لە كەم و كورتییەكانی هەر ئایدیۆلۆژیایەك بە شێوەیەكی گشتی مۆنۆپۆڵكردنی حەقیقەتە و بە حەقیقەت ناسینی شتە رێژەییەكانە.
ئایدیۆلۆژیا بە پێچەوانەی زانست و رۆشنبیریی، ساڵانێكی زۆری لە تەمەنی خەڵك و وڵات و ناوچەكە بەفیڕۆدا و، تووشی زۆر شەڕی لابەلا و بێسوودیشی كردن، زۆرێكیش لە جوانییەكانی دنیای تاكی مرۆڤەكانی لە ژێر پاڵەپەستۆی گوفتار و رەفتارە ناشیرینەكانی كۆمەڵگەدا خنكاند.
ئایدیۆلۆژیا هەتا زیاتر حەقیقەت بە خۆی بدات، زیاتر بازنەكانی ژیان تەسكتر دەكاتەوە و زیاتریش هەناسە لە تاك دەبڕێت، هەموو دنیاش بە یەك رەنگی دیاریكراو بۆیە دەكات، حزب و رەوتە سیاسییەكانیش، بەپێی رادەی خۆبەحەق ناسیی و بەپێی رادەی نوێنەرایەتیكردنی خۆی بۆ ئەو شتەی كە خۆی بە حەقیقەتی دەزانێت، لە یەكدی جیاوازن.
بەڵام تاقیكردنەوەكانی رۆژگار لە ماوەی سەد ساڵی رابردوو و بەلای كەمەوە دەریخست كە هەتا ئایدیۆلۆژیا توندتر بێت، پەیڕەوكارانیشی توندڕەوتر دەبن و، حەقیقەت لای خۆیان ئیحتیكار دەكەن و، خەڵكی دیش بە گومڕا و لادەر وەسف دەكەن.
ئەزموونەكانی رابردوو چەند جۆرێك لە ئایدیۆلۆژیای پیشانی مرۆڤایەتی دا، وەك ئایدیۆلۆژیای نەتەوەیی، ئایدیۆلۆژیای چینایەتی و ئایدیۆلۆژیای ئایینی، لە هەمان كاتیشدا ئەزموونەكان ئەوەیان نیشاندا كە بە ئایدیۆلۆژیاكردنی ئایین ـ هەر ئاینێك ـ بازنەی حەقیقەت تەسكتر دەبێتەوە و شەڕ و كارەساتەكانیش خوێناویتر دەبن.
كارە تۆقێنەرەكانی رێكخراوە ئاینییە توندڕەوەكان لە سەرتاسەری جیهاندا نموونەی بەرجەستەن بۆ مەترسی و ترسناكیی بە ئایدیۆلۆژیاكردنی ئایینەكان.
بۆیە زانا و عاریفی گەورەی كورد و جیهان (مەلا سەعیدی بەدیعوززەمان)، كارێكی گەورەی بە ئەنجام گەیاند كە دژ وەستایەوە لەگەڵ بە سیاسیكردن و بە حزبیكردنی ئایین، ئەو لە قورئانەوە دەستیپێكرد و، قورئانیش ڕابەری بوو، بۆیە شێوازی ئاخاوتن و نووسینیشی بۆ تێگەیشتن ئاسان بوو. ئەو كە خاوەنی پەیامێكی قورئانیی بوو، بۆیە گرێ كوێرەی لە وشە و ڕستەكانی نەدەدا، چونكە لە سەردەمی ئاڵۆزبوونی چەمك و ماناكاندا، پانتاییەك – ئەگەر بچووكیش بێت – پێویستە بۆ ئاسانكاریی لە بەر ئەوەی لە بری قسەكردن بە هێما و شاردنەوەی مانای راستەقینەی وشەكان لە پشت دیواری رستە چڕەكاندا، ئاخاوتن بە زمانێكی سادە، دەبێتە پێداویستییەكی سەردەم.
بۆیە بۆ خۆ دوورگرتن لە دۆگما و بە ئایدیۆلۆژیاكردنی ئایین زۆر گرنگە چەقبەستوو نەبین، پێویستە هەمیشە پرسیار بكەین و ژمارەی پرسیارەكانمان لە ژمارەی وەڵامەكانمان زیاتر بن.
بۆیە ئەوانەش كە وەك قوتابیی رێبازە هزرییەكەی زانا و عاریفی گەورەی كورد و جیهان (مەلا سەعیدی بەدیعوززەمان) بیریان دەكردەوە و دەیاننووسیی، خۆیان لە ئاڵۆزبوونی بیر و نووسین بەدوور دەگرت.
یەكێك لەوانەش دكتۆر (كۆڵن تێرنەر) بوو، كە لە ساڵی (1955) لە پێرمەنگهام لە دایك بووەو، لە ساڵی (1975) بۆتە موسڵمان و لە زانكۆی مانچستەر مامۆستا بووە. ماوەیەكی زۆر بە خوێندنەوەی نامیلكەكانی نوورەوە خەریك بووە. لە بەرواری (16/3/1991) لە ئەستانبوڵ لە سیمینارێكدا بابەتێكی گرنگی پێشكەشكرد لە ژێر ناونیشانی «شۆڕشی ئیمان» كە تیایدا چەندین پرسیاری گەورەی كرد و، چەندین راستیی نەگوتراویشی خستەڕوو، بۆ نموونە :
1- ئەو دەپرسێت: ئایا ئێمە موسڵمانین، چونكە باوەڕمان بەخودا هەیە؟ یان ئێمە باوەڕمان بەخودا هەیە، بۆیە ئێمە موسڵمانین؟
2- ئەو دەڵێت: ئەگەر مانای (لا الە الا الله) ئەمە بێت كە هیچ خودایەك نییە، تەنیا (الله) نەبێت.
ئەمە وەرگێڕانی رستەكەیە، نەك ماناكەی. ئەو دەیەوێت بزانێت ئەم رستەیە لە ڕاستیدا چی دەگەیەنێت؟
3- ئەو دەڵێت: چەندین ساڵە موسڵمانان هەر باسی ئیسلام دەكەن، بەڵام زۆر كەم باسیان لە بارەی (الله)وە نووسیوە.
4- ئەو دەڵێت: هەریەك لە ئێمە كە لەدایك دەبێت، هیچ نازانێت، بەڵام ئارەزووی ناسینی خۆمان و ناسینی جیهانی دەوروبەرمان، ئارەزوویەكی خۆڕسكە تیاماندا، بۆیە هەریەك لە ئێمە بە جۆرێك وەڵامی پرسیارە جیاوازەكان دەداتەوە، وەك: من كێم؟ ئەو شوێنە كوێیە كە خۆمم تێدا دۆزیوەتەوە؟ ئەرك و بەرپرسیارێتیم چییە؟ كێ منی هێنایە بوون؟
5- ئەو دەنووسێت: نامیلكەكانی نوور پێمان نیشان دەدەن كە چەندین هەنگاو و پرۆسەی دیاریكراو هەن، پێویستە ئەنجام بدرێن بۆ ئەوەی مرۆڤ ببێت بە موسڵمان بە تەواوی مانای وشەكە.
لە تێڕامانەوە بۆ مەعریفەت، لە مەعریفەتەوە بۆ ڕاستیی ناسین، لە ڕاستیی ناسینەوە بۆ ئیمان و باوەڕهێنان، لە باوەڕهێنانەوە بۆ تەسلیم بوون بە خودا.
6- ئەو رای وایە كە: لە بەر ئەوەی هەر خولەكێكی نوێ و هەر رۆژێكی نوێ، لایەنێكی نوێ و رواڵەتێكی نوێی حەقیقەتی ئیلاهیمان پیشان دەدەن، بۆیە پێویستە پرۆسەی باوەڕهێنانیش بەردەوام و خۆ تازەكردوو بێت...
7- ئەو دەڵێت: دەتوانین بڵێین كە ڕواڵەتە دەرەكییەكانی ئیسلام (واتە شێوازیی عیبادەتەكان) نەگۆڕن، بەڵام ئیمان بەردەوام لە جووڵە و حەرەكەتدایە، واتە زیاد و كەم دەكات، بۆیە پێویستە كە بایەخ پێدانمان چڕ بكەینەوە لەسەر حەقیقەتی ئیمان. ئەو حەقیقەتەی كە حەقیقەتی ئیسلام بە دوایدا دێت.
8- ئەو دەڵێت: بۆیە دەتوانم بڵێم كە جاران من موسڵمان بووم، بەڵام باوەڕدار نەبووم، واتە (مسلم) بووم نەك (مۆمن)....
بۆیە (بەدیعولززەمان) نەهات ئیسلامم پێ بناسێنێت، چونكە ئەمەش كارێكە هەر كەسێك دەتوانێت بیكات، بەڵام ئەو ئیمانی پێ ناساندم.