ئایا دامەزراندنی وەزارەتێك بۆ لێبووردەیی و یەكێكی دیكەش بۆ بەختەوەری دروست و رەوایە؟
عەبدولحوسێن شەعبان
من لەسەر لێكدانەوەو تێڕوانینی خۆم بۆ ئەم هەواڵە هەڵوەستەیەكم كرد، لەوەتەی چارەكە سەدەیەكە خەریكی مەسەلەی لێبووردەیی و ناتوندوتیژیم، بیرم بۆ لەوە دوورتر رۆیشت كاتێ بیر لە واتاو مەغزای ئەو هەواڵە دەكەمەوە، واتای یەكەم كە لەو هەواڵەدا خوێندمەوە هەوڵی تازەگەری و گۆڕانكارییە، بە مەبەستی هەنگاونانی تۆكمە بۆ گەیشتن بە كاروانی پەرەسەندنی جیهانی، نەخاسمە لە كایە جیاجیاكاندا كە بناغەكەی خودی مرۆڤە، بەتایبەتیش پێكەوەژیان و قبوڵكردنی یەكدی لەلایەك و دابینكردنی پێداویستییەكانی ژیانێكی سەربەرزانە لە لایەكی دیكەوە.
واتای دووەم بریتییە لە بڕوابوون بە رۆڵی لاوان لە پڕۆسەی گۆڕانكاریدا، چونكە هەموو ئەزموونە مێژووییەكان دەیەسەلمێنن كە بارگرانیی گەورە دەكەوێتە سەرشانی ئەوان، دیارە شەپۆلی(بەهاری عەرەبی)یش بە دەستپێشخەری و سەركردایەتیی لاوان و عەقڵ و بازووی ئەوان هاتەدی، واتا ئەگەر ئەوان نەبوونایە رەنگە رووینەدابایە، بە چاوپۆشین لەو دەرئەنجامانەی كە دواتر لێی كەوتنەوە لە شكست و نسكۆو نائومێدیی.
واتای سێیەم بریتییە لە توانای لاوان لە سوودوەرگرتن لە زانست و زانیارییەكانی سەردەم و بەكارهێنانی ئەو زانستانە بۆ خزمەتكردنی كۆمەڵگە، بە تایبەتیش كاتێ هەلومەرجی گونجاوو دەرفەت و توانایان بۆ دەڕەخسێت، ئا لێرەدا بڕوا بە لاوان سەرهەڵدەدات و دەكرێ لە پڕۆسەكانی گۆڕانكاری و نوێبوونەوە پشتیان پێ ببەسترێت.
واتای چوارەم بریتییە لە بڕوابوون بە رۆڵی ئافرەت و تواناكانی ئەو لە بەشداریكردنی پڕۆسەكانی نوێبوونەوەو گۆڕانكاریدا، كەواتە بە هیچ شێوەیەك ناكرێ نیوەی كۆمەڵگە پەراوێزبخرێت ئەگەر بمانەوێ پەرەپێدان بێنینەدی بە هەموو ئاست و لایەنە كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و یاسایی و پەروەردەیی و رۆشنبیری و ئایینیەكاندا، رۆڵی ئافرت شان بەشانی رۆڵی پیاوە، بۆیە بە هاوكاریی نێوانیان لەچوارچێوەی پلانێكی گشتیدا دەتوانرێ هەنگاو لەسەر رێگەی پەرەپێدانێكی بەردەوام بنێین، بە هەموو بڕوایی و تواناو شیانەوە بە سوودوەرگرتن لە گشت وزەو تواناكانی كۆمەڵگە بە ئافرەت و پیاوەوە.
واتای پێنجەم بریتییە لە رووبەڕووبوونەوەی كەلتووری رق و كینەو پەراوێزخستن و داننەنان بە بەرامبەر، كاتێ وەزارەتێك بە ناوی( لێبووردەیی) دادەمەزرێت كە لە یەكێك لە بنەماكانی پشت بە دانپێدانان بە بەرامبەر و فرەیی و پرانسیبەكانی یەكسانی و دەرفەتە هاوبەشەكان دەبەستێت، بەچاوپۆشین لە ئایین یان ئیتن یان زمان یان رەگەز یان سەرجەلەی كۆمەڵایەتی، یاخود هەر خەسڵەت و شێوازێكی دیكە كە مرۆڤ لێك جیادەكەنەوە، بەڵام لەهەمان كاتدا، شتگەلێكی هاوبەشی مرۆییان هەیە، كە بناغەكەی بریتییە لە مافی ژیان و كەڕامەتی مرۆیی و یەكسانی لە ماف و ئەركەكاندا، هەروەها دادپەروەری و ناجیاخوازیدا.
واتای شەشەم بریتییە لە بەختەوەری كە هەرچەندە وشەیەكی گشتییەو زۆر لێكدانەوەو راوبۆچوون هەڵدەگرێت، بەڵام ئەوەی كە گشتییە دەبێتە تایبەتی، ئەویش بە حوكمی فەراهەمبوونی ئاسایش و سەقامگیری و ژیانێكی سەربەرزانە، نەخاسمە ئەوەی كە پەیوەستە بە هەندێ مافگەلی ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری، وەك مافی كاركردن و خوێندن و تەندروستی و بیمەی كۆمەڵایەتی و مافی سوودوەرگرتن لە كاتی بێ ئیشی و دەستكەوتەكانی زانستی و رۆشنبیری و هونەرو ئەدەبدا، هەرچەندە ئەو مافانە كاراو چالاكن، بەڵام دابینكردنی ئەوەی كە بنەمایە، مرۆڤ دەخاتە سەر رێگای بەختەوەری كە لەبەردەمیدا هەردەم كراوەیە، ئەمەش بۆ ئەوەی مافی مرۆیی زیاتر بەدەستبهێنێت، بە مەبەستی خۆشگوزەرانی لە ئازادی و بەختەوەریدا.
كاتێ هەواڵی دامەزراندنی وەزارەتی بەختەوەریم خوێندەوە زۆر بیرم لەو هەواڵە كردەوە، ئاخۆ چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، چونكە ئێمە لێڕاهاتووین كە گوێمان لە( بەختەوەریی وەزیر) ببێت لە نووسینە فەرمییەكاندا و ئەوەیشی كە لە میدیاكاندا باس دەكرێت، ئەمە بنەمایە بەڵام ئەو هەڵاوێردە بە پێكهێنانی وەزارەتی بەختەوەری، لەجیاتی بەختەوەریی وەزیر، وەزارەتی بەختەوەریمان بۆ دروست بوو!، شێخ محەمەد بن راشد ئالمەكتوم كە حوكمڕانی دوبەیە، لە وتەكەیدا دەڵێت: (وڵاتەكەی پۆستێكی وەزاری بۆ بەختەوەری هێنایە ئاراوە، ئەركی سەرەكیی ئەو وەزارەتە پشتیوانییە لەسەرجەم پلان و بەرنامەو سیاسەتەكانی دەوڵەت بۆ بەدیهێنانی بەختوەریی كۆمەڵگە)، من زۆر هەوڵمدا بەدوای وەزارەتێكی هاوشێوەدا بگەڕێم لەسەر ئاستی جیهاندا، بەڵام تەنیا یەك وەزارەتم دۆزییەوە بەناوی وەزارەتی( بەختەوەریی كۆمەڵایەتی) كە لە پێكهاتەی تازەی وەزاری فەنزەویللا لە 2013 دامەزرا، ئەویش نزیكە لە( وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی) كە لە زۆربەی وڵاتانی دنیادا هەیە.
هەواڵی دامەزراندنی وەزارەتی بەختەوەری لە پێگەكانی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی( توێتەر)دا زۆر بە فراوانیی شوێنی خۆی كردۆتەوە و بەدەیان لایك و كۆمێنت و جریوەی لە وڵاتانی عەرەبی بۆ كراوە، بەڵام شتەكە زۆر جیددیە، چونكە لە ناوەڕۆكدا رەهەندێكی دەروونی و كۆمەڵایەتیی هەیە، كاتێ وەزارەتێك بۆ بەختەوەری دادەمەزرێت و بەدوای بەختەوەركردنی كۆمەڵگەدا دەگەڕێت لە میانی چەند بەرنامەیەكی پەرەپێدان و نوێبوونەوە و بەرزكردنەوەی ئاستی مافە مرۆییەكاندا.
رەنگە پۆستی هەردوو وەزارەتەكەی ئەو ئافرەتە (لێبووردەیی و بەختەوەری) زۆر قورس بێت، هەرچەندە هەندێ كەس پێیانوایە كە ئەو دوو وەزارەتە سیادی نین، وەك وەزارەتەكانی دەرەوە و بەرگری و ناوخۆ و دارایی و سامانی سروشتیی وەك نەوت و غاز، بەڵام ئەو دوو وەزارەتە تایبەتن بە مرۆڤ و بە مافەكانی، من لەو بڕوایەدام كە ئەو كایە لە هەموو كایەكانی دیكە هەستیارترە، چونكە پەیوەستە بە مرۆڤ، ئایا هیچ بەهایەك هەیە لە بەهای مرۆڤ گرانتربێت.
لێبووردەیی و بەختەوەری دوو بابەتی ئەو سەردەمەن، بەڵكو لە هەموو شتێك زیاتر پێویستن، ئەو دووانە دەبنە بنەمای سەرەكیی پێشكەوتنی مرۆڤایەتی، هاوكات دەبنە دوو بیرۆكەی گرنگی كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان كە هەوڵی بەدیهێنانیان دەدەن، سەرباری ئەوەش ئەو هەوڵانە هەنگاوی خێرایان بۆ گیراوەتەبەر بۆ گەیشتن بە ئامانجەكان لە رووی كۆمەڵایەتی و ئابووری و رۆشنبیریدا ئەمەیان یەكەم، دووەمیان ئەو دووانە پێویستیی زیندوو و بنەڕەتین لای هەموو كۆمەڵگەكان، بەتایبەتی لەسایەی سەرهەڵدانی دیاردەی دەمارگیر و پەڕگیریدا لەلایەك و دیاردەكانی هەژاری و نایەكسانی لەلایەكی دیكەوە. سێیەم لەبەر توانای ئەنجامدانی جۆرێك لە تازەبوونەوەو پەرەسەندن و گۆڕانكاری لە ژیان و عەقڵ و رەقتاری خەڵكدا، لەسەر بنەمای هاوبەشە مرۆییەكان و پرەنسیبەكانی دادپەروەری و یەكسانی، هاوكات هەر كاتێ ئەو كۆمەڵگەیانە رێگای ئاشتیان گرتەبەر ئەو كاتە لە بەختەوەری نزیك دەبنەوە.
یۆنسكۆ لە ساڵی 1995دا (جاڕنامەی پرەنسیپەكانی لێبووردەیی) پەیڕەوكرد كە دیباجە و شەش ماددەی لەخۆگرتبوو، ماددەی یەكەم بەدەق دەڵێت: لێبووردەیی واتا رێزگرتن و قبووڵكردن و پێزانینی فرەیی و دەوڵەمەندیی كەلتووری جیهان و هەموو شێوەكانی رادەربڕین و خەسڵەتە مرۆییەكان، لێبووردەیی بە تەبایی و لە چوارچێوەی بوونی جیاوازیدا بەهێزدەبێت، ئەم شتە هەر لە رووی مۆراڵەوە نەبۆتە ئەرك، بەڵكو ئەركێكی سیاسی و یاساییشە، واتا پێویستە لە چوارچێوەیەكی هاوبەشی مرۆییدا دابڕێژرێت بەمەبەستی داننان بە فرەیی و رێزگرتن لە ماف و ئازادییەكان، بەم شێوەیە لێبووردەیی دەبێتە شتێكی پیرۆز و كاریگەریی دەبێت لە فەراهەمكردنی بەهاكانی ئاشتی و سەپاندنی كەلتووری ئاشتیخوازی لە جیاتی كەلتووری شەڕ، بۆیە كاتێ ئەو شتە نامێنێت، كۆمەڵگە رووبەڕووی شەڕ و دابەشبوون و توندوتیژی دەبێتەوە.
عارەب و موسڵمانان زیاتر پێویستیان بە لێبووردەیی و خۆشەویستی و پێكەوەژیان هەیە لەسەر بنەمای هاوبەشە مرۆییەكاندا، هەروەكو چۆن پێویستیان بە دابینكردنی گوزەران و ئاستێكی گونجاوی ژیان هەیە، كە هەموو مافە بنەڕەتییەكانی مرۆڤی تێدایە، كە لە كۆتاییدا ئامانجی هەر ئایین یان فەلسەفە یان سیستەمێكی كۆمەڵایەتییە، هەمووان ئامانجی بەختەوەركردنی مرۆڤیان لەبەرچاوە، بە جیاوازیی ئینتیمای بیرو ئادیۆلۆژیەت.
دامەزراندنی وەزارەتێك بە ناوی لێبووردەیی و یەكێكی دیكە بە ناوی بەختەوەری، دوای ئەوە دێت كە ئیمارات هەنگاوی بەرچاوی هەڵێناوە لە دابینكردنی پێداویستییەكانی مرۆڤ، بەپێی راپۆرتێكی نێودەوڵەتیی پسپۆڕ لە ریزبەندكردنی بەختەوەری لای دەوڵەتان دەركەوتووە كە ئیمارات لە ریزی ئەو وڵاتانە دێت كە هاووڵاتییەكانی بە شێوەیەكی زۆر بەرچاو رەزامەندیی دەروونی و كۆمەڵگەییان بەدەست هێناوە، ئەم شتەش پەیوەندیی هەیە بە بەڕێوەبردنی وڵات و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، هاوكات گرتنەبەری رێوشوێنەكانی حوكمڕانیی باش و پرەنسیبەكانی دادپەروەری، كە ئەمەش بەراوردكردن و هاوشێوەیەكی ئەزموونی سەنگافورەیە بەپێی كۆمێنتی پەیامنێری رۆژنامەی دەیلی تەلیگراڤ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، شێخ محەمەد بن راشد ئەمەی بەو شێوەیە كورت كردەوە كاتێ رایگەیاند كە ئەمە هەوڵێكە بۆ نزیككردنەوەی حكومەت لە گەل.
ئەو هەواڵەی كە گوێمان لێی بوو و پەیوەستە بە لێبووردەیی و بەختەوەری وەك شنەبایەكی سووكی پێش بارانە لە چوارچێوەی جیهانێكدا كە بەرەو دەمارگیری و پەڕگیری و توندڕەوی و تیرۆرو هەوڵی دەسەڵاتخوازی و سەپاندنی راو خۆ بەزلزانین هەنگاودەنێت، ئەمەش لە هەردوو جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا باوە، كە لە هەموو شوێنێك زیاتر ماف و ئازادییەكان و جیاوازیی كۆمەڵایەتییان زەوت كردووە، چ لەسەر ئاستی تاك یان لەسەر ئاستی گەل و دەوڵەتدا، كاتێ دەبینین شەڕی ناوخۆو دەرەكی و تیرۆر و بێسەروبەری و گەندەڵیی دارایی و ئیداری بە شێوەیەكی بەرچاو سەریهەڵداوە، ئەمە وێڕای تەقینەوە و ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژكراو و رفاندن و زۆر شتی دیكە.
