لەوەتەی ساڵی 2003 كاتێ كە عێراق داگیركرا، ئەم وڵاتە رووبەڕووی پێنج كێشە و تەحەددی بۆتەوە كە بەردەوام بۆتە مەترسی بۆسەر جەستەی ئەم قەوارەیە و هەڕەشەشە بۆ دابەشبوون و لێكترازان و پەرتەوازەیی، لە پێشەوەی ئەو تەحەددیانە پشكایەتیی تایفەگەری و ئیتنی و گەندەڵی دارایی و ئیداری و تیرۆرو پەڕگیڕی و لاوازیی هاووڵاتیبوونە، بە تایبەتیش گەڕانەوە بۆ قەوارەكانی بەر لە دەوڵەت، دواتریش لەدەستدانی توانای بیناكردنەوەی دەوڵەت، نەخاسمە هەڵوەشاندنەوەی سوپاو دەزگا ئەمنییەكان.
ئەم پێنج تەحەددیانە هەموو حكومەتەكانی پێشووش رووبەڕوویان بوونەوە، جا چ لە میانی داگیركاریی ئەمریكا بۆ عێراق یان دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە كۆتایی ساڵی 2011، ئەمڕۆش حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستا رووبەڕوویان دەبێتەوە، بە تایبەتیش ئەو شەپۆلە ناڕەزاییە میللییەی بە هۆی هەرەسهێنانی بارودۆخی ئەمنی هاتۆتە ئاراوە، دوای داگیركردنی شاری موسڵ لەلایەن (رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی) لە 10ی حوزەیرانی 2014، دواتر فراوانبوونی داگیركردنەكەی تا خاكێكی دیكەی پارێزگاكانی گرتەوە، بە شێوەیەك كە نزیكەی دوولەسەرسێی خاكی عێراق ئێستا لەژێر كۆنتڕۆڵی ئەو رێكخراوەدایە.
پچڕانی تەزووی كارەبا لەو شەپۆلە گەرمە سووتێنەرەدا كە پلەكانی گەرما گەیشتە سەرووی 50ی پلەی سەدی، هۆكارێك بوو بۆ تەقینەوەی بارودۆخەكە و بەرزبوونەوەی دەنگەكان كە داوای چاكسازی و لێپرسینەوەیان دەكرد لە گەندەڵكاران و دانانی سنوورێك بۆ دیاردەی گەندەڵی، ئەوەبوو هەموو چین و توێژ و هێزەكان بە گشت ئاراستەكانەوە لەدەوری ناونیشانی كارەبادا گردبوونەوە، ئەمە وێڕای كەمیی ئاوی خواردنەوەو خزمەتگوزاریی تەندروستی و شارەوانی و پەروەردە و بەردەوامبوونی گەندەڵكاران لە پێگەو شوێنەكانی خۆیان و هەموو ئەو دەستكەوتانەشیان هەر ماوە كە لەژێر پەردەی پرۆسەی سیاسی و پشكایەتیدا بەدیانهێناوە.
دوای چەند رۆژێك لەسەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان كە لە بەسڕە دەستی پێكردو دواتر پارێزگاكانی دیكەی گرتەوە لەوانەش بەغدای پایتەخت، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران ناچار بوو چەند رێكارو رێوشوێنێك لە ئەنجومەنی وەزیراندا بگرێتەبەر و دواتر بیخاتە بەردەم پەرلەمان. كە بە پاكێجی چاكسازییەكان ناوزەدكرا، ئەم هەنگاوانە دووەم تەحەددیی عبادی بوو لە میانی تەنیا ساڵێكدا، ئەوە بوو لە ئەیلوولی ساڵی 2014 وا پێویستی دەكرد حكومەت پێكبهێنێت، یان شكستی خۆی رابگەیەنێت، بەتایبەتیش دوای دوورخستنەوەی نوری مالیكی كە جاری سێیەم نەبێتەوە بە سەرۆك وەزیران، هەر چەندە 93 كورسی بەدەستهێنا.
هیچ بەرپرسێك نەیتوانیوە بە ئاشكرا بەرهەڵستیی عەبادی بكات لە پلانە چاكسازەكەیدا، بۆیە هەموو راوبۆچوونێك بە پێچەوانەی ئەمە بە دژایەتیكردنی چاكسازی لەقەڵەم دەدرێت، ئەمەش مانای وایە كە وەستانە دژی شەپۆلی تووڕەیی میللی كە داوای چاكسازی دەكات، بە تایبەتیش ئەوەی كە پەیوەستە بە خزمەتگوزارییەكانی ئاوو كارەبا و نەهێشتنی گەندەڵی و لێپرسینەوە لە كەمتەرخەم و گەندەڵكاران.
297 پەرلەمانتارلە كۆی 328 دەنگیان بە پشتگیری كردن لە پلانی چاكسازییەكان دا بە بێ هیچ دوودڵییەك، سەرۆكی پەرلەمان رایگەیاند كە لە بڵاوكردنەوەی ناوی پەرلەمانتارە نەهاتووەكانی ئەم دانیشتنە بەردەوام دەبێت كە تێیدا هەموو ئامادەبووان دەنگیان بۆ پاكێجی چاكسازییەكان دا (جگە لە یەك پەرلەمانتار).
(یەكسەر چاكسازی) دەستەواژەیەك بوو كە بەردەوام عەبادی دەیگوتەوە، ئەمە چی دەگەیەنێت؟ ئایا جێبەجێ دەكرێت؟ ئەو لایەنە كێیە كە تەگەرە دەخاتە بەردەم چاكسازی و گەندەلكاران دەشارێتەوە؟ ئەم تەحەددییە تازانە رووبەڕووی حكومەت و خودی خۆی دەبێتەوە، ئەمەش دەوەستێتە سەر دەرچوونی لەم تاقیكردنەوە قورسەدا ئەگەر بتوانێت لە بەرپرسیارێتییەكەی بەردەوام بێت، بەڵام وا دیارە كە ئەو دەرك بەو ئاستەنگ و زەحمەتییە دەكات كە رووبەڕوویان دەبێتەوە، ئەو پێشتریش بە زمانی خۆی وتبووی دەیانەوێ بیكوژن و بە تەحەددییەوەو بە شێوە زاری عێراقی گوتبووی(خلي يغتالوني) واتا با بمكوژن !!
ئەم شتە دووبارە بووەوە تەنانەت دوای دەنگدانی پەرلەمان بە كۆی دەنگ لەسەر هەردوو كارنامەی چاكسازیی حكومەت و پەرلەمان، ئەوە بوو عەبادی پیرۆزبایی لە هەموو عێراقییەكان كرد و پەیمانی دا كە لە نەهێشتنی گەندەڵی و گەندەڵكاران بەردەوام بێت، هەتا ئەگەر بە كۆتایی ژیانیشی تەواوبێت، ئەو (یەكسەر چاكسازی)یە مانای ئەوەیە ماوەیەكی درێژ نییە بۆ جێبەجێكردنی پلانی چاكسازی، عەبادی داوای لە دەستەی دەستپاكی كردووە كە رێگە نەدات تۆمەتبارانی گەندەڵی وڵات بەجێ بێڵن، هەروەها داوای كرد بیاندەنە دادگا.
عەبادی كە بە نەشتەرگەریی قەیسەریی ناوخۆو دەرەكی (نێودەوڵەتی و ئیقلیمی) گەیشتە دەسەڵات، بە شێوەیەكی كەم وێنە پشتیوانی لێكرا، بەڵام شتەكان سەریان نەگرت و گەلی عێراق تەنیا نیازپاكییان دەست كەوت یان دەستنیشان كردنی هەندێ دیاردەی گەندەڵی و پەیماندان بە دژایەتیكردنی گەندەڵكاران، بۆیە وا ساڵی یەكەم خەریكە تەواودەبێت، بەڵام هیچ شتێكی جیددی لەسەر ئەرزی واقیع نەهاتۆتەدی.
ئەمە دووەم دەرفەت و تەحەددی مەترسیدارە لەبەردەم عەبادیدا كە نیمچە رێگەپێدانی گەلی بەدەستهێناوە، بە تایبەتیش دوای دەنگدانی پەرلەمان بە لێدان بە دەستێكی پۆڵایین، هەروەك خۆی دەڵێت، بۆ لەناوبردنی گەندەڵی و لێپرسینەوە لە كەمتەرخەم و گەندەڵكاران.
خۆپیشاندانەكانی ئێستا كە بەردەوامن لەگەڵ ئەوانی پێشتر جیاوازن، ناكرێ بە پیلان لەقەڵەم بدرێت، هەر وەك چۆن جاران مالیكی بە بزاڤی ناڕەزایی دادەنا، هاوكات ناتوانرێت ئەو داخوازیانە پشتگوێ بخرێن كە زۆر پێویستن و لەلایەن كۆمەڵە پیاوێكی ئاینییەوە لە نەجەف پشتگیرییان لێدەكرێت كە خودی ئەوانە پاڵپشتی حكومەتە شیعە یەك لەدوای یەكەكانن.
خۆپیشاندانەكانی ئێستا ناڕەزایین بەرامبەر چینی سیاسەتمەدار بە تێكڕای هەموویان لەوەتەی داگیركردنی عێراقەوە لە ساڵی 2003 و تاكو ئێستا، ئایا عەبادی دەتوانێت رێساكانی گەمەی سیاسیی ئێستا بگۆڕێت كە لەسەر بنەمای پشكایەتی دامەزراون و بیانگۆڕێت بە پێكهێنانی حكومەتێكی تەكنۆكرات لە خاوەن تواناو كارامەیی عێراقی؟ یان سستی و دواخستن و دانانی لەمپەر لەبەردەم ئەم گۆڕانكارییە لەلایەن هێزە باڵادەستەكانەوە پیادەدەكرێت و بەم شێوەیەش ناوەڕۆكی ئەو هەنگاوانە دوای ماوەیەكی دیكە دەسڕێتەوە؟
رەنگە مەترسیترین شت كە رووبەڕووی عەبادی ببێتەوە ئەوەیە كە ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیەی ئێستا مایەوە بێ ئەوەی چاك ببێت، ئەوا ئاییندەی سیاسیی ئەو، دووچاری لەناوچوون دەبێتەوە، ئەویش چاك دەزانێ كە پڕۆسەكە زۆر ئاڵۆزە و مینێكی زۆری لەپێشە، چونكە زەرەرمەندان بەهەموو توانایەكیان كاردەكەن بۆ تێكدانی ئەم هەنگاوە، بەقسەی عەبادی: (كاروانەكە بەڕێ كەوتووەوە و زۆریش ئاسان نییە) و گەندەڵكاران و خاوەن بەرژەوەندی و دەستكەوتەكان لە پێناو رێگەگرتن لە چاكسازی شەڕمان لەگەڵدا دەكەن.
عەبادی لە وتەیەكیدا لەبەردەم لاوان بە بۆنەی رۆژی لاوان دووپاتی كردەوە كە بەرگری لە ناحەق و گەندەڵكار ناكەم، بەڵام هەر بە دواوەیەوە دەبم، زیاتر گوتی: گەندەڵكار ئەگەر لە حزبی خۆشم بێت من دژی دەوەستم، ئەگەر چاكەخواز لە حزبی دوژمنیشم بێت من لەگەڵیدا دەبم، ئەمەش مانای وایە لیستی دوژمنان و نەیاران گەورەیەو سەرانێكی زۆر لەنێو ئەو لیستەدان، جا چ لە حزبی دەعوەی فەرمانڕەوا بن كە عەبادی سەر بە ئەوە، یان لە هێزی بەشدار لە پرۆسەی سیاسی بن.
كەواتە ئایا پلانی چاكسازی كە عەبادی رایگەیاندووە سەركێشییەكی حیساب بۆنەكراوە؟ ئایا دەتوانێ رایپەڕێنێ؟ باشە ئەگەر شكستی هێنا چی دەبێ ئایا عێراق بەیەكگرتوویی دەمێنێتەوە؟ ئەمانە پرسیارگەلێكن پەیوەستن بە ناخی ژیانی رۆژانەو پێویستی هاووڵاتیانەوە، بە تایبەتیش دوای ئەوەی بۆنی گەندەڵی سەری كرد و زۆربەی گەورە بەرپرسانی دەوڵەت تێوەگلاون، بە شێوەیەك كە عێراق بەپێی رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی لەوەتەی 13 ساڵە لە باڵاترین لووتكەی دەوڵەتانی گەندەڵ پۆلێن دەكرێت.
عەبادی پێنج تەوەری لە پلانە چاكسازییەكەی دەست نیشانكردووە كە ناڕەزاییە میللییەكان داوایان كردبوو، تەوەری یەكەم: چاكسازیی ئیداری، بە تایبەتیش هەڵوەشاندنەوەی پۆستەكانی جێگرانی سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران و كەمكردنەوەی سەرتاسەری و خێرای ژمارەی پاسەوانەكان و دوورخستنەوەی پۆستە باڵاكان لە پشكایەتی و كەمكردنەوەی ژمارەی وەزارەتەكان.
بەڵام تەوەری چاكسازیی دارایی ئەوە تایبەت بوو بە چاكسازیی خەرجیەكان و داهاتەكانی دەوڵەت، تەوەری چاكسازیی ئابووریش بریتییە لە پێكهێنانی شانەیەكی قەیران بۆ چالاككردنی بابەتی وەبەرهێنان و كەرتی تایبەت. كەرتی خزمەتگوزاریش لە گرنگترین ئەو كەرتانەیە كە چاكسازی دەیگرێتەوە، بە تایبەتیش چارەسەركردنی كێشەی كارەبا، بەڵام تەوەری تایبەت بە نەهێشتنی گەندەڵی، ئەوەیان لە هەموویان هەستەوەرترە و هەڵمەتی( ئەمەت لە كوێ بوو؟ ) دەیگرێتەوە، هەروەها بەتینكردنی رۆڵی چاودێری و كاركردن بۆ دۆزینەوەی گەندەڵكاران و كردنەوەی دۆسێی پێشوو و ئێستای گەندەڵی.
ئايا عەبادی دەتوانێ لە حزبی دەعوە یان لە حكومەتی پشكایەتیدا بمێنێتەوە ئەگەر هاتوو لە بۆچوونە چاكسازییەكەی بەردەوام بوو؟ یان حزبی دەعوەو سیستمی پشكایەتی رەتی دەكەنەوە؟ ئەمەش مانای وایە دەستپێشخەرییە چاكسازیيەكەی شكست دێنێت و جارێكی دیكە دەگەڕێتەوە چوارگۆشەی یەكەم!!









توێژەر و بیرمەندی عەرەبی