داگیركردنی عیراق لە لایەن ئەمەریكاوە ساڵی 2003 قۆناغبەندێكی گرنگ و بنەڕەتی بوو بۆ واشنتۆن كە لەسەر هەردوو ئاستەكانی سیاسی و سەربازی دەرئەنجامی ستراتیژییەتەكەی خۆی پێ ئەزموون كرد، بە تایبەتی لە پاش ساڵی 2001 كە ئەفغانستانی داگیركرد، كاتێك لە پاش ڕووداوە خوێناویەكانی 11ی سێپتەمبەرەوە بە میتۆدی تۆڵەسەندنەوە سیاسەتی گۆپاڵ وەشاندنی توندی گرتەبەر، لە ساتەوەختی داڕمانی سیستمی دوو جەمسەرییەوە هەر لە هەشتایەكان تا كۆتایهاتنی سەردەمی شەڕی ساردو شیبوونەوەی سەربازگەی سۆسیالیستی و كرانەوەی گرێكوێرەی یەكێتی سۆڤیەت و دابەشبوونیی، ئەو سیاسەتەی ئەمەریكا پیادەی دەكرد.
لە سەرەتای نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوودا، وەرچەرخانێكی گەورە لە سیاسەتی واشنتۆن دروست بوو، بە تایبەت هەوڵدانی ئەمەریكا بۆ زاڵدەست بوونی بەسەر جیهان و جڵەوگیركردنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕاگەیاندنی سەركەوتنی لیبرالیەت لەسەر ئاستێكی گەردوونیی، ئەمەش پاش ئەو جەنگەی لەدژی ڕژێمی عیراق لە ساڵی 1991 هەڵیگیرساند، دوای ئەوەی هێزەكانی عیراق لە 2ی ئابی 1990 كوێتیان گرتبووەدەست.
بەڵام مۆدێلی دەسەڵاتی سەرۆك ئۆباما جیاوازە لە مۆدێلی دەسەڵاتی سەرۆك بۆش، نەك بەهۆی جیاوازی نێوان كۆمارییەكان و دیموكراتییەكانەوە، بەڵكو بەهۆی ئەو تەڵزگەیەی ئەمەریكا خۆی تێداگیركرد، ئەوەش ئۆبامای هان دا تا لە كاتی خۆكاندیدكردنیدا لەژێر فشاری ڕای گشتی جیهانیدا، بە تایبەتی فشاری ئەمەریكایی و خۆئاوایی نیەتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عیراق بەدی بهێنێت، ئینجا ئەو قەیرانە داراییەی زەبری لە هەموو جیهان دا، ئەویشی وەك بەڵایەك هاتە سەرو كاریگەرێتی زۆری هەبوو لەسەر ئەمەریكا، بە تایبەتی لە دوا ساتەكانی سەردەمی فەرمانڕەوایی بۆش و سەرەتاكانی سەردەمی هاتنەسەركاری ئۆبامادا، كە بەهۆیەوە بانكە گەورەكان و كۆمپانیا گەورەكانی دڵنیایی داڕمان، هەروەها هاوكات بە ڕەتكردنەوەی مانەوەی ئەمەریكا لە لایەن جەماوەرێكی زۆری عیراقی و بەرەنگاریكردنیان دژ بە سوپای ئەمەریكایی كە مانەوەیان لە عیراقدا بووە هۆی ئەوەی بە پێی خەمڵاندنە فەرمیەكان و سەرچاوە ئەمەریكیەكان و بە تایبەتیش بە پێی بەیاننامەكانی پەنتاگۆن ئەو سوپایە(4800) سەرباز لە دەست داوە، ئەمە وێڕای كوژرانی ژەمارەیەك ئەندامانی كۆمپانیاكانی سیكوریتی و گرێبەستكارە سەربازییەكان و ئەو مەدەنییانەش كە دەهاتنە ناو عیراقەوە، لە پاڵ نزیكەی 26 هەزار زامدارو كەمئەندام و حاڵەتی خۆكوشتن لە ناو یەكەكانی سوپا، نەخۆشییە دەروونیەكانیش لە ناو سوپادا ڕۆژ پاش ڕۆژ لە هەڵكشاندا بوو.
پاش ئەوەی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام هاتە ناو دیمەن و چوارچێوەی ڕووداوەكانەوە، ئیتر واشنتۆن نایەوێت بگەڕێتەوە ناو زۆنگاوەكەی عیراق، وێڕای پابەندبوونەكانیشی بەو ئەركانەی لەسەرێتی بەرانبەر عیراق، بە پێی ڕێككەوتننامەی ستراتیژی ساڵی 2008، شێوازی كشانەوەو دۆڕاندنەكەی كاریگەرێتی زۆری هەیە لەسەر ئەوەی چیتر دەستێوەردانی سەربازی دیكەی ڕاستەوخۆ ئەنجام نەداتەوە، بە تایبەتیش نەناردنەوەی سەربازەكانی بۆ ناو عیراق، بەڵام لەژێر گوشارێكی زۆرو بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی، بڕیاری ئەوەی دایەوە لە ڕێی گورزی ئاسمانیەوە هێزەكانی داعش و ئەو ناوچانەی ئەوانی تێدان بۆردومان بكات بێ ئەوەی سەربازەكانی دابەزێنێتە سەر زەوی، تەنیا چەند هەزار شارەزاو ڕاوێژكارێكی سەربازی نەبێت، ئەوانەش بە ئامانجی مەشق و بۆ كاری هەواڵگری و یارمەتیدانی هێزەكانی عیراقی، هەروەها ویستی خۆی ڕاگەیاند بۆ پڕچەككردنی سوپای عیراق و پێشمەرگەو هەندێ لە هۆزە سوننیە عەرەبەكانیش، ئەمەش چەندین هەڵوێستی هەمەچەشنەی دابەشبووی لەناو عیراق لێ كەوتەوە، چونكە عیراقیەكان لە ناوخۆیاندا متمانەیان بە یەكتر نەماوەو جەمسەرگیری و تۆمەتبەخشینەوە بۆ یەكتری و تەنانەت شەڕی دەستەویەخەی یەكتریش دەكەن.
گۆڤاری ئەنتەرناشناڵ جۆرناڵ لەم دواییەدا ڕاپۆرتێكی دوورودرێژی سەبارەت بەو ستراتیژیەتەی كە پێویست بوو واشنتۆن بیگرێتەبەر بڵاوكردەوە، بە تایبەتی پاش ئەوەی داعش توانی لە حوزەیرانی ساڵی 2014 دەست بگرێت بەسەر موسڵ و دەوربەریدا، دواتریش هەژموونی بەسەر یەك لەسەر سێی خاك و ئاوی عیراقدا گرت، لە سوریاشەوە هەمان شێوە بەشێكی زۆری خاكی ئەو وڵاتەو شاری ڕەقەی كەوتە دەست، ئەمەش هەنگاوێكی لێكەوتەوە بۆ ڕەتكردنەوەی سنوورەكەی سایكس بیكۆو كردنەوەی دەرفەت بۆ هێزەكانی داعش تا بە ئاسانی لە نێوان عیراق و سووریادا بێن و بچن، واشنتۆنی خستە بەردەم بەرپرسیارێتی نوێ، كە بەهۆی ئیلتیزاماتی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندییە تایبەتەكانی خۆی بە ناچاری ئەم بەرپرسیارێتیەی پێ دەسەپێنێت، كە سنوورێك بۆ داعش دابنێت و ڕایبگرێت، چەندین بەرپرسی باڵای ئەمەریكا ئەم بابەتەیان نەشاردەوە كە جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان ڕاگرتنی داعش و لەناوبردنیدا، بە تایبەتیش بە هۆی وشككردنەوەی سەرچاوەكانی پێگەی فیكری و كۆمەڵایەتی و ئابووری و ڕۆشنگەری و ئاینی و پەروەردەیی و دەروونی، چونكە داعش سیستمی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانی ناوچەكەی شێواندووەو هەژموونی كێشاوە بەسەر گەلان و وڵاتانی تازەپێگەیشتوو لە ڕێی دزینی سامانە ئابووریەكانیانەوە، كە دەبێتە هۆی ترووكاندنی گەراكانی تیرۆرو بڵاوبوونەوەی پەڕگیریی بە هەموو شێوەكانیەوە، ڕاپۆرتەكەی گۆڤارەكە پشتبەستووە بە ڕاوبۆچوونی گەورە تیۆرسازەكانی سیاسەتی دەرەكی و چۆنیەتی ڕوانینیان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ داعش لە داهاتوودا، كۆمەڵێك كەسی شارەزا هەر یەكەیان لە پسپۆرایەتی خۆیدا ڕوانینی خۆیان لەو بارەیەوە نیشان داوە بە شێوەیەكی گشتی دەكرێت لەم فرە ڕوانینەوە خوێندنەوەیەكی گشتی بۆ بابەتەكە بكەین، بەتایبەتی لە ڕوانینی ئەلیوت ئەبرامزو جۆزیف جۆفی و فەرەح باندیت و بۆل بیرمان و ستیڤان كوڵ و جیمس ڕۆبن و مایكڵ شاهین و كەنعان مەكیەو شادی حامدو تاد.
كۆی ئەو ئەنجامانەی پسپۆران پێی گەیشتوون لە ئاكامە نەرێنیەكانی هەردوو جەنگی ئەمەریكا دژ بە ئەفغانستان و عیراقەوە لەوەدا كۆدەبنەوە كە تا ئێستاش ئەفغانستان كەوتۆتە بەر باڕەشی هەموو ئاڕاستەكان و لەناو ناسەقامگیری و شەڕی ناوخۆدا دەناڵێنێت و دەوڵەت و دامودەزگایەكی لاواز بەڕێوەی دەبەن، سەبارەت بە دۆخی عیراقیش پاش 12 ساڵ لە داگیركردن تا ئێستاش پرۆسەی سیاسی كە واشنتۆن بە دیقەتەوە نەخشەی بۆ كێشابوو سەرینەگرتووە، بەڵكو بووەتە هۆی پارچە پارچەبوونی دۆخی عیراقیی بەهۆی سیستمی موحاسەسەی تایەفەگەری و ئیتنی و تەشەنەسەندنی تیرۆرو توندوتیژی و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی و بەرتیلخۆری و دووركەوتنەوەی ڕوانینی هێزە سیاسییەكان لە یەكتری و نەبوونی یەك بڕیاردان و تەنانەت لەسەر بەرەنگاربوونەوەی داعشیش فرەڕاو بۆچوون هەیە، هەرێمی كوردستان متمانەی بە ناوەند نییەو پشتگیری ڕاستەوخۆ لە ئەمەریكا داوا دەكات، كشانەوەی ئەمەریكاشی پێ باش نەبوو، ویستی هەیە بۆ بەردەوامبوونی ڕێككەوتنامەی ئاسایشی نێوان عیراق و ئەمەریكا كە لە دوا ڕۆژەكانی ساڵی 2011 بە كۆتایی هاتووە، ئەمەریكا بەهۆیەوە ناچاربووە بە زووترین كات لە عیراق بكشێتەوە.
سەبارەت بە سوننەی سیاسی كە داگیركاریی ئەمەریكای ڕەت كردبۆوە، ئێستا ناچارە بە قیستكارییەوە دەرئەنجامەكانی قبوڵ بێت، بە تایبەتیش پاش دامەزراندنی گرووپەكانی صەحوە، كە هەندێكیان زۆر بە توندی خۆیان بە واشنتۆن بەستەوەو ئەمەش لە داخوازیەكانی سەرۆكی فراكسیۆنە سیاسیەكان و هەندێ سەرۆك هۆزدا بە ڕوونی دەردەكەوت كە ئەوانیش داوا دەكەن واشنتۆن پڕچەكیان بكات، بە تایبەتی پاش دامەزراندنی حەشدی شەعبی لە لایەن شیعەی سیاسیەوەو دابەزاندنی حەشد لە بەرانبەر داعش بۆ شەڕكردن، كە بەهۆیەوە حەشد تاوانباركران لە كاتی گرتنەوەی تكریت بەوەی كاری نابەجێیان ئەنجام دابێت و لەو بارەیەوە حەیدەر عیبادی ناچار بوو كە داوای گرێدانەوەی هێزەكانی حەشدی بە سوپای عیراقیەوە دەكرد بە مەرجێك شەخسی خۆی وەك سەرۆكی هێزە چەكدارەكان سەرپەرشتییان بكات.
لە لایەكی ترەوە گرووپی شیعەی سیاسی هەموو هەبوونێكی سەربازیانەی ئەمەریكا ڕەت دەكاتەوە، بە تایبەتی لە بارەی ناردنی سەرباز بۆ عیراق بە گومانیشە لەو بۆردومانانەی فڕۆكەكانی ئەمەریكاو هاوپەیمانانی دەیكەن بۆ سەر داعش، تا ئەو ڕادەیەی هەندێك لەو گورزە ئاسمانیانە بە سیناریۆ دەزانێت، بە هەوڵێكی دابەشكردنی عیراقی لە قەڵەم دەدەن وەك باشترین چارەی خراپ، بە تایبەتی پاش دۆڕاندنی داعش كە مەحاڵە نەبەزێنرێت چونكە دژ بە سروشت و یاساكانی پەرەسەندن و دژ بە مرۆڤایەتییە، بەگومانیشن لەوەی عیراق لە پاش داعش بە یەكگرتوویی بهێڵرێتەوە.
ئەگەر لەكاتی داگیركردنی عیراقدا نزیكەی 170 هەزار سەربازی ئەمەریكی كە لە وڵاتەكەدا هەبوون، و بە درێژایی هەشت ساڵی مانەوەیان لە عیراق نەیانتوانیبێت بارودۆخی ئاسایش و سەقامگیری وڵات كۆنترۆڵ بكەن، كەواتە چۆن بۆردومانكردن لە ئاسمانەوە سنوورێك بۆ داعش دادەنێت، ئەوە چ سوودێك دەگەیەنێت لە كاتێكدا لە ڕووی سیاسیەوە هۆزو گرووپ و سەرۆكەكانی عیراق بە شاقووڵی و ئاسۆیی دابەش بوون و ددۆخی ئاسایشی وڵات بە تەواوی شێواوە، ئەمەش ویستێكە لە لایەن زۆر هێزی ناوچەكەوە ئومێدی بۆ دەخوازرێت و لەگەڵ پرۆژەكەی جۆبایدن وێك دێتەوە كە ساڵی 2007 پێشكەشی كۆنگرێسی كردو پشتگیری پێویستیشی بە دەست هانی، ئێستا بە هۆی مەترسیەكانی داعش لە لایەك و هەوڵەكانی چەكداركردنی بە جودای سوپای عیراق و پێشمەرگەو هۆزە سووننەكان لە لایەكی ترەوە هێشتا لە واری گفتوگۆدایە.
لەو دەرئەنجامانەی كە لە دوتوێی ڕاپۆرتەكەدا هاتووە، بریتیە لەوەی بە درێژایی بیست ساڵ تا بە ئەمڕۆش دەگات واشنتۆن نەیتوانیوە هێزی ڕاستەقینەی تیرۆر بخەمڵێنێت، كاردانەوە ناگونجاوەكانی واشنتۆن بۆ تیرۆریستان زیاتر هاریكار بووە بۆ تەشەنەسەندنیان بە ناو هەموو جیهاندا، هەر لە باكووری ئەفەریقا تا دەگاتە داگیركاریی ئەفغانستان و عیراق و دواتر ئەو ئەزموونە شكستخواردووانەی گۆڕانكاری لە ناو دەسەڵاتی باڵای وڵاتانی وەك لیبیاو یەمەن و سووریاو نێجیریاو تاد.
شكستێكی تری ئەمەریكا بەرجەستە دەبێت لە بێتوانایی واشنتۆن لە ڕاگرتنی تەوژمی بە لێشاوی ئەو گەنجانەی لە ئەمەریكاو خۆرئاواوە دەچنە ناو داعشەوە، ئەمەش لە بن باری ئەو گوشارەوە پاڵنەرێتی تا دەستێوەردانی سەربازی تر ئەنجام نەدات جگە لە بەكارهێنانی هێزی ئاسمانی نەبێت، ئەمەش وای لە ئەمەریكا كردووە هەنگاوێك بچێتە پێش و هەنگاوێك بێتەوە دواوەو شڵەژانێك بە ستراتیژیەتیەوە دەربكەوێت و هاوسەنگی لەدەست بدات، دوفاقی و ئینتیقائیانە هەڵسوكەوت بكات، بە نموونە چاوپۆشی دەكرد لە بوونی داعش لە ناو سووریا كەچی بەرەنگاری بۆوە لە عیراقدا بەڵام پاش ئەوەی داعش موسڵیان داگیركردو بەرەو شارەكانی تریش دەكشان..
ڕووبەڕووبوونەوەی ئەكتیڤانەی داعش پێویستی بە ستراتیژیەتێكی یەكگرتووە هەروەها هاریكارییەكی نێودەوڵەتی و هەرێمی كارای پێویستە، تا سنووری بۆ دابنرێت، یان بە تەواوی لە ڕەگەوە دەربكێشرێت ئەویش بە هۆی وشككردنەوەی سەرچاوەكانی پارەپەیداكردنی، بە چارەسەركردنی ئەو ژینگەیەی بە هۆیەوە تێیدا دروست بووە، چونكە ئێستا داعش مەترسیەكی جیهانیی ڕاستەقینەیە نەك تەنیا بۆ سەر سووریا و عیراق بەڵكو بۆ سەر هەموو وڵاتانی ناوچەكەش تەنانەت بۆ سەر خۆرئاواو هەموو مرۆڤایەتیش.
*توێژەر و بیرمەندی عەرەبی