كاتەلۆنیای كورد
عەبدولحوسێن شەعبان
جا ئەگەر ئاستی داخوازی دامەزراندنی كۆماری كاتەلۆنیا لەم چەند ساڵەو مانگانەی دواییدا بەرزبووبێتەوە بە هۆی هەڵكشانی قەیرانی ئابووری لە ئیسپانیا، ئەوا داخوازی بە سەربەخۆبوونی كوردستان و دامەزراندنی قەوارەیەكی تایبەت بەخۆی لەگەڵ هەڵكشانی قەیرانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری لە عێراق زۆرتر بەرزبۆتەوە، نەخاسمە دوای دەسەڵاتی داعش بەسەر پارێزگای موسڵ و نزیكەی سێیەكی خاكی عێراق.
دوو فاكتەر پاڵیان بە كاتەلۆنییەكانەوە ناوە لەو داخوازییەیاندا زیاتر گەرموگوڕبن، یەكەمیان مێژووییە پەیوەستە بە ناسنامە و تایبەتمەندیی رۆشنبیریی كاتەلۆنیا، بە تایبەتی زمان، دووەمیان ئابوورییە، چونكە كاتەلۆنیا كانتۆنی شەشەمە لەو حەڤدە كانتۆنەی ئیسپانیا دەوڵەمەندترە، بەڵام پشكی ئەو لە خێروخۆشی خزمەتگوزارییەكان و خۆشگوزەرانی كەمترە، لەكاتێكدا كە 20%ی پوختەی داهاتی نەتەوەیی لەوێوە دێت، تەنانەت رووبەرەكەی لە 6%ی وشكایی خاكی ئیسپانیا رەت ناكات و ژمارەی دانیشتووانیشی حەوت ملیۆن و نیوەو 15%ی دانیشتوان پێكدەهێنن.
پەرلەمانی كاتەلۆنیا بڕیارێكی دەركرد بە دامەزراندنی كۆمارێكی سەربەخۆ بۆ كاتەلۆنیا بە زۆرینەی 72 پەرلەمانتار لە كۆی 123 ئەندام، بەپێی بڕیارەكە نابێ لەمڕۆوە پەرلەمانتەرانی كاتەلۆنی گوێڕایەڵیی دامەرزاوەكانی دەوڵەتی ئیسپانیا بكەن، بەتایبەتیش بۆ دادگای دەستووری، بەڵام ئەوەی دوایی ئەم بڕیارەی بە پێچەوانەی دەستوور لەقەڵەم دا، بۆیە پابەندبوون بە جودابوونەوە، بە یاخیبوون هەژماردەكرێت، بەڵام سەرۆك وەزیرانی ئیسپانیا ماریانۆ راخۆی جەختی كردەوە لەسەر ئەوەی كە رێگەنادات كاتەلۆنیا جیابێتەوە، بڕیارەكەی پەرلەمانی كاتەلۆنیای بە سووكایەتیكردن بە دامەزراوەكانی دەوڵەت و هەوڵدان بۆ هەرەسهێنانی دیموكراسی لەقەڵەم دا.
شایانی باسە كانتۆنی كاتەلۆنیا كە دەكەوێتە باكووری رۆژهەڵاتی ئیسپانیا و رووبەرەكەی 32.106 كیلۆمەتر دووجایەو لە چوار پارێزگا پێكدێت، بارسلۆنا كە ژمارەی دانیشتوانی پێنج ملیۆن و 511 كەسە، وێڕای پارێزگاكانی جرندە و لاردە و تەراگۆنا، كاتەلۆنیا بۆ یەكەم جار هێزە سەربەخۆخوازەكانی لە دوا هەڵبژاردنی پەرلەماندا سەركەوتنی بەدەست هێنا.
هەرێمی كاتەلۆنیا لە ساڵی 1931و لەسەردەمی كۆماری دووەمی ئیسپانیا ئۆتۆنۆمی وەرگرت، بەڵام بەهۆی ئەوەی پشتیوانی لە كۆماریخوازەكان كرد لە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا و سیاسەتی دەسەڵاتخوازی فرانسیسكۆ فرانكۆ دوای ساڵی 1936 و بەردەوامبوونی تا كۆچی دوایی لە 1976 مافی كاتەلۆنییەكان و داخوازییە رەواكەیان دووچاری پشتگوێ خستن ونكوڵی لێكردن بووەوە، ئەمە وێڕای پێشێلكردنی مافی مرۆڤ، كاتێ رێگە گیرا لە بەكارهێنانی زمانی كاتەلۆنی لە دامەزراوەكانی دەوڵەت و بۆنە گشتییەكاندا، هەروەها سەرۆكی ئەو كاتەی كاتەلۆنیا بە تۆمەتی( یاخیبوونی سەربازی) لەسێدارەدرا. بەڵام لە ساڵی 1979 جارێكی دیكە كار بە یاسای ئۆتۆنۆمی كرایەوە، لەگەڵ ئەوەشدا كاتەلۆنیا هەردەم هەستی بە ستەملێكردن دەكرد، بە تایبەتیش رێگەنەدان بە پیادەكردنی ئەو مافەی داوای دەكرد، كە بریتی بوو لە وەدەستهێنانی باجەكانی، شان بەشانی هەردوو هەرێمی باسك و ناڤار ئەویش دوای دابەشكردنی وڵات بۆ 17 هەرێم.
تێكچوونی رەوشی ئابووری لە سەرتاسەری ئیسپانیا رەنگدانەوەی نەرێنی بۆ سەر هەرێمی كاتەلۆنیای لێكەوتەوە، كە دانیشتوانەكەی هەست بە شكست بكات لە كاتێكدا كە مەرجەكانی چاودێریی تەندروستی و ئاستی پەروەردەو خزمەتگوزارییەكان بە شێوەیەكی بەرچاو روویان لە كەمیی كردووە، بۆیە بە هۆی ئەو بارودۆخە مەیلی هەستی نەتەوەیی بەرزبووەوەو پابەندبوونی كاتەلۆنییەكان بە ناسنامەو تایبەتمەندییەكانی نەتەوەیی و زمان و ئینتیمای یەكگرتوویان زۆر هەڵكشا. مەڵبەندیی توێژینەوەكانی بیروڕا چەندین ریفراندۆمی كردووە كە دەریانخستووە ئارەزووی سەربەخۆیی زۆر زیاتر بووە، لە ساڵی 2005دا رێژەی پشتیوانیی بۆ سەربەخۆیی 13.5% بوو، بەڵام لە ساڵی 2012 رێژەكە گەیشتە 34% لە میانی هەڵبژاردنەكانی پەرلەماندا، لە كاتێكدا لە نیوەی دووەمی ساڵی 2014دا گەیشتە 40.5%. یەكێك لە هۆیەكانی بەرزبوونەوەی شەپۆلی سەربەخۆبوون لە شانشینی ئیسپانیا سیاسەتەكانی (راخۆی)ی سەرۆك وەزیرانە لەوەتەی ئەم پۆستەی وەرگرتووە لە ساڵی 2011 و بەپیرەوەهاتنی داخوازییەكانی یەكێتیی ئەوروپا ئەویش بە گرتنەبەری میتۆدی دەستگرتن بە هۆی قەرزە كەڵەكەبووەكان.
لە نۆی مانگی تشرینی دووەمی رابردوودا واتا لە ساڵی 2014 دا ریفراندۆمێك بۆ مافی چارەی خۆنووسین»هەتا ئەگەر بە شێوەیەكی رەمزییش بێت» ئەنجامدرا، ئەنجامەكەی بریتی بوو لەوەی كە 81% رازی بوون بە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ، هەروەها 10% رازی بوون كە جیاببنەوە، بەڵام بێ راگەیاندنی دەوڵەت، بەو هۆیەوە لێپرسینەوە لە ئارسۆر ماس سەرۆكی كاتەلۆنیا كرا و لەوەتەی مانگی كانوونی یەكەمی 2014 زنجیرە لێكۆڵینەوەیەكی لەگەڵدا كرا، لەبەر ئەوەی دژی دەسەڵاتەكانی یاسای وڵات وەستابۆوە.
ئایا بڕیاری پەرلەمانی كاتەلۆنیا لە 9ی تشرینی دووەم (ئەم مانگە)ی ساڵی 2015 دەبێتە كۆتایی پرسەكە، یان قەیرانێكی گەورەتر و مەترسیدارتر هەیە وەك ئاگری ژێر خۆڵەمێش هەڵدەچێت؟ دەكرێ هەڵوەستە لەسەر سێ سیناریۆ بكەین تایبەت بە ئایندە، كە دەشبێت بۆ كوردیش بە هەمان شت بێت لە وادەیەكی زۆر نزیكدا.
سیناریۆی یەكەم: بریتییە لەوەی حكومەتی مەدرید مل بدات بۆ داواكارییە دارایی و ئابوورییەكانی هەرێمی كاتەلۆنیا، بەمەش دەكرێ راگەیاندنی بیرۆكەی سەربەخۆیی تەواو لەلایەن كاتەلۆنییەكانەوە دوابكەوێت، یان دوابخرێت، بەتایبەتیش لە كاروباری ئابووری و دارایی و ئاستێكی باڵای سەربەخۆیی ئابووری، هەروەها لە هەموو كایەكاندا بێ جیاوازی، دەكرێ ئەم بیرۆكە كاتەلۆنیایە هی كوردیش بێت، بەواتای ئەوەی كە بەغدا سەربەخۆییەكی ئابووری و دارایی بداتە هەرێم و كێشەكانی نەوت لە بەرهەمهێنان و هەناردەكردن و گەیشتنی داهات بۆ هەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێت، هەروەها چەندین كێشەی دیكەش بە رێگای ئاشتییانە چارەسەر بكرێت لەوانە كەركووك و ناوچە كێشە لەسەرەكان، هەتا ئەگەر ئەم چارەسەرانە پلانێكی درێژخایەنیشی پێویست بێت، دیارە ئەمەش پێویستی بە سەقامگیری و سازانی سیاسی و رزگاربوون لە داعش و دارودەستەكانی هەیە.
سیناریۆی دووەم: بریتییە لەوەی كە مەدرید پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین بۆ كاتەلۆنییەكان پەسند بكات و بۆ ئەم مەبەستەش ریفراندۆم ئەنجام بدات، ئەنجامەكەشی بۆ كورد هەر وایە بەمەبەستی سەربەخۆبوون، لێرەشدا پێویستە وتووێژو دیالۆگی سەرتاسەری دەست پێبكرێت تایبەت بە وردەكاری و ماف و ئەركەكان و ئاسۆی ئایندە لەرێی رێكەوتننامەیەكی گشتی و بەچاودێریی نێودەوڵەتی لەگەڵ پاراستنی بەڵگەنامەكان لە نەتەوە یەكگرتووەكاندا.
سیناریۆی سێیەم: مەدرید هەروەك بەغدا پرەنسیپی مافی چارەنووسین رەتبكاتەوەو بە ریفراندۆم و ئەنجامەكانی قایل نەبێت، لێرەشدا كاتەلۆنییەكان و كورد لە یەك لاوە سەربەخۆیی رابگەیەنن، بەمەش گەشتێكی سەختی كێشەو تەحەددییەكان دەست پێ دەكات، ئەگەر پەیمانی ناتۆ و یەكێتیی ئەوروپا دڵنیایی بدەن بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی ئاشتییانە، ئەوا رەوشی ئیقلیمی لە عێراق بەتایبەتیش دراوسێكانی هاندەری ئەم هەنگاوە نییە، لەوانە ئێران و توركیا، لەبەر ئەوەی كێشەی كوردییان هەیە، بەڵام چارەسەر تایبەت بەم پرسە ناگاتە ئەو ئاستەی كە دۆخی عێراق پێی گەیشتووە.
ئەوەی دووچاری ئەو سێ سیناریۆیە دێت، بریتییە لە كۆمەڵێك كێشە و ئاڵۆزی چ لەلایەن دەوڵەتە رەسەنەكەوە بێت، یان لە هەرێمە سەربەخۆكانەوە، نەخاسمە لە بوارە ئابوورییەكانیان و توانای مامەڵەكردن لەگەڵ بارگرانیی بارودۆخی هەنووكەیی و ئایندە پەیوەست بە خەرجیی گشتی كە حكومەتی فیدڕاڵ لەئەستۆی دەگرێت، بەتایبەتیش بودجەكانی بەرگریی سەربازی و نوێنەرایەتیی دبلۆماسی و دامەزراوەكانی ژێرخانی ئابووری، ئەمە سەرەڕای توانای دەربازبوون لە ئەرێنییەكانی بازرگانی نێوان هەرێمەكان و دەوڵەتی فیدڕاڵ، رەنگە ئەو جۆرە كێشانە زۆر بە شێوەیەكی كاریگەرو بەهێز بەتایبەتی لە سەروبەندی راگەیاندنی سەربەخۆییدا سەرهەڵبدەن.
لە كاتەلۆنیا ئەوەی دەگاتە مەدرید بریتییە لە 49 ملیار دۆلار، لەكاتێكدا ئەوەی لەنێو هەرێمدا خەرج دەكرێت دەگاتە 35.4 ملیار دۆلار و زیادەكە لە 13.6 ملیار زیاتر دەبێت كە لە هەرێمەكانی دیكەو دانەوەی قەرزەكانی ئیسپانیادا خەرج دەكرێت، بەڵام لە عێراق 17%ی داهات پشكی هەرێمی كوردستانە، كەواتە دەبێ وێنای چی بكەین كاتێ ئەم پشكە لە هەرێمی كوردستان دەبڕدرێت، بۆیە تەنانەت پەكخستنی بەشێكی یان دواخستنی پێدانی ئەو پشكە قەیرانێكی مەترسیداری لە كوردستان هێنایە ئاراوە و هەڕەشەی بۆ سەر وەبەرهێنان دروستكرد، ئەمەش شتێكە كە پێویستە بیری لێبكەینەوە.
ریفراندۆمی رەمزیی كاتەلۆنیا، هەروەها پێشتریش ریفراندۆمی رەمزیی كوردستان كە 98%ی دەنگی پشتگیریی بەدەستهێنا، چەند پرسیارێكی ئاڵۆزو قورس و ئەگەری سەختی لێكەوتەوە، ئەو پرسیارە كراوانە تایبەت بە ئایندە هیچ وەڵامێكی یەكگرتوویان بۆ نییە، ئەمە جگە لەو مەترسییانەی كە رووبەڕوویان دەبنەوە، ئەمەش شتێكە لە كوردەوە خراوەتەڕوو، لێدوانەكانی مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ئەیلوولی 2015دا روون و ئاشكران، كاتێ كورد دووپاتیان كردەوە كە دەستیان كردووە بە هەڵێنانی هەنگاوگەلی راستەقینە بۆ سەربەخۆیی و هەر بەم ئاراستەیەش بەردەوام دەبن، بەڵام زۆر واقیعی بوو كاتێ ئاماژەی بەوە كرد كە زەحمەتە كاتەكە دیاریبكرێت.
ئەم جۆرە لێكدانەوەیە ئایندەی هەردوو هەرێمی كاتەلۆنی و كوردی كە پڕ لە كێشەی ئابووری و ململانێی هەنووكەیین خستە بەر باس و گفتوگۆ، بەتایبەتیش یەكتربڕین و تێكهەڵكێش لەگەڵ فەرمانگە سیاسی و یاساییەكانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لەوانەش نەتەوە یەكگرتووەكان، لێدوانەكانی بان كی مۆنی ئەمینداری گشتیی نەتەوە یكگرتووەكان وروژێنەرو سەیر بوون، كاتێ گوتی: نەتەوە یەكگرتووەكان جودابوونەوەی هەرێمی كاتەلۆنیای لە ئیسپانیا لەیەك لاوە بە رەوا نازانێت.
شایانی باسە دادگای دادی نێودەوڵەتی لە 24ی تەمموزی 2010 رای خۆی لەمەڕ سەربەخۆیی كۆسۆڤۆ راگەیاند، بەوەی كە ئەم سەربەخۆییە پێشێلی یاساكانی نێودەوڵەتی ناكات، هەروەها خودی نەتەوە یەكگرتووەكان رازی بوو لەسەر جودابوونەوەی باشووری سودان لە ریفراندۆمێكی میللیدا كە باشوورییەكان زیاتر لە 95%ی دەنگەكانیان وەك پشتگیریی بەدەست هێنا، دواتر نەتەوە یەكگرتووەكانیش لە ساڵی 2011 دانی بە دەوڵەتی باشووری سودان نا، هەر خودی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بڕیاری دا دەوڵەتی تەیمووری رۆژهەڵات دابمەزرێت دوای جودابوونەوەی لە ئەندەنۆسیا ساڵی 2002، هەر ئەویش بوو پشتیوانی لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسڕائیل كرد بەپێی بڕیاری كۆمەڵەی گشتی ژمارە 181ی ساڵی 1947، وەك سەرپێچییەك لە بەڵگەنامەو مەبەست و ئامانجەكانی، لە كاتێكدا كۆمەڵەی گشتی لە دۆخی ئاساییدا رازی دەبێت بە مامەڵەكردن لەگەڵ بڕیاری ژمارە 2625 كە لە 24ی تشرینی دووەمی 1970 دەرچووە، كە بڕیاری ژمارە 1514ی تێپەڕاند بە پاكتاوكردنێكی كۆڵۆنیالی كە لە 15ی كانونی یەكەمی 1960 دەرچووە، ئەمەش لە ناوەڕۆكدا نەك تەنیا كۆتایی هێنان بوو بە كۆلۆنیالیزم، بەڵكو بەدیهێنانی داخوازیی ماف و ئازادیی گەلان بوو لە دیاریكردنی چارەنووسیان.
