شەرعییەكانی دەوڵەت ببەسترێت، چونكە هەر پێكهاتە یان هێز یان گرووپێكی سەربازی لە دەرەوەی چوارچێوەی دەوڵەت بە هێزێكی نایاسایی و نا دەستووری لەقەڵەم دەدرێت، بۆیە گەل ناتوانێت پشتی پێ ببەستێت، لەبەر ئەوە دەبینین رەوشەكە لە بەغداو شارەكانی دیكەی باشوور بێسەرووبەری و پاشاگەردانییە، تەنانەت لە هەندێ گەڕەكی شاری بەغدا هیچ دامەزراوەیەكی حكومی بوونی نییە بەڵكو بەنوێژی نیوەڕۆ میلیشیاكان حوكمی تێدا دەكەن.
ئەوەی مایەی پێكەنینە و لە هەمان كات داخە ئەوەیە كە حكومەت داوای كشانەوەی هێزەكانی توركیا دەكات و ناهێڵێت بەشداری لە رزگاركردنی موسڵدا بكەن، بەم دواییە مالیكی لێدوانی دابوو كە بە هیچ شێوەیەك رێگە بە بوونی توركیا نادات بەتایبەتیش لە رزگاركردنی ئەو شارە، پرسیارەكە ئەوەیە جیاوازیی نێوان توركیا وئێران چییە ئەگەر مەسەلەكە دەستێوەردانی دەرەكی و سەروەریی عێراق بێت؟ بۆچی رێگە دەدرێت كە ئێران بە تەواوی و لە ئەلفییەوە تاكو یای دەست لە كاروباری عێراق وەربدات، كەچی رێگە بە توركیا نەدرێت یارمەتی عێراق بدات دژی داعش؟ هەرچەندە من دژی هەموو دەستێوەردانێكم ئەگەر بە هەماهەنگی نەبێت لەگەڵ حكومەتی عێراق.
سوننە مافی خۆیانە گلەیی بكەن لەسەر بەشداریكردنی حەشدی شەعبی لە رزگاركردنی ناوچەكانیان، چونكە دیالەو ئەنبار هەردووكیان بە جارێ كاول و وێران بوون بە هۆی بەشداریكردنی حەشدی شەعبییەوە، ئەوەتا ئێمە كارەساتێكی دیكە لە فەلوجە بەچاوی خۆمان دەبینین، دیارە بەدیدی حەشدی شەعبی شاری فەلوجە سەرچاوەی تیرۆرە، مالیكیش بە سەری مارەكە وەسفی كردووە، هەروەها قەیس خەزعەلی سەرۆكی عەسائبی ئەهلی حەق بە گرێیەكی شێرپەنجە ناوی بردووەو كە دەبێ لە رەگەوە هەڵبكێشرێت، تەنانەت هەندێ پەرلەمانتاری شیعە داویان كردووە كە بە تەواوی لە نەخشەی عێراق بسڕدرێتەوە، هەندێ سەركردەی حەشدی شەعبیش بە شاری داوێنپیسیی ناویان بردووە، چونكە ئەو شارە سەرچاوەی جیهادی نیكاحە لای داعش، لێرەدا دەپرسین، باشە هەڵوێستی حەشدی شەعبی چۆن دەبێت ئەگەر سبەی چووە ناو فەلوجەوە؟ بە دڵنیاییەوە قەسابخانەیەكی راستەقینە دەرحەق بە سوننە روودەدات، چونكە ئێمە لەسەر رێگای چوونی حەشد بۆ ئەو شارە ئەو كارەساتەمان بینی، كەواتە سوپای عێراق هیچ رۆڵێكی راستەقینەی نییەو بەرامبەر حەشدی شەعبی بێ بەهاو دەسەڵاتە، دكتۆر خالد عوبەیدی وەزیری بەرگریی عێراق كە سەر بە تایفەی سوننەیە هیچ توانایەكی نییەـ تاكە خەم و ئاواتی ئەو تەنیا مانەوەیە لە پۆستەكەیدا، زۆربەی سوننەش كە لە پڕۆسەی سیاسیدا بەشدارن تەنیا بیر لە پۆستەكانیان دەكەنەوە، بگرە هەر لە دكتۆر سەلیم جبوری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق تا دەگاتە دكتۆر عەبدوللەتیف ئەلهومەییم، تەنانەت هەندێ سووننەش لە پێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان وەلائیان بۆ ئێرانیش هەیە كە بە سوننەی مالیكی ناسراون، لەوانەش وەفیق سامەرایی كە ئایین و دنیاو رەوشت و نیشتمانەكەی لە پێناو بەدیهێنانی بەرژەوەندیی تەسكی خۆیدا فرۆشتووە، هەندێكی دیكەش كە لە عێراقدا زۆر كەمن، بەڵام ئەوانە لە خەمی تایفەی سوننەدان، ئازایانەو بوێرانە دژی هەر كەسێك دەوەستنەوە كە دەیەوێت دوژمنایەتیی سوننەی عێراق بكەن، زۆربەی ئەوانەش لە ترسی حكومەت لە دەرەوەی عێراق دەژین، بۆیە سوننە لە عێراق بەتایبەتیش لە فەلوجە لە كارەساتێكی راستەقینەدا دەژین، بەگوێرەی خەمڵاندنی نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەسترۆن ئیستیفنسۆن Struan Stevenson سەرۆكی كۆمەڵەی ئەوروپی بۆ ئازادیی عێراق EIFA بیست هەزار منداڵ لە فەلوجە گەمارۆدراون و داعش وەك قەڵغانەمرۆڤ بەكاریان دێنێت، ترسەكە زیاتر لەوەدایە ئەگەر حەشدی شەعبی بچێتە نێو ئەو شارە ئەو كاتە زیاتر ئازار دەدرێن یان دەكوژرێن، بۆیە ئەوان لەنێوان دوو ئاگردان، ئاگری داعش و ئاگری حەشدی شەعبی، هێزەكانی حەشدی شەعبی كە بەنیازن فەلوجە رزگاربكەن لە 17 رێكخراو پێكدێن، دیارترینیان رێكخراوی بەدرە كە 6 هەزار چەكدارە، عەسائبی ئەهلی حەقیش 4 هەزار چەكدارەو ژمارەی هێزەكانی ئیمام عەلیش دەگاتە 3 هەزار چەكدار.
با جەخت لەسەر شاری موسڵ بكەمەوە كە دوا پێگەی داعشە لە عێراق، بێگومان هەرچەندە جەختیشی لێدەكەنەوە، بەڵام حەشدی شەعبی ناتوانێت بەشداری بكات لە شەڕی رزگاركردنی موسڵ، ئەوان ئاواتەخوازن بەشداری بكەن، نەك لە پێناو رزگار كردنی ئەو شارە، بەڵكو لە پێناو تۆڵە سەندنەوە و بڵاوكردنەوەی ئایدیۆلۆژیای ئاینیی تایبەت بە خۆیان، خەڵكی موسڵ بە هیچ شێوەیەك هاتنی حەشدی شەعبی قبوڵ ناكەن، چونكە بە چاوی خۆیان بینییان ئەوەی لە دیالە و ئەنبار و تكریت و دەوروبەری فەلوجە روویدا، تەنانەت هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیش ئەمە قبوڵ ناكات، پێویستە پێشمەرگەش بەشداری لە رزگار كردنەوەی موسڵ نەكات ئەگەر حەشدی شەعبی بەشداری كرد، بۆ ئەوەی كەس بە هەڵە لەمە نەگات، من دژایەتیی حەشدی شەعبی ناكەم، بەڵكو دژایەتی رەفتارە تائیفییەكان دەكەم، كێشەی حەشدی شەعبی ئەوەیە كە حەشدێكی تەواو تائیفییە و لەسەر رەهەندی مێژوویی و ئایدۆلۆژی دامەزراوە، فەلەسەفەكەی بریتییە لە رق بەرامبەر بە ئەوی دی و سڕینەوەی، هەرچەند رێژەی رق بەرز ببێتەوە بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و دەگاتە بەرزترین پلەی مەترسی، كاتێك سروودخوێن (منشد)ی ئایینی لە حوسەینییەكان سروود بە خەم و گریان بڵێتەوە و لاپەڕە پڕ ئازارەكانی مێژوو هەڵبكوڵێت و رووداوەكانی رابردوو زیندوو بكاتەوە، بەمەش ئەم دانیشتنانە دەبنە هۆی بارگاوی كردن و هاندان و توڕەبوون و تەقینەوە، ئەوەی لەم دانیشتنە ئایینییە ئامادەیە وا دەزانێت ئەو كەسەی حوسێنی كوشت و لە پەراسووی فاتیمەی دا هەر ئەو سوننەیەیە كە لە پارێزگاكانی رۆژئاوادا نیشتەجێیە، هەرچەندە هیچ كەسێك بەرپرس نییە لە تاوانی كەسێكی دیكە ئەمەش بنەمایەكی سەرەكییە، من ستایشی رێنماییەكی سیستانی و موقتەدا سەدر دەكەم كاتێك رێنمایی حەشدی شەعبییان كرد كە برا سوننەكانیان بپارێزن و زۆر لە ئەندامەكانی حەشدی شەعبیش پابەندی ئەم رێنماییانە بوون، بەڵام گرفتەكە لەوەدایە كە هەندێك لەوانەی تاوانی قێزەوەنیان ئەنجامدا ناوبانگی ئەم حەشدەیان زڕاند كە قوربانییەكی زۆری داوە.
سەبارەت بە كورد و كوردستان، هەڵوێستیان روون و ئاشكرا بوو لە میانی لێدوانەكانی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، حەشدی شەعبی جێگایان نییە لە كوردستان، چونكە بەپێی دەستووری عێراقی پێشمەرگە پاسەوانی كوردستانە، حەشدی شەعبی ناتوانێت بێتە ناوچەكانی كوردستانەوە، هەوڵیاندا و هەڕەشەشیان كرد، بەڵام گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە بوونیان لە كوردستان هەڵەیەكی گەورەیە و ململانێ لەگەڵ پێشمەرگە خۆكوشتنی حەشدی شەعبییە، بۆیە نەهاتنە پێشەوە، حەز دەكەم قسەكانم دووبارە پشتراست بكەمەوە كە ئامانجی سەرەكی حەشدی شەعبی بریتییە لە ناردنی مەزهەبیەتی ئایینی بۆ كەسانی دیكە جا بە ترس بێت یان بە ئارەزوو. لە عێراقی نوێدا واتە دوای رووخانی سەدام حوسێن لە رابردوو و ئێستا و لە داهاتووشدا هیچ شتێك بەدی نایەت لە رووی ئایینییەوە ئەگەر بە هێز و تیرۆرو زۆرداری و توندوتیژی و توندڕەوی نەبێت، نە سوننە توانیی شیعە رازی بكات كە واز لە مەزهەبی خۆی بهێنێت و نە شیعە توانیی سوننە رازی بكات كە واز لە مەزهەبی خۆی بهێنێت، لە ئەنجامدا ململانێكە بووە هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی مێژوو بۆ تۆڵەسەندنەوە، بێ گومان گەلی عێراق هیچ سوودێكی لەم ململانێیە نەبینیوە، بەڵكو سیاسییەكانن كە بوونەتە هۆی تێكدانی توێژەكانی كۆمەڵگای عێراقی و ئەوانیش بەرپرسن لەو بارودۆخەی ئێستا عێراق تێیكەوتووە.
رێكخراوی تیرۆریستی داعش هانی سوننەی دا بۆ هەڵگرتنی رق بەرامبەر بە شیعە و بە رەوافز و زەنادیقە و سەفەوییەكان وەسفی كردن و كوشتنی حەڵاڵ كردن، هەروەها گوێچكەیانی پڕ كرد بەم فەتوا توندڕەوانە، بۆیە حوسەینییەكانیان كردە ئامانج بە بۆمب و كردەوە خۆكوژییەكان، لە بەرامبەردا هەندێك لە میلیشیای شیعەكان هانی شیعەیان دا بۆ كوشتنی سوننە و بە رۆڵەكانی عومەر و عائیشە و عوسمان و ئەبوبەكر وەسفی كردن، لێرەدا پێویستە ئاماژە بە خاڵێكی زۆر گرنگ بكەین ئەویش ئەوەیە كە هەموومان كۆكین لەسەر ئەوەی كە رێكخراوی داعش رێكخراوێكی تیرۆریستییە و بە هیچ شێوەیەكی نوێنەرایەتیی موسڵمانان ناكات و دوژمنێكی مەترسیدارە كە هەڕەشە لە هەموو جیهان دەكات، بەڵام كاتێك شێخێكی شیعە دەبینم هانی بڵاوبوونەوەی كەلتووری رق و كینە بەرامبەر بە ئەوی دی دەدات، هەروەها لە حوسەینیەكان ئەو سروودانە دەخوێنێت كە هانی كوشتنی كورد دەدەن كە ئەمەش دژی دەستووری عێراقە، دەبێ ئەم وتارە چۆن پۆلێن بكەم، چەندن ئەو مەلا توندڕەوانەی كە فەتوای كوشتنی كوردیان دا لە خورماتو، چەند لەو مەلا توندڕەوانە هەڕەشەی كوشتنیان لە كورد كرد گوایە مەهدیی مونتەزیر لە سامەرا دێتەدەرو دژی كورد دەجەنگێت، ئایا ئەم گوتارە تیرۆری راستەقینە نییە؟ چەند ئەو مەلایانە گاڵتەیان بە جلوبەرگی كورد كردووە؟ چەند ئەو مەلایانە قسەی نابەجێیان بەرامبەر بە سەركردە كوردەكان وتووە، بەتایبەتی بەرامبەر بە سەرۆك بارزانی، ئایا ئەم گوتارە ناشارستانییە تیرۆر نییە؟ ئایا یەكێك لە سەركردەكانی ئەم حەشدە تائیفییە دوای رزگار كردنی شنگال لەلایەن هێزی پێشمەرگەوە لە دەست تیرۆریستانی داعش نەیگوت شاری شنگال ئێستا داگیركراوە بەشێوەیەكی ئالۆزتر لە سەردەمی داگیركردنی لەلایەن داعشەوە، بەو مانایەی كە پێی باشترە ئەگەر شنگال لە دەست داعش بێت نەك بەدەستی پێشمەرگە رزگار بكرێتەوە.
نیگەرانی ئەوەم كە پێوەندیی برایانەی نێوان ئێمە و شیعە كۆتایی بێت، ئەو برایەتییەی كە زانا گەورەكانی شیعەی عێراق دایانمەزراند لە ئالحەكیم و ئالسەدرەوە – كە بە مەرجەعییەی قسەكەر ناسرا بووە- و بارزانیی نەمر، ئەگەر ئەمانە زانای راستەقینە بن، ئەم جۆرە لێدوان و گوتارانە بەرامبەر بە كورد نادەن، ئەگەر عێراقی راستەقینەش بن ئەوا ئەم برایەتییەیان تێك نەدەدا؟ ئەم جۆرە لێدوانانەمان لە هەندێك سەركردەی حەشدی شەعبی بیستووە كە بەم شێوازانە ئەوەی باپیرانمان بینایان كردووە لە پتەوكردنی خۆشەویستی و برایەتی، بە ڕای من ئەم لێدوانە تائیفیە پڕ لە قینانە لە بەرژەوەندیی نەتەوەی كورد و عەرەبدا نین لە عێراق، رەنگە ئەمانەش بەشێك بن لە كۆی ئەو هۆكارانەی كە پاڵیان بە گەلی كوردەوە نا بۆ ئەوەی رقی بەرامبەر بە حەشدی شەعبی هەبێت و رەتی بكاتەوە.


* ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە سەر لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان