بەشی یەكەم

ئامانجی من لە نووسین و باسكردنی ئەم بابەتە، سەرنجڕاكێشانە بۆ پەیدابوونی دیاردەیەكی نوێ، ئەویش دیاردەی توندو تیژی سیاسییە، ئەم توندو تیژییە لە هەڵوێستی كەسایەتییە حیزبییە ناسراوەكان دەست پێدەكات، تا دەگاتە هەڵوێستی هەندێ حزبی دیاریكراو، ئەوكاتە هەوڵدان بۆ گواستنەوەی ئەم توندڕەوییە بۆ هەڵوێستی سیاسیی حزبی و ئاڵۆزكردنی هاوپەیمانی و پێوەندییە حزبییەكان لەناو كەشی سیاسی هەرێمی كوردستاندا، هەڵبەت ئەو كەشە(دۆخەیە) كەوا حكوومەت و پەرلەمانی لێ پێك دێت، بەم دۆخەشەوە پێوەندیی نێوان دامو دەزگا سەروەریەكانی وڵات لەگەڵ كۆمەڵگا كە كوردستانە بە هەموو پێكهاتەكانییەوە دروست دەبێت. ئەم توندوتیژی و توندڕەوییە دەكەوێتە ناو ئەم ستراكتورە، واتە ناو ئەم هەیكەلەی كە هەموو ژیانی كۆمەڵایەتی وڵاتی ئێمە پێك دێنێ، سەرەنجام دەیخاتە ناو تەنگ و چەڵەمەوە.
ئەم توندو تیژییە جیا لە هەڵوێستی كەسایەتییەكان و هەڵویستی حیزبی، گواستراوەتەوە بۆ دامەزراندنی دامودەزگەی راگەیاندن، لە ڕۆژنامەوە تا تەلەفزیۆن و سەتەلایت، پاشان بەكارهێنانی ئینتەرنێت، لە ئینتەرنێتیشدا دروست كردنی ماڵپەرەكان و گواستنەوە بۆ فەیس بووك و تویتەر و یوتیوب. هەموو ئەمانە كەرەستەی نوێی گەیاندنن كە زۆر بە خێرایی ئەم هەڵوێستە توندڕۆیانە دەگوازنەوە بۆ ناو كۆمەڵگە. لە لایەكی دیكەوە لایەنگرانیان زۆر بە ئاسانی دەتوانن ئەو فەرمانانە جێبەجێ بكەن كە لە لایەنی حیزبیەوە پێیان دەسپێرن.

قۆناغەكانی توندڕەوی لە هەرێمی كوردستاندا
قۆناخی یەكەمی توندڕەوی لە سەرەتای 2003 وە زۆر بە روونی دەركەوت، كە قۆناغی نوێی توندوتیژییە دوای شەڕی ناوخۆ كە لە نێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستاندا روویدا، ئەگەر شەڕی ناوخۆ بە قۆناخێك دابنێی و كۆتایی هاتبێ، قۆناخی توندوتیژی سیاسی وەك دیاردەیەك لە 2003وە ئەوكاتە دەست پێدەكات كە دەوڵەتی عێراق لە لایەن هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی و بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا رووخێندرا، پاشان بارودۆخێكی نوێ هاتە ئاراوەو عێراق و كوردستانی خستە ناو قۆناخێكی نوێ. ئەم قۆناخە زۆر كراوەبوو، دەرفەتی پێوەندی بە جیهان زیاتر بوو، بە خێراییش كوردستان بوو بە بەشێك لە جێ بایەخی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، جا چ ئەمەریكا بێت یان ئەوروپا.
بووژانەوەیەكی خێرای سیاسی و ئابووری كۆمەڵایەتی لە كوردستان هاتە ئاراوە، ئەمەش وایكرد كەوا جووڵانی كۆمەڵایەتی و جموجۆڵی پێكهاتەكان، هەوڵدان بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی و لە هەموو بوارەكانی ژیاندا، لە تاكە كەسییەوە تا دەگاتە خێزانیی و هەموو پێكهاتەكانی كوردستان دەستی پێكرد. بۆیە كوردستان بوو بە پانتاییەكی گەورەی هێنانی بیروباوەڕی نوێ و دیالۆگ و گۆڕینەوەی ڕوانگا.
رێك لەو كاتەدا دوو باڵی زۆر توند لەناو بزوتنەوەی سیاسی كوردستان دروست بوون و بوونە سەركردەی كۆمەڵگە بۆ دروست كردنی بیروباوەڕی توندڕۆیی، بۆ نواندنی هەڵوێستی سیاسی توند، هەروها بۆ كاردانەوەی خەشن و توندوتیژ لە كردەوەدا، ئەوانیش:
یەكەمیان: حزبی بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان بوو، كە لەناو خۆیدا چەند باڵێكی لێ دروست بوو، توندترین باڵیان(ئەنسارولئیسلام) بوو، كە بەخێرایی پەنای بۆ كێوەكانی كوردستان برد، پاشان لە ناوچەی هەورامان و بەشێك لە شارەزوور گیرسایەوە. لە ڕاستیدا لە ماوەی زیاتر لە ساڵێك حكوومەتێكی ئیسلامی هاوشێوەی تاڵیبان و بە ئاشكرا دەیانگوت ئێمە بەشێكین لە(ئەلقاعیدە)ـیان دروست كرد، هەوڵیاندا لەم ساڵەدا توندترین شێوازی فكری بڵاوبكەنەوە و بەسەر خەڵكی ناوچەكەدا بیسەپێنن، پاشان زۆرترین شەڕی عەسكەری لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكەن، زۆرترین پێوەندی و ئیمكانیاتیان هەبێ كە لە ڕێگەی ئێرانەوە ببەسترێنەوە بە (القاعیدە) لە ئەفغانستان، بە ئاسانی بتوانن كادیرانی خۆیان بنێرن و كادیریش لەوێوە بێنن، لە ڕاستیدا كوردستان بوو بە گوزەرگاو شوێنی هاتن و تێپەڕینی جموجۆڵی ئەلقاعیدە، هەروەها ویستیان لە ڕووی فكریشەوە تەجرەبەی تاڵیبان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كوردستان بێنن.
دووەمیان: باڵی ریفۆرمی ناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان بوو كە نەوشیروان مستەفا سەرۆكایەتی دەكرد، ئەوكات نەوشیروان جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی بوو، لە كردەوەدا رێكخستنەكانی یەكێتی بەڕێوەدەبرد، لە هەمانكاتیشدا مام جەلال هەموو كاتی خۆی بۆ بەغدا تەرخان كردبوو، لە بەغداش مایەوە. لە كردەوەدا یەكێتی نیشتمانی كوردستان بە هەموو پێكهاتەكانی عەسكەری و رێكخراوەیی و فكری و كۆمەڵایەتی كەوتە دەستی نەوشیروان مستەفا.
نەوشیروان مستەفا مێژووی تایبەت بەخۆی لەناو بزووتنەوەی شۆڕشگێڕی كوردستاندا هەیە، لە شەستەكاندا لەگەڵ باڵی مەكتەبی سیاسی بووە، لە ناو میدیا و لە كردەوەشدا لە كادیرە توندڕۆكان بووە، لەناو بزووتنەوەی پێشمەرگایەتیشدا لە دوای 1976 بە كردەوە جێگری مام جەلال بووەو فەرماندەی گشتی هێزەكانی یەكێتی بووە، سكرتێری كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان بووە، كە ئەوكات رێكخراوێكی ماركسیستی بە مەیل بەرەو ماویزم، واتە توندڕۆ بوو لە چاو رێكخراوەكانی دیكەی ماركسیستی لە كوردستان و عێراق و ناوچەكەدا.
نەوشیروان مستەفا هەمیشە بڕوای بە یەكلا كردنەوەی عەسكەری و كوشتنی نەیارەكانی خۆی و هاوكارەكانیشی ئەگەر لەگەڵیدا نەبووبن هەبووە، ئەوەشی لەناو خودی حیزبەكەی خۆیدا كردووە، هەموو ئەو شەڕانەشی كە زۆرترین كوشت و بڕی لە كوردستاندا تێدا بووە لە ژێر سەرپەرشتی ڕاستەوخۆی نەوشیرواندا بووە.
دوای 2003 جارێكی تر یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەو هەموو توانا عەسكەری و فكری و رێكخستنەی كە هەیبوو كەوتە دەستی نەوشیروان مستەفاوە، لەو كاتەوە بە خێرایی نەوشیروان كەوتە دامەزراندنی دەزگای نوێ بۆ ئەوەی بیروباوەڕی توندڕەوانەی خۆی بگوازێتەوە بۆ ناو كۆمەڵگەی كوردستان. ئەوەبوو پەنای برد بۆ دروست كردنی هەندێك لە ڕۆژنامە بەناوی ڕۆژنامەی ئەهلی، لەوان (هاووڵاتی، ئاوێنە) دوای ئەوەش ڕۆژنامەو گۆڤار و دامودەزگەی دیكەی بەدوادا هات كە لە ئێستادا ناو سلێمانییان تەنیوەتەوە، بۆیە زۆر بە زەحمەت دەكرێت دیاری بكەی كە كام دەزگای ڕاگەیاندن لە سلێمانی هەیە سەربە دامودەزگاكانی گۆڕان یان خودی نەوشیروان نەبێت، یان بەلانی كەمەوە كادیرەكانی ئەوانی تێدایەو سوودی لێوەردەگرن.
یەكەمین هەنگاوی نەوشیروان ئەوەبوو كە لە ناو یەكێتی نیشتمانیدا پڕۆژەیەك بۆ ڕیفۆرم پێشنیار بكات، لە راستیدا سوود وەرگرتن لە چەمكی پێشكەوتووخوازانە یەكێكە لەو كەرەستانەی كە بەردەوام توندڕۆكانی غەیرە دینی لە بزووتنەوەی سیاسیدا بەكاری دێنن، وەكو (دادپەروەری كۆمەڵایەتی، ڕیفۆرم، چەمكەكانی شۆڕشگێڕی) یان ئەو چەمكانەی كە لە سەردەمدا هەن.
نەوشیروان هەوڵیدا بە خێرایی كۆمەڵێك كادیری نوێ لەناو سلێمانی و لەناو یەكێتی دەستەچین بكاو كاریان لەسەر بكات، بۆئەوەی بەپێی مەیلی خۆی و بێ موناقەشە بیروباوەڕی توندڕۆیانەی ئەو بڵاوبكەنەوە. هەربۆیە بە خێرایی درزێك كەوتە نێوان نەوشیروان و سەركردەكانی هاوتەمەنی ئەو لەناو یەكێتیدا، بە تایبەتیش لە نێوان نەوشیروان و مام جەلال خیلافێكی روون دروست بوو كە یەكێتی نیشتمانی بۆ ماوەی شەش ساڵ لەم ناكۆكیەدا ژیا، لە ڕاستیدا یەكێتی نیشتمانی كوردستانی وەكو حزبی دووەمی بەهێزی كوردستان تووشی دووفاقی(انفصام)كرد.
لە لایەك ئەو یەكێتییە بوو كە بەڕێز مام جەلال دەیویست وەكو حزبێكی بەشدار لە بەڕێوەبردنی كوردستان و عێراق بەرەو هاوپەیمانێتی و دابین كردنی بەرژەوەندییەكانی حزبی و نیشتمانی بەرێت، بەتایبەتی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و بارزانیدا، دەیویست ئەو ڕابردووە پڕ لە ناكۆكی و خوێناوییە كۆتایی پێ بێنێت و بكەوێتە هاوپەیمانێتیەك كە دەكرێ لەو هاوپەیمانێتییە بەرژەوەندییەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بپارێزرێت.
باڵی ریفۆرمی نەوشیروان مستەفا رێك بە پێچەوانەی هەموو ئەو ڕوانگایانەبوون كە جەلال تاڵەبانی داوای دەكرد، یەكەمین هەنگاوی نەوشیروان بە پۆلێن كردنی سەركردەو كادرەكانی یەكێتی دەستی پێكرد، كە چەندیان شۆڕشگێڕو پاكن و چەندیشیان تا 2003 سەر بە ڕژێمی بەعس بوونەو تۆمەتی سیخوڕی كردنی خستنە پاڵ. ڕۆژنامەی هاووڵاتی لە 2003دا بە ئاشكرا بوو بە مینبەری نەوشیروان مستەفا بۆ تەسفیەی حسابات لەگەڵ هەر سیاسی و كەسایەتییەك لە كوردستان، بە تایبەتی لە سلێمانی، لە سلێمانیش لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە نەوشیروان كەیفی پێی نەهاتبێت و بە هاوكاری خۆی نەزانیبێ.
بە گوێرەی ئەو پێگەیەی كە نەوشیروان لە سەرۆكایەتی یەكێتیدا هەیبوو دەستی دەگەیشت بە هەموو ئەو بەڵگەنامانەی كە لە بەغدا دەست دەكەوتن، لە ڕاستیدا جۆری بڵاوكردنەوەی بەڵگەنامەكان بەشێوەیەكی ئەوەندە گیرەشێوێنانە لە ڕۆژنامەی هاووڵاتی ئەوكاتدا بڵاودەكرانەوە كە تەنیا بۆ شكاندنی كەسانی ناحەزی نەوشیروان بوو، هەر بۆیەش پاش ماوەیەكی كەم ئەو ماناو ئامانجەی لەدەستدا كە مەبەست ئەوەبێ كام سەركردە لە ماوەیەكی دوور و درێژدا لە ژیانی سیاسی خۆیدا هاوكاری عێراقی كردووە یان نەیكردووە.
هەر لە 2003دا نەوشیروان مستەفا بەخێرایی پەنای بۆ سوودوەرگرتن لە ئینتەرنێت برد، ئەوەبوو ژمارەیەك ماڵپەریان دروست كرد كە لە دواییدا لەسەر ماڵپەری (كوردستان پۆست) گیرسایەوە، لە راستیدا كوردستان پۆستی كردە ڕۆژنامەیەكی ئەلكترۆنی داشۆرین، كە دوو مەكتەبی هەبوو و پارەیەكی زۆریشی بۆ تەرخان كرد، یەكێكیان لە سوید، كە لە راستیدا ئەوەی سوید تەنیا رووپۆش بوو بۆ كوردستان پۆست، مەكتەبی دیكەی لەناو یەكێتی و لە تەنیشت بارەگای نەوشیروان مستەفا بوو لە سلێمانی. دوای ئەوەی نەوشیروان لە یەكێتی جیابووەوە بە ئاشكرا لە گردی زەرگەتە ژوور یان بەشی ئۆفیسی كوردستان پۆست دیاربوو، ئەو كەسانەی كاریان تێدا دەكرد دیاربوون، زۆریشی لەسەر نووسراو بڵاوكرایەوە.
لە كوردستاندا رەسمێك هەبوو كە ببوو بە باو، ئەویش ئەوەیە كە ڕۆژنامەكان دەبێ لەكاتی نووسیندا رێزی كۆمەڵایەتی هەركەسێك لەبەرچاو بگرن، هەندێكی لەوەدا كەوتبووە ناو چوارچێوەی قانونەكانی عێراق و هەرێمی كوردستانیش، بۆیە نەدەكرا لە ڕۆژنامەكان ئەو قسانەو ئەو داشۆرینە بنووسرێ كە نەوشیروان مستەفا دەیویست، بۆیە بواری ئینتەرنێتی بەكاردەهێنا وەك لە ماڵپەری كوردستان پۆستدا هیچ سنوورێك بۆ پەلاماردان و داشۆرین و وەبەرهەمهێنانی جنێوی گەڕەك و بازاڕ نەمایەوە. ئەمە وایكرد كە كوردستان پۆست ببێتە ماڵپەرێكی پڕ لە هەڕەشە و ترس و تۆقێنەر بۆسەر هەركەسێك، كە ئەگەر نەوشیروان لە نزیك یان لە دوور كەیفی پێی نەهاتبایە.
چونكە كوردستان لە سەرەتای قۆناخێكی نوێدا بوو و قۆناخی كۆنی تەواو بەجێ نەهێشتبوو، قۆناخی كۆنیش قۆناخی تەقلیدییە، لە كۆمەڵگەی تەقلیدیشدا بەكارهێنانی ناو و ناتۆرە و جنێودان و سوكایەتی و بوختان، لە پلەوپایەی ئەو كەسەی كە پەلامار دەدرێ كەم دەكاتەوە، هەروەها لەناو خەڵك باس دەكرێ، لە كۆتاییدا ئەو كەسە دەكەوێتە ژێرگوشار و فشاری كۆمەڵایەتی و لەوانەیە باری دەروونی و كۆمەڵایەتی ئەو كەسە تێك بچێت. نەوشیروان ئەمەی دیراسە كردبوو و لەوكاتدا دەیزانی چۆن دەكرێ ئەوانەی كە كەیفی پێ نایەن بیانخاتە ژێر ئەم فشارە دەروونییەوە، بۆ ئەوەش پارەیەكی زۆری بەكاردەهێنا و بە پێی بەڵگەنامەكانی كە لەدەستیدابوو لە سلێمانی و هەندێ ناوچەی تردا دەگەڕان بە دوای كۆكردنەوەی جۆری جنێوەكان و مانای جنێوەكان، چ كاریگەرییەكی دەروونی دەبێ لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە، یان چ كێشەیەك دروست دەكات، ئەمانەیان نووسییەوە و هێنایان لە ڕاگەیاندنی سەر بە نەوشیروان لە قۆناخی پێش دروست بوونی گۆڕاندا كۆیان كردنەوەو كادیری تایبەتییان بۆ دامەزراندن. لەم رووەشەوە نەوشیروان كەسانی تایبەت بەم بوارەی كۆكردەوە، هەر لە سلێمانییەوە تا دەگاتە ئەوروپا، كەسانێك كە زۆر بە ئاسانی دەكەونە داشۆرینی خەڵكی تر و پڕوپاگەندە بڵاودەكەنەوە و چەكی دەروونی بۆ ڕووخاندنی لایەنی بەرانبەر بەكاردێنن.
لە 2003 بەولاوە ڕۆژنامەی هاووڵاتی و پاشان ئاوێنە، دوای ئەوەش جار نا جار گۆڤار بۆ چەند مانگێك یان بۆ ساڵێك دەردەكران كە ژمارەیان زۆرە لە سلێمانی دوایی قەپات دەكران.
بەم پێیە لاباڵی دووەمی توندوتیژیی سیاسی و فكری لە كۆمەڵگەی كوردستان كە لاباڵی نەوشیروان مستەفایە لە راستیدا (ئەنسارولئیسلامی) بەجێ هێشت، لێرە من دەوەستم و دەگەڕێمەوە بۆ سەر ئەنسارولئیسلام.
ئەنسارولئیسلام
ئەنسارولئیسلام دوای هاتنی ئەمەریكا لە 2003 بە فەرمی بەرەیەكی ئەمەریكی و كوردستانیان لەسەر كرایەوەو لە ماوەیەكی كورتدا لە رووی سەربازییەوە لەناوبران، ژمارەیەكی زۆریان پەنایان بۆ ئێران و بۆ پاشماوەكانی تالیبان لە ئەفغانستان برد، بەشێكیشیان بە سەركردایەتی عەلی باپیر و بزوتنەوەی ئیسلامی كەوتنە گفتوگۆ لەگەڵ حكوومەتی هەرێمی كوردستان و سەرەنجام مۆڵەتیان وەرگرت و ئەم قۆناغی توند و تیژییەی ئەنسارولئیسلامی قاعیدەییان بەجێ هێشت.
ئیسلامی توندڕۆی ئەلقاعیدەیی لە راستیدا توانی بەردەوامی بە بیروڕاكانی خۆی لە جوغزێكی فراواندا بدات، دەیانتوانی لە ئینتەرنێت و ڕۆژنامەكان بنووسن و لە تەلەفزیۆنەكان دەربچن، دوایی تەلەفزیۆنی تایبەتی خۆیان كردەوە، ئەویش ئەوەبوو كە هەر لە پاشماوەكانی ئەنسار تا لایەنگرانی تاڵیبان و زەرقاوی، هەروەها سەركردەكانی كۆمەڵی ئیسلامی و بزووتنەوەی ئیسلامی بە ڕوانگەی جیاجیای توندڕەوانەی خۆیان كە هەیانبوو، لە بڵاوكردنەوەی بیروباوەڕی خۆیان بەردەوام بوون، كاریگەری ئەوان لەسەر خەڵك وەك جەماوەر كەم بوو، بەڵام توانییان رێگە بۆ ڕێكخراوەكانی خۆیان لە ناو گەنجاندا بكەنەوەو ژمارەیەكی زۆر گەنج بخەنە ناو رێكخراوەكانی توندوتیژی خۆیانەوە، كە كۆتاییەكەی ئەوەبوو لە كاتی هاتنی داعشدا ئەو گەنجانەی كە لە كوردستانەوە ڕۆیشتن بۆ ئەوەی ببن بە داعش و دژی نیشتمانی خۆیان شەڕ بكەن، ئەو گەنجانەبوون كە لە ژێر كاریگەری پەروەردەی فیكری ئەو تایەفە یان ئەو جوغزە فراوانەی ئیسلامییەكانی كوردستان بوون.