بێگومان خەباتی میللەتان و شۆڕش و راپەرینەكانیشیان هەرگیز بێ كێشە و گرفت و ململانێ نەبوون، بەڵكو زۆرجاریش خوێناوی بوون. بەڵام ئایا كام میللەت و نەتەوەی دنیا ئەم رووداو و لاپەڕانەی مێژوویان بە رووداوی ناخۆش و ناڕاست و لاپەڕەی رەشی مێژوویان دانەناوە و دەرس و پەندیان لێ وەرنەگرتوون؟ یان ئەو رووداوانەیان وەك مێژووی بەسەرچوو بۆ نەوەی نوێیان باس نەكەن و ئەوەندە بە رەش و تاریك و ناخۆش دەیخەنە بەر دەستی رۆڵەكانیان بۆ ئەوەی دەرسی لێ وەرگرن و بەجێیان بێڵن و فاكتەر و هۆكارەكانی دووبارەبوونەوەیان لابەرن.


ئەگەر لاپەڕەكانی مێژووی وڵاتان و میللەتانی دنیا هەڵدەینەوە، دەبینین هەر میللەتێك دەرس و پەندی لە مێژووی خۆی وەرنەگرتبێت، ئەوا هەمیشە لە شەڕ و شۆڕش و دواكەوتوویی و ژێردەستەیی ماوەتەوە. بە كورتی میللەتانی لەم جۆرە لە نائارامی و دواكەوتوویی و وابەستەیی ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت و ئەم زلهێز و ئەو زلهێز ماونەتەوە.


میللەتی كورد زیاتر لە نیو سەدە لە مێژووی نوێ خەریكی خەبات و تێكۆشان بووە. هەندێك جار شەڕ و رووبەڕووبوونەوەی خوێناوی روویداوە لە نێوان براكان، بەڵام دواتر كە ئاشت بوونەوە و دەست لەناو دەستی یەكتر دروست بووە، هیچ لایەك لە لایەنە ناكۆكەكان شانازی بە رۆژانی رووداوەكانەوە نەكردووە، بگرە بۆ كاتێكی زۆر خەریكی ساڕێژبوونی برینەكان بوون، هەندێك جار قارەمانی ناوداری میللەتەكەمان بوونەتە قوربانی لەم رووداوانە. راستە حزبەكان هەموویان یەك ئایدیا و یەك دنیابینی و یەك بیروبۆچوونیان نییە بۆ تێكڕای مەسەلە و بابەتەكان، حزبەكان یەك قوتابخانەی فیكری و كەسەكانی بەڕێوەی نابەن، بەڵام ژیان و مەنتق پێمان دەڵێ كە چەندین خاڵی هاوبەش لە نێوان حزبەكان و مرۆڤەكاندا هەیە. وردتر بڵێم: خاڵە هاوبەش و چوون یەكەكان زیاترن. ئەگەر بێین باسی حوكمڕانیی (24) ساڵی رابردوو بكەین، سەیر دەكەین كە هەر كاتێك حزبەكانی سەر گۆڕەپان -گەورە و بچووك- ناكۆك بووبن، ژیان ئاڵۆز و شێواو بووە، هەركاتێكیش تەبا و هەماهەنگ بووبن، ژیان ئارام و دەستكەوت باشتر بووە.


ناكرێت بیشارینەوە و باسی شەڕی ناوخۆیی نەكەین، كە هەندێك ناویان نا «شەڕی براكوژی» و هەندێك «شەڕی خۆكوژی» و (لایەنە شەڕكەرەكانیش هەر لایەك دەیویست پاساو بۆ بێتاوانیی خۆی بهێنێتەوە و بەرامبەرەكەی تاوانبار بكات). من هیچ مەبەستم نییە برینەكان بكولێنمەوە و باسی هۆكار و تاوانبار و بێتاوان بكەم، بەڵام ئەوە بەبیر خوێنەر دێنمەوە كە شەڕی نێوان یەكێتی و پارتی ماڵوێرانی و خوێن بەفیڕۆدان و راكێشانی دەستی دەرەكی و بە هەدەردانی ماڵ و داهات و دروستبوونی بێمتمانەیی لێ دروست بوو، بەڵام هەر كە تەواو بوو بەڕێز مسعود بارزانی وتی: بێ تاوانترین كەس لەم نێوەدا من و هەڤاڵ مام جەلال-ین كە هەردووكیان سەرۆك و سكرتێری بەدەسەلاتی هەردوو حزبی شەڕكەر بوون). باشە ئەوە راستییەكی بێ ئەم لاو ئەو لامان پێ دەڵێ كە هیچ حزب و لایەنێك شانازی بە شەڕ و ململانێی نێوخۆیی ناكەن كە روودەدەن و درز دەخەنە نێوان رۆڵەكانی میللەت و لە بەدەستهێنانی دەستكەوت و ئاواتەكان دووریان دەخەنەوە. دێمەوە سەر بابەتی گەرمی نێوخۆی ئێستای كوردستان كە خەریكە بەشێك لە دەستكەوتەكان لەبار ببات، هەر لایەنێكیش پێیوابێ وا نییە، بە هەڵەدا دەچێ. دەتوانم بڵێم هەموو لایەنەكان تا رادەیەك ناكۆكن (چونكە ماوەی (6) مانگە نەیانتوانیوە خاڵی هاوبەش بدۆزنەوە و ئەم خالە هاوبەشە بكەنە سەرەتا و دەستپێكی چارەسەر بۆ خاڵەكانی داهاتوویان لە بە یەكەوە هەڵكردن و پێكەوەژیان). لێرەدا بە نەرمی هەندێك پرسیار لە لایەنە ناكۆكەكان دەكەم و پرسیارەكانیش ئەمانەن:

1. ئایا بەرامبەر نەیارەكانمان لە عێراق و دەوروبەر یەك دەست و یەك بۆچوون بین قازانجمانە، یاخود ناكۆك و پەرتەوازە؟
2. ئایا ئەم قەیرانە (دارایی و سیاسی و سەربازییە) بە هەموومان هاوكار بین و شانی بدەینەبەر، چاكتر رووبەڕووی دەبینەوە، یاخود بە پەرتەوازەیی و ئارەزووی جیاجیا؟
3. ئایا درزەكانی نێوانمان گەورەتر بێت قازانجمانە، یان بچووك كردنەوە و نەهێشتنیان؟
4. ئایا دەستاودەستكردنی دەسەڵات و چەسپاندنی دیموكراتییەت و یەكتر قبووڵ كردن لە بەردەم دنیای مۆدێرن و دۆستان جوانترمان دەكات، یاخود تاكڕەوی و خۆفەرزكردن؟
5. ئایا نەرمی نواندن و دەستدرێژكردن بۆ هاریكاریی یەكتر دەستكەوتەكان چەسپاوتر دەكات، یاخود «اتهام» كردن و «استفزاز»كردنی یەكتر؟
6. ئایا ئەو حزبەی شۆڕش و خەباتی لەمێژینەی كردووە، هەر ئەوەندە بەسە بۆ ئەوەی ماوەی حزبی نوێ و كەسی نوێ و خوێنی تازە نەدا بێتە پێشەوە؟ ئایا دەبێ نەوەی نوێ و حزبی نوێش هیچ بەها و پیرۆزی بۆ حزبی قاڵبووی خەبات و سیاسەت و خەباتگێڕ و ماندووبووانی دوێنی دانەنێ، یان دەبێ فۆڕمی هاوبەش بدۆزرێتەوە؟
7- ئایا سیاسەتی چەپكەگوڵ باشترە بۆ ئەم قۆناغە، یان سیاسەتی یەك چڵ گوڵ؟

داواكارم لایەنە ناكۆكەكان وەڵامی ئەم پرسیارانە بدەنەوە، دوور لە بیركردنەوەی تەسكی حزبی و قازانجی حزب و تاكی دەسەڵاتداری حزبی.
لە كۆتاییدا پێویستە بگوترێ، تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە زۆر چارەنووسسازە، چونكە دەستكەوتی گەورەتر بەڕێوەیە و ئەگەر ئەم قەیران و قۆناغە تێپەڕ بكەین، متمانەمان لای میللەتی خۆمان و دۆستان زیاددەبێت، خوانەخواستە ئەگەر پێچەوانەكەی رووبدات، مێژوو رەحم بە كەسمان ناكات.
با درزەكان لەوە گەورەتر نەبن، قۆناغی خەباتی ئەمڕۆ جیایە لەگەڵ شەستەكان و حەفتا و هەشتاكان و بگرە نەوەتەكانیش، میللەت تا رادەیەك تەحەمولی وەزعەكە و ناعەدالەتییەكانی كردووە، نۆرەی سیاسی و بەرپرسە باڵاكانە، چ لایەكیش بەدەسەڵاتتر و بە قەبارە گەورەتر بێت، دەبێ دڵنەرمتر و دەستكراوەتر بێت، لە سەركەوتن هەموومان سەردەكەوین و لە ژێركەوتن كەس قازانج ناكات، جگە لە دوژمن و نەیارەكان.

وریابین نەكەوینە داوی تەڵە و فێڵی دەوڵەتانی دەوروبەر، چونكە گرێی دەست ناخرێتە دەم و هەرچۆن لێكی دەدەینەوە، كێشەوگرفتەكان رێگای چارەسەریان هەیە و ئالۆزكردنیان دەبێتە زیانی گەورەی حوكمڕانی و دیموكراسی و بەرنامەی ئایندە.

بۆیە دەڵێم مەرج و مەرجدانان بۆ گفتوگۆی لایەنە ناكۆكەكان قازانج بە پرۆسەی چارەسەری ناكات، بەڵكو درزەكە گەورەتر دەكات، بۆیە پێویستە گفتوگۆی رووبەڕوو هەرچی زوو دەستپێ بكاتەوە، بۆ ئەوەی چیتر میللەتەكەمان لە دڵەڕاوكێ و نائارامیدا نەژی.
*سەرۆكی زانكۆی كۆیە