لە كاتێك خەباتی كورد لە عێراق بو گەیشتن بە مافەكانی خوی نێزیك دەبێت لە سەدەیەك، لە 25 مین سالیادی راپەرینی پیروزدەكرێت ‎چەند و چونیەتی گەیشتن بە قوناغی چارەنوسسازی ھەنوكی وتێپەربون بە سەر‎نالەباری دوخی ئابوری-سیاسی ھەرێم لە بەر چاو وێنابكرێت. لەم ناوبەینە ناكرێت پێگەی سیاسی و جیوپولیتیكی ئێستای ھەرێم، ئاماژە بە قەرزداری بكرێت بەرامبەر بە خوقوربانیكردنی پێشمەرگە شەھیدكراوەكان و ئەنفالكردن، و وێرانكردنی خاك و نەتەوەی كورد نەكرێت. بەلكو، ئێستاش‎كورد بێجگە لەوەی لە گەل كومەلێك قەیران دەستەیەخە گەرم و نەرم دەكات، ھاوتەریب‎‎ شەرێكی خوێناوی دژی داعش و شەرێكی سیاسی - ئابوری لە گەل بەخدا و سیستەمی جیھانی سیاسی دەكات، كە دوھەمیان‎ كورد تەنیا بە پشت بەستن ‎بە تواناكانی سیاسی –مرۆڤی خوی كە فاكتەری سەرەكی یەكگرتووی ناو مالی كوردە، دەتوانرێت ئەو دلەراوەكی كە تاكی كوردی گروتوتەوە بسرێت. خالێكی زور گرینگ و جدی ھەیە ‎دەبێت لە بەر چاو بگرێت، ئەویش كاریگەری یە خراپەكانی قەیرانی دارایی و زالبونە بە سەر ئیرادەی خوراگری سەركردەی سیاسی و نەتەوەی بە شێوەیەك‎ كورد دەبێت ھەولی دورەپەرێزی بدات لەوەی قەیرانی دارایی نەبێتە ھێزی بوژێنەر و پالنەر ورەواندنی تەركیزكردن بە سەر بەرژەوەندی نەتەوەی كورد و زورتر تەركیزكردن بە جولەكردن بە ھێز و تواناكانی كورد لە پێناو ‎ پاراستنی بەرژەوەندی ھێزە ھەرێمایەتی و جیھانی یەكان. بویە لێرە بەرپرسیارەتی یەكی دو لایەنە دێتە ئارا ئەویش ھەلستانی ھاولاتی بە ئەركی سەر شانی لە رێگای ھاندانی ئەرێنی سەركردایەتی سیاسی لە پێناو دوزینەوە و گەیشتن بە رێگە چارەسەری گونجاو. ناكرێت، چونكە كەم مالی ئەم ھەرێمە ھەیە كەسێكی نێزیكی لە بەرەكانی شەر دا نەبێت وەكو پێشمەرگە سینگی خویان نەكردبێت بە قەلغانی پاراستن لە پێناو دابینكردنی ژیانێكی خاوەن كەرامەت بو تاكی كورد.

لەم رەوانگەیەوە، جێگای خویەتی تێشك بخرێتە سەر‎ بون بە سەركردەی نەتەوەی و دەوڵەتدار، كەسایەتی یەك كە خاوەن سلوك، كولتور و تایبەتمەندە بە تایبەتی لە بواری تەركیزكردن لە سەر بەرژەوەندی بالاكانی نەتەوەی و سرینەوەی ئاسەوای بەرژەوەندی‎ تایبەتیەكانی كەسێتی‎.‎ بەلام، لە ماوەی ئەم 25 سالە ‎، بە ھەمو دەرفەتێكی كە ئێستاش لە بەردەستە، نوخبەی سیاسی نەك تەنیا رێگری یان لە دروستبونی ‎كەسایەتی" مەرجەعی سیاسی باوەرپێكراو و دانپێنراو" یان كردوتەوە و دەشكەن، بەلكو كولتوررێكی سیاسی، كومەلایەتی و ئابوری بونیاتنراو لەسەر " رق و كینەی" مێژوی یان بەرھەمھێناوە، كە تاكەكانی ئێستای كومەڵگای كوردی بە سیاسەتێكی وەھا روخێنەرە بێ بوھاكراون.
فاكتەرەكانی سەرەوە بونەتەوە ھوی دەرئەنجامی نائەرێنی كاریگەر بە سەر گەیشتنی كورد بە ئارمانجە سەرەكی یەكان،‎ بێجگە لەوەی ‎ئاواتێكی مێژوی بیت، مافێكی رەوای نەتەوەی كوردیشە. بەلام، ‎لە ژێر كاریگەری فاكتەرە سیاسی ناگونجاوەكانی بەرھەمھێنەراو لە سەر دەستی نوخبەی سیاسی، ‎یەكگرتووی ناو مالی كورد بەرەو وێرانبونێكی گەورە پێنگاو دەنێت. بویە، گرینگە و ئەركی سەر شانی ئێمەی تاكی كوردە لە ھەر پێگە و پایە و خاوەن ھەر رەوانگەیەكی سیاسی بین، رێگری لە بەرەو پێشچونێكی وەھا وێرانكەر بگرین. ئەویش، تەنیا بەوە دەكرێت‎ نەبین بەشێك لە " شەری موزایداتی سیاسی ناگونجاو"، بەلكو، ھێزی بوژینەر و ھاندەربین بو رێكخستنی ناومالی كوردی لە روی سیاسی، ئابوری و یاسایی یەوە. ئەمەش كاتێك ‎دەتوانێت خاوەن كاریگەری بێت، ‎ئێمە مانان نەكەوینە ژێر ركێفی كێبەركێ چەوتی تاقمە كەسێك، كە دور لە كولتوری سیاسی شارستانی سەردەمیانە، سەرلەشكەری بەرێوبەرایەتی و چارەنوسی ئەم نەتەوەیەن. ئێمە لە سەر ئەوە كوكین، سەركردایەتی ئیداری- سیاسی لە ئاستی پێویستی دا نییە. ئێستای ھەرێم ‎‎ خودورخستنەوە لە رەوتی ستراتێژی سیاسی و ئابوری بە گرینگ دەزانێت لە پێناو دینتەوەی سیاسەتێكی خاوەن رەوانگەیەكی ‎نەتەوەی و خاوەن رویای سیاسی- ئابوری و حیكمەت و تێگەیشتن لە ئیدارەكردن و ئیدارەدانی جومگەكانی دەسەلاتداری ھەبێت. ئەویش لە پێناو سەرراستكردنی فاكتەرەكانی ئاماژە پێكراو لە خوارەوە بێت: دەسەڵاتداری یەك كە رویای ئەوەی ھەبێت رێگر بێت لە ‎شێواندنی ناسنامە و كولتورو ناشیرینكردنی زمانی كوردی و رێگر بێت لە بەرەوە پێشڤەچونی وێنەی موستەعمرەبونی ھەرێم لە ژێر ھەیمەنەی زمان كولتور و روشنبیری یەتی عەرەبی و توركی و ئێرانی، ھەول دان بو بونیاتنانی كەسایەتی وەفاداری خاوەن ئینتیمای نەتەوەی لە پێناو ئاوەدانكردن و بەھێزكردنی كەسایەتی تاكی كورد بو گەیشتن بە ‎خواست و ھیوایەتەكانی گەنجانی ئەم وڵاتە بو ژیانێكی شایستە و ئاسویەكی گەش، رێگریكردن لە كولتوری بە ئەویدیكردنی تاك و مرۆڤی كورد كە فاكتەری روخێنەرن لە ‎وێرانكردنی تواناكانی وەبەرھێنانی تاكی كورد.

بو گەیشتن بەم دەرئەنجامە، گرینگە حكومەتی ھەرێمی كوردستان ھەولەكانی چاكسازی ئیداری و گەندەلی خوی لە پێناو رێگریكردن لە یەكەم، بەھەلە بەكار ھێنانی دەسەڵاتەكانی ئابوری/یاسایی- بەرێوبەرایەتی لە لایەن كەسانی بەرپرسەوە بو كرینەوەی " كەسایەتی"، دویەم، حكومەت بە گەرخستنی تواناكانی ناوخوی كوردی و سود وەرگرتن لە ئەزمونی ولاتان و كومەلگاكانی جیھانی لە پێناو ‎بە دامەزراوەی كردن و ئاوەدانكردنی ھەرێم لە سەر بنەماكانی دەوڵەتداری ھاوچەرخ كە دور بێت لە دروستكردنی كەش و ھەوای ناگونجاوی " نەبونی متمانە" لە ناو بەینی نوخبەی سیاسی بەرێوبەر و ھاولاتی یان لە لایەك، لە لای دیكە حزب و ھاولاتی یان. ئەمەش تەنیا بەوە دەكرێت سەركردایەتی سیاسی رێگە خوشكەر بێت بو گورانكاری ھێنان بە كولتوری كایەی سیاسی، واتە ئەو حەلقەی پەیوەنیدارە لە ناو بەینی حزب- حكومەت لە پێناو بونیاتنانی ‎حزب لە خزمەتی دەولەتداری ‎نەك حكومەت لە خزمەتی حزب. ئەمەش پێویستی بە چارەسەركردنی كونكرێتی ئاستەنگەكانی سەر رێگای ‎گەیشتن بە یەكگرتووی نەتەوەی لە ئاستەكانی ھێزەكانی پێشمەرگە‎، سیستەمی دادوەری و پێكەوە كاركردنی وەبەرھێنانی حكومەت و كەرتی تایبەت لە پێناو بونیاتنانی پێشەسازی و ئابوری سەربەخو. لێرە ھەلەقەی ھێمنی و ئاسایش بو لای ھاولاتی دەگەرێتەوە. بەمەش، سەركردایەتی سیاسی كوردی رێگەخوشكەر دەبێت لە گەرانەوەی متمانەی ھاولاتی یان، دەبێت ئەمەش لە بەر چاو بگرین، بەردەوام بونی قەیرانی سیاسی و ئابوری لە ھەرێمی كوردستان بەم شێوەیە، بە تایبەتی قەیرانی سیاسی رێگە خوشكەردەبن لە دەستدانی متمانە و پشتگیری نێونەتەوەی و كومەلگای نێونەتەوەی.‎ دەبێت ئاماژە بەم راستی یەش بێتە كرن، لە ئێستا لە كوردستان نەوەی دوای 2000 ناسراو بە نەوەی‎فیسبوك ھاتوتە ئارە، ‎كە فریان بە پیروزی و مێژوی سەركردە كلاسیكی یەكانەوە نییە، و كەس ناتوانێت نادیدەیان بگرێت لە معادلاتی سیاسی.




د. سەردار موسی شەریف- م. ز.دھوك