هیچ میللەتێك نییە گەورە بێ، یان بچووك حەز لە سەربەخۆیی و ئازادی نەكا، دیارە ئەو حەزە لە خۆڕا پەیدا نابێ، هۆكارگەلێك هەبووە وایكردووە میللەتان بۆ گەیشتن و پیادەكردنی حەزەكانیان پەنا بۆ رێگا و ئامرازی جیاجیا ببەن. بێعەدالەتی و چەوساندنەوە و بەكارهێنانی هێز لە دژی زۆرێك لە میللەتان كە توانای بەرگری لەخۆكردنیان نەبووە، بوونەتە باعیسی ئەوەی نابوود و قڕبكرێن، ئێستا وەك تراژیدیاكانی مێژوو لە دیرۆكی مرۆڤایەتیدا ناویان دێ، كەچی لەبەرامبەردا میللەتانێكیش هەبوون كە نەك هەر توانیویانە بەرگری لەخۆیان بكەن و بشمێننەوە، بەڵكو توانیویانە لە بندەستی و كۆیلەتی بپەڕنەوە و لە سایەی سەربەخۆیی و ئازادیدا ژیان بگوزەرێنن، گەلی كوردیش لە سایەی دەسەڵاتی سوڵتان و ئیمپراتۆر و داگیركەراندا رووبەڕووی هەڵمەتێكی گەورەی قەڵاچۆكردن و زمان قەدەغەكردن و زەوی سووتاندن و پەیماننامەی زاڵمانە و پیلانی نێودەوڵەتی و زۆر شتی دیكە بووەتەوە، كەچی توانی بە قوربانییەكی زۆرەوە بەرگری لە مانەوەی خۆی بكا و خەونی دوژمنانی لە گۆر بنێ، بەڵام تا بە ئەمڕۆش دەگا، لێنەگەڕاون بە حەزی سەربەخۆیی بگا. حەتمەن بەشێكی هۆكاری نەگەیشتن بەو حەزە لێكترازانی یەكێتیی نێوخۆیی كورد بووە كە نەیاران سوودیان لێ بینیوە. ئەو لێكترازانە وەك پەتایەكی مێژوویی، زۆر جار لە ساتە زێڕین و هەلومەرجە لەبارەكانیشدا ئامادەیی هەبووە و نەیهێشتووە كوردستان تامی نەك سەربەخۆیی، بەڵكو مافە سەرەتاییەكانیش بكا. دیارە خەڵكی كوردستان لە رێڕەوی خەباتیاندا هەموو شێوە بەرگرییەكیان گرتۆتە بەر، ئەگەر زۆر ناچار نەبوونایە دەستیان بۆ چەكیش نەدەبرد، كەچی دەوڵەتانی داگیركەر بە دڕندەترین شێواز وەڵامی داخوازییەكانیان داوەتەوە، بەردەوامیش كاریان لە سەر گۆڕینی ناسنامەی نەتەوەیی و سیاسەتی خاكسووتاندن و گواستنەوە كردووە، لەگەڵ ئەوەشدا قەت نەیانتوانیوە حەزی ئازادی و سەربەخۆیی لە دڵی كوردستانییان دەربێنن و بیانكەن بەو كەسە ماقووڵانەی كە خۆیان دەیانەوێ.
وەك دەزانین سەد ساڵە كوردستان لە سایەی پەیماننامە شوومەكەی سایكس پیكۆ دەناڵێنێ، سەد ساڵە ئەو پەیماننامەیە كە لە دژی مافە نەتەوەییەكانی خەڵكی كوردستان رێككەوتنی لەسەر كرا، وەك بەڵگەنامەیەكی نێودەوڵەتیی نەگۆڕ مامەڵەی لەگەڵ كرا و بوو بە چەكێكی بەهێزیش بۆ ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكرا. بۆیە ئەو دەوڵەتانە لە بەرامبەر سەرهەڵدانی هەر بزاڤێكی سیاسی، یا چەكداری لە هەر پارچەیەكی كوردستانی لكێنراو بە خۆیانەوە، ماكینەی سەربازی و ماددی و سیاسییان وەگەڕ دەخست و بزاڤەكەیان بە یاخی و ئەشقیا و خۆفرۆش و جوداخواز بە رای گشتی نێوخۆیی و دنیا دەناساند، بۆ ئەوەی شەرعییەتی یاسایی بە پەلامار و كوشتارەكانیان بدەن. بە حوكمی ئەو دابەشكردنەی كوردستان بە سەر چوار دەوڵەتی سەربەخۆی ئەندام لە نەتەوە یەكگرتووەكان، كێشەی نەتەوایەتی كورد پەیوەست كرا بەو دەوڵەتانە و خەسڵەتی نێوخۆییان پێ بەخشرا، هەر ئەو خەسڵەتەش وایكرد كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی لە ئاست ئەو هەموو زوڵم و ستەم و وێرانكارییەی بەسەر كوردستاندا دەهات، بێدەنگ بێت و لە باشترین حاڵەتدا ئەو كەمە پشتیوانییەش كە دەكرا تەنیا بۆ لاوازكردن، یان بەهێزكردنی پێگە و پاراستنی بەرژەوەندیی زلهێزەكان بوو، واتە هەركاتێك سوودیان لە (كارتی كورد) چنگ كەوتبایە، ئیدی دەستیان لە پشتیوانییەكەش دەكێشایەوە. كەچی گەلانی ژێردەستەی كۆلۆنیالیزم، بەپێی بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەكان مافی بەرگری و ئازادبوون و سەربەخۆییان بۆ مسۆگەر كرا و كێشەكانیان بوو بە بەشێك لە كێشە نێودەوڵەتییەكان و خودی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆیان دەهاتە سەرخەت. كوردستان بەپێی پەیماننامەی سایكس پیكۆ ئەو غەدرە مێژووییەی لێكراو ناچاركرا خەباتی رزگاریخوازانەی خۆی بە خەباتی بزاڤی دیموكراسی ئەو چوار دەوڵەتەوە گرێ بداو بكەوێتە بەردەمی رەحمەتی گۆڕانكاری و دیموكراسیبوونی ئەو دەوڵەتانە، كە لە دواجاردا بۆتە قوربانی دیموكراسییەت .
دوای سەد ساڵ لەو نەهامەتییە و قووڵبوونەوەی كێشە و پشێوییەكان و سەرنەكەوتنی دیموكراسییەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە هیوایەك بوو بۆ چارەسەركردنی كێشە نەتەوەیی و ئایینیەكان، هیچی لێ شین نەبوو. ئێستا و دوای ئەو تەشەنەبوون و سەرهەڵدانی بەهێزی بزاڤی تیرۆریزم لەو ناوچانە و مەترسی تێكەوتن لە بەرژەوەندییەكان، بۆ زلهێزەكان دەركەوت گرێ كوێرەی ئەسڵی كێشەكان لە ناوەڕۆكی زاڵمانەی پەیمانی سایكس پیكۆدایە. دیارە گۆڕینی ئەو پەیماننامەیە و كێشانی نەخشەیەكی نوێ بۆ ئەو ناوچەیە، هەروا بە ئاسانی و بە كون فەیەكونێك جێبەجێ ناكرێ، مەگەر خودی زلهێزەكان جارێكی دیكە لە نێوخۆیاندا نەخشەیەكی دیكە و پەیماننامەیەكی نوێ رابگەیێنن. ئەوەی لەو ئەگەرەشمان نزیك دەكاتەوە، ئەو گۆڕانكارییە نوێیەیە كە لە سەر زەمینەی واقیع لە ناوچەكەدا روو دەدات. لە ئێستادا رۆژ بە رۆژ مەیدانەكانی شەڕ و پێكدادان و تێكچرژانی بەرژەوەندییەكان فراوانتر و قووڵتر دەبنەوە، لەلایەك هێزە نەتەوەیی و مەزهەبییەكان لە دەرەوەی دەسەڵاتی مەركەز كۆنتڕۆلی خاكێكی زۆریان كردووە و ناوچەكانی خۆیان بەڕێوە دەبەن، لەلایەكی دیكەوە هێزە ئیقلیمی و زلهێزەكانیش حزووری زۆر و كاریگەریان لە ناوچەكەدا هەیە و بەبێ رێككەوتن و رەزامەندی ئەوان، نە كێشەكان بنبڕ دەكرێن و نە هیچ گۆرانكاری ریشەیی روودەدەن، بەڵام هەبوونی ئەو هێزە لۆكاڵییانە وەك نوێنەری گەل و ئایینە جۆراوجۆرەكان و خۆسەلماندنیان وەك بەشێكی گرنگ لە چارەسەری كێشەكان، بەتایبەتیش هێزی پێشمرگە و شەڕڤانان، كە رۆڵی سەرەكی و مەیدانی لە جەنگی دژ بە داعشدا دەبینن، زلهێزەكان ناچاردەكا، لە روانگەی هەبوون و زامنكردنی بەرژەوەندیی ئەوانیش نەخشەیەكی دیكە بۆ ناوچەكە دابڕێژن. ئەم واقیعە نوێیە لەگەڵ ئەوەی كۆمەڵێك ئاڵۆزی دیكەی بۆ ناوچەكە هێنا، بەڵام ئەو راستییەشی دەرخست كە ئیدی وەختی ئەوە هاتووە مۆدێلێكی دیكە لە بەڕێوەبردنی دەسەڵات و دابەشكردنی داهات و پاراستنی ئەمنییەت پیادە بكرێ.
وا پێدەچێ وڵاتانی زۆر هەبن باوەڕیان بە زۆرێك لە پەیماننامە كۆنە نێودەوڵەتییەكان نەمابێ، بە تایبەتیش سایكس پیكۆ، كە بۆتە سەرچاوەی ناسەقامگیری و قەتڵوعامی خەڵكی كوردستان و هەڕەشەی گەورە لە سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی، بەڵام ئەو باوەڕنەمانە بەر لە راگەیاندنیدا، زەمینەسازی بەهێز و پاساوی ماقووڵ و تەییار و ئامادەكردنی خەڵكی ناوچەكەی دەوێ، كە خۆشبەختانە كوردستان بەتایبەتیش باشوور و رۆژئاوا ئەو ئامادەییەیان بۆ ئەو گۆڕانكارییە تیایە. ئەگەرچی تا ئێستا هیچ وڵاتیك بە غەیری ئیسرائیل ئامادە نەبووە ئەو حەزە، یان ئەو داخوازییە بە ئاشكرا رابگەیێنێ، چونكە یەكسەر بە یاساشكێن و دەستخستنە ناو كاروباری وڵاتان تاوانبار دەكرێ. لە سەر ئەو مەسەلەیە لە دیپلۆماتكاری هەر ولاتێك بپرسی، ناچارە ئیلتزامی خۆی بە یاسا نێودەوڵەتییەكان نیشان بدا، لە باشترین حاڵەتدا هیوای خۆی بۆ دیمۆكراتیزە بوون و بە یەكەوە ژیان دەردەبڕێ. باشووری كوردستان وەك بۆ ئێمە و هەموو دونیاش دەركەوت دوای چەندین ساڵ لە بەڕێوەبردنی ئەزموونی سیستمی فیدڕاڵ لە عێراقدا فەشەلی هێنا، هۆیەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ رزگارنەبوونی دەستەبژێری سیاسیی نەتەوەی باڵادەست لە كەلتووری شۆڤێنیزم و كاریگەرییەكانی ئەو نوخبەیە لە سەر جێبەجێنەكردن و شێواندنی بڕگە و ماددەكانی دەستوور. سەركردایەتی سیاسی كوردستان لەبەر هۆكارگەلێكی نێوخۆ و دەرەكی، بە نەفەسێكی درێژ و ئەعسابێكی ساردەوە مامەڵەیان لەگەڵ ئەو هەڵوێست و سیاسەتە شۆڤینییەی حكومەتی عێراق كردووە. حكومەتی عێراق لە جیاتی ئەوەی رۆڵی خۆی ببینێ لە بونیادنانی دەزگاكانی دەوڵەتی فیدڕاڵ و دەستگرتن و جێبەجێكردنی بڕگە و ماددەكانی دەستوور، كەچی نەك هەر ئەو كارانەی نەكرد، بەڵكو لە یەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی دەستەبژێری سیاسی نەتەوەی باڵادەست كار بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی مەزهەبی شیعە كرا و تا رادەیەكی زۆر دەستوور وەلانرا، لە ئاكام عەرەبە سوننەكان لە جومگە هەستیارەكانی حكومەت پەرگیر كران و شەڕێكی ناراگەیێنراوی مەزهەبی دەستی پێكرد، كەم و زۆر كوردستانیش رووبەڕووی هەمان سیاسەتی شۆڤینیانەی جاران بۆوە. حكومەتی عێراق لەگەڵ ئەو هەموو قەیران و ناسەقامگیرییەی تووشی هاتووە، هێشتا ئامادە نییە كەمترین داخوازییە دەستوورییەكانی خەڵكی كوردستان چارەسەر بكا و دەست لە بڕینی قوتی خەڵك هەڵگرێ و ببێتە هۆكارێكی پۆزەتیڤ بۆ كەمتركردنەوەی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان، بەپێچەوانەوە لەو پێشكەوتنەی كوردستان بەخۆیەوە بینی، زۆر دڵتەنگ ببوو، بە ئەزموونێكی خەتەرناكیشی هەژمار دەكرد، چونكە لەو باوەڕەدا بوو كە رەنگبێ ناوچەكانی دیكەی عێراقیش هەمان رێچكەی كوردستان بگرنەبەر.
ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان بە قۆناغێكی سەخت و پڕ قەیراندا تێدەپەڕێ، كە بەشێكی بۆ كێماسیی خۆمان لە ئیدارەدانی حكومەت و قەیرانەكان، بەشەكەی دیكەی بۆ ئەكتیڤبوونی نەخشەو پلانی نەیارانی سەربەخۆیی كوردستان لە نێوخۆ و دەرەوە دەگەڕێتەوە . لەگەڵ هەموو ئەو ئاڵۆزبوونەی بارودۆخەكەش، كوردستان لە وەرچەرخانێكی مێژوویی نزیك دەبێتەوە و بۆتە جێی سەرنجی حكومەت و رای گشتی دونیا، ئێستا وەك ناوچەیەكی بەرگریكار لە بەها ئینسانییەكان و رێگر لە فراوانبوون و تەشەنەسەندنی تیرۆر لە ناوچەكە و جیهاندا دێتەبەرچاو، رۆژ بە رۆژ ئەو قەناعەتە نێودەوڵەتییە پتەوتر و جێگیرتر دەبێ و مەیلی پشتیوانیكردن لە پاراستن و پێشخستنی كوردستان بەتایبەتی باشوور كە خاوەن كۆمەڵێك دەزگای دەوڵەتی و ئەزموونی بیست و پێنج ساڵەی حوكمڕانییە، زیاتر دەبێ .
ئەمریكاو ئەوروپاییەكان لەو راستییە گەیشتوون كە دیموكراسییەت و بونیادنانی دەوڵەتی فرەنەتەوە و هاووڵاتیبوون لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەگەر مەحاڵ نەبێ، ئەوە زۆر زەحمەتە، چونكە نەتەوە باڵادەستەكان لەلایەن عەقڵییەتێكەوە بەڕێوەدەبرێن كە بەردەوام شۆڤێنزم و رابردوو بەرهەم دەهێننەوە و لە رێگەی زەبروزەنگی دەسەڵاتیشیانەوە نەتەوە ژێردەستەكانی دیكە بەخۆیانەوە گرێ دەدەن و هەوڵی شێواندنی ناسنامە و توانەوەیان دەدەن. ئەزموونی سەد ساڵ لە لكاندنی خاك و پێكەوە ژیانی بەزۆر، جگە لە شەڕ و كوشتار و ئەنفال و راگواستن و خاكسووتاندن و رق و كینەی بەرامبەر هیچیتری لێ بەرهەم نەهات، ئاخیرەكەشی گەیشت بەو هەلومەرجە خەتەرناكە كە ئێستا ناوچەكە تێی كەوتووە و ئەگەر خێرا چارەسەری بۆ نەدۆزرێتەوە، ئەوە ئەگەری روودانی شەڕێكی دیكەی جیهانی هەیە. لەو پێوەندەدا هەرێمی كوردستان كە هیچ رێگەیەكی بۆ پێكەوەژیان لەگەڵ عێراق بۆ نەماوەتەوە و بە فیعلیش لە لایەن داعش و دەرودراوسێوە هەڕەشە لە وجوودی دەكرێ، گەرەكیە ئەو هەلە زێڕینە لە دەست نەدا، كە زەمینەی بۆ دیاریكردنی چارەنووسی خۆی خۆش كردووە. راستە هەرێمی كوردستان بە كۆمەڵێك قەیرانی ئابووری و سیاسیدا تێپەڕ دەبێ و هەندێ لایەنی سیاسیش لە دیدی بەرژەوەندیی خۆیانەوە دژی گوتاری سەربەخۆیی دەوەستن و بیانووی نانیشتمانی بۆ ئەو هەنگاوە مەزنە دەهێننەوە، ئەوانە واقیعەكە وا لێكدەدەنەوە وەك ئەوەی هێشتا زۆرمان مابێ بۆ سەربەخۆیی، لەوەش خرابتر هەوڵی بەلاڕێدابردنی مەزاجی گشتی و مەیلی گەڕانەوە بۆ بەغدا دەدەن، كە لە راستیدا ئەسڵی هەوڵەكانیان بۆ بێباوەڕییانە بە خۆیان و ئیعتباردانانە بۆ رای فەرمیی دەرودراوسێكان، ئەگینا خۆیانیش باش لەو حەقیقەتە گەیشتوون، كە ئەوەی ئێستا لە ناوچەكە روودەدا، تێكشكانی ئەزموونی فیدڕاڵی و سەد ساڵ پێكەوەژیانی ئیجبارییە، بەڵام پێدەچێ ئاسان نەبێ بتوانن لە كۆت و بەستەڵەكی ئایدیای دەرهاوێشتە سیاسییەكانی شەڕی ناوخۆ و كەلتووری یەكتر قەبووڵنەكردن و كاریگەریی ئەجێندا دەرەكییەكان دەربچن، دەنا سەربەخۆیی بە یەك ریتم لە دەرگای هەموو لایێك دەدات، گەرەكیە ئێمەش لە یەك ئاست و بە یەك دەنگ دەرگای لێبكەینەوە . لە كاتێكدا هەموومان ئەوەش دەزانین، كە ئەگەر ئەوە نەكەین، رەنگە سەد ساڵی دیكەش فرسەتی ئاوامان بۆ نەیێتە پێش و جارێكی دیكە بە خەونیش نەیبینینەوە . هەبوونی قەیران و ناسەقامگیریی و دروستنەبوونی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی و هاووڵاتیبوون، بیانوو نین بۆ دەستهەڵگرتن لە سەربەخۆیی، ئەوەی لە سەربەخۆییدا بە دەستی دێنین، بە دڵنیاییەوە بەر لە هەموو شتێك پاراستنی كەرامەتی نەتەوەیی و وەچنگكەوتنی سەروەریی نیشتمانییە، ئێمە وجوودمان لە هەبوونی دەوڵەتدا پارێزراو دەبێ، هەموو ئەو بیانووانەش كە دەهێنرێنەوە، لە سایەی دەوڵەتی سەربەخۆدا بە خەباتی مەدەنی چارەسەر دەكرێن ..