(خەولە لوتفی عەبدولهادی) نووسەری پسپۆڕ لە بواری كاروباری منداڵاندا دەڵێت: «تەلەفزیۆن ئامێرێكی فێركردن و خۆش رابواردنی بەسوودە، ئەگەر بە شێوازی زانستی و راست بەكاربهێندرێت، بەتایبەت لەپێش قۆناغی قوتابخانەدا كە لە رێگەیەوە منداڵان فێری ناسینەوەی پیت و ژمارەكان بوون، هەندێك شتی پەیوەستیش بە ژینگە و زانست و جوگرافیا و مێژوو لێیەوە فێربوون».
هەروەها دەڵێت: «بەڵام هەندێك جاریش ئاسەواری خراپ لەسەر كەسایەتی منداڵ بەجێدەهێڵێت، بەتایبەت ئەگەر جۆری بەرنامەكان خراپ بن، ئەوكاتەش كە بەسەری دەبەن زۆر بێت، ئەمەش دەبێتە هۆی قەڵەوبوونی منداڵ و كەمبوونەوەی وردبینی و سەرهەڵدانی گیانی شەڕانگێزی تیایاندا».
دواتر دەڵێت: «ریكلامە بازرگانییەكان وا لە منداڵ دەگەیەنن كە هەرچییان پیشان دەدرێت، سوودی تەندروستی ئەوانی تێدایە، وەك جۆرەكانی گەمە و ژەمەكانی خواردن، بەتایبەت كە زۆرجار پاڵەوانی ریكلامەكە كەسایەتییەكی خۆشەویست دەبێت لەلای منداڵان، هەروەها منداڵان نازانن ئامانج لەو ریكلامانە قازانجی ماددی و شۆپینگە، بۆیە ناچار دەبن وەك راستییەك لە پەیامی ئەو ریكلامانە بڕوانن و بڕوای پێبكەن.»
بۆیە لە توێژینەوەكەی خۆی و لەو توێژینەوەیەش كە هەریەك لە توێژەران (ساعید ئەلحاریسی) و (سامی عەبدولعەزیز) ئەنجامیان داوە، گەیشتوونەتە ئەم خاڵانە:
یەكەم:
لە 80%ی ریكلامەكانی تەلەفزیۆن ئاسەواری نێگەتیڤیان لە سەر منداڵ هەیە، وەك فێركردنیان بە وشەی سووك و قسەی بازاڕی، یان پیشاندانی ماڵ و خانووی زۆر جوان و شتومەكی گرانبەها كە لەماڵی زۆربەی منداڵاندا نین. هەروەها فێركردنیان بە زیادەمەسرەفی و گیانی بەكاربەری.
دووەم:
أ- ریكلامە بینراوەكان زیاتر باسی خواردەمەنی دەكەن، لەخواردەمەنیشدا ریكلام بۆ خواردنە تەواوكارەكان دەكەن، نەك بنەڕەتییەكان، بەمەش منداڵ لە خواردنە بنەڕەتییەكانی ماڵەوە دووردەكەوێتەوە و، پەنا بۆ خواردنە تەواوكارەكان دەبات. ئەمەش كاردەكاتە سەر سەلامەتیی بینای جەستەی منداڵ.
ب- لە دوای خواردەمەنی بە پلەی دووەم ریكلامە بینراوەكان كار لەسەر كەرەستەكانی ماكیاژ و خۆڕازاندنەوە دەكەن، ئەمەش نزیكەی چارەكێكی كۆی ریكلامەكانە.
ج- رێژەیەكی زۆر لە منداڵان حەز بەكڕینی ئەو شتانە دەكەن كە لە ریكلامدا دەیانبینن.
د- ژمارەیەكی زۆر لە منداڵەكان رقیان لە باوك ودایكیان دەبێت، ئەگەر ئەو شتانەیان بۆ نەكڕن كە لە ریكلامەكاندا پیشانیان دەدرێت.
ئەم ئەنجامەش ئەوە دەردەخات كە ریكلام كاریگەری هەیە لەسەر تێكدانی پێوەندییەكان لە نێو خێزاندا، بە دروستكردنی جۆرێك لە ململانێ لە نێوان بڕیار و رەفتاری باوكان، یان دایكان، یان هەردووكیان لەگەڵ منداڵەكانیان.
ئەم ئەنجامەش ئاماژەیەكی مەترسیدارە كە ناكرێت پشتگوێ بخرێت.
ه- رەهەندێكی پەروەردەی دیكە كە توێژینەوە مەیدانییەكان دەریخستووە، ئەوەیە كە لە(61%)ی منداڵان لاسایی ئەو كاراكتەرانە دەكەنەوە كە لە ریكلامەكاندا رۆڵیان هەیە، جا ئەو كاراكتەرانە پیاو بن، یان ئافرەت، گوفتار و رەفتاریان شیاو بێت، یان نا!
ئەنجامە گشتییەكانی توێژینەوەكان:
یەكەم: ریكلام بۆ منداڵان ئەو پردەیە كە جۆری كاڵاو رەفتار و گوفتاری ریكلامكار بە سەریدا دەپەڕنەوە بۆ لای منداڵان و كاریگەرییان لەسەر بەجێدەهێڵن.
دووەم: جێكەوتە نێگەتیڤەكانی ریكلام لە سەر منداڵان بە رێژەی (80%)ـە و زۆر زیاترە لە جێكەوتە پۆزەتیڤەكانی كە بە رێژەی (20%)ـە.
سێیەم: یەكێك لە كارتێكردنەكانی ریكلام لە سەر بەها و ئاڕاستە و رەفتارەكانی منداڵ ئەوەیە كە منداڵ بەرەو ئۆتیزم دەبات، كاتێك خۆی لە پاڵەوانی ریكلامەكەدا دەدۆزێتەوە و دواتر هەر ئەو دەناسێت لە خەیاڵی خۆیدا.
چوارەم: لاساییكردنەوەی كاراكتەرەكانی نێو ریكلامەكان لەسەر كەسایەتی مناڵان لە ئایندەدا رۆڵی زۆریان هەیە.
راسپاردەكان:
لەبەر رۆشنایی ئەوانەی باسكران، ئەم راسپاردانە بە گرنگ دەزاندرێن:
یەكەم: هەوڵدان بۆ زیادكردنی كاریگەرییە پۆزەتیڤەكانی ریكلام لەسەر گوفتار و رەفتاری منداڵان.
دووەم: رێنماییكردنی منداڵان لەلایەن مامۆستایان و سەرپەرشتیارانەوە سەبارەت بەو زیادەڕەویی و هەڵە و سەرپێچییە تەندروستی و یاساییانەی كە لە ریكلامەكاندا هەیە.
سێیەم: پێكهێنانی لێژنەیەكی چاودێریی بۆ ریكلامەكان كە پێك بێت لە پسپۆڕانی بواری پەروەردە و ئایین و زانستەكان و راگەیاندن بۆ پێداچوونەوە بە پەیامی ریكلامەكان و چاكتركردنیان.
چوارەم: داڕشتنی پەیماننامەیەكی میدیایی نێودەوڵەتی لەبەر ڕۆشنایی پەیماننامەی مافەكانی منداڵ بۆ رێگرتن لە بڵاوكردنەوەی ریكلامی زیانبەخش بە كەسایەتیی منداڵان.
پێنجەم: هەوڵدان بۆ گەشەپێدانی لایەنی رەوشت و زیندووڕاگرتنی ناخی منداڵ سەبارەت بە خۆگرتن و خۆپارێزی لە ریكلامی زیانبەخش و بێسوود.
شەشەم: رێكخستن و كۆپیكردنەوەی تەلەفزیۆن بە ئاڕاستەی كەناڵە پابەندەكان بە ستانداردە نێودەوڵەتییەكانی ریكلام.
حەوتەم: دەرچوون لەسەر كەناڵ لە ماوەی ریكلام تا هاتنەوەی بەرنامەكە یان دراماكە.
هەشتەم: پرسیاركردن لە منداڵ لەلایەن كەسێكی بەئەزموونی نێو خێزان لە بارەی ریكلامەكانەوە، وەك: كوێی ئەم بەرهەمە جێگەی بایەختە؟ پێتوایە لەراستیشدا وەك ریكلامەكە بێت؟ پێتوایە بۆ تەندروستیت باش بێت؟
نۆیەم: دوورخستنەوەی منداڵ لە بینینی ریكلام لە رێگەی پێدانی بەرنامەی تۆماركراو كە خاڵییە لە ریكلام.
دەیەم: دیاركردنی كات بۆ سەیركردنی تەلەفزیۆن و ئینتەرنێت، نەك سەیركردنی كراوە.
یازدەیەم: ئامادەكردنی جۆرەكانی دیكەی گەمەی منداڵان وەك ئەلتەرناتیڤێك بۆ تەلەفزیۆن و ئینتەرنێت .
دوازدەیەم: دوورخستنەوەی تەلەفزیۆن و ئینتەرنێت لە ژووری نووستنی منداڵان.
سێزدەیەم: داخستنی تەلەفزیۆن و ئینتەرنێت لەكاتی ئامادەكردنی ئەركەكانی قوتابخانە و خوێندندا.
چواردەیەم: سەیركردنی تەلەفزیۆن و ئینتەرنێت و ئامێرەكانی دیكە ماف نەبێت، بەڵكو خەڵات بێت لە بەرامبەر پابەندبوون بە ئەنجامدانی ئەركێكەوە.
پازدەیەم: هاندانی منداڵ بۆ ئەنجامدانی چالاكی دی وەك گەشت و وەرزش و خوێندنەوە و مۆسیقا و خولیاكانی دیكە.
شازدەیەم: دایكان و باوكان پێشەنگ بن بۆ منداڵەكانیان لە دووركەوتنەوە بە ئاڵوودەبوون بە خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای سەردەم.
حەڤدەیەم: كوژاندنەوەی تەلەفزیۆن و راگرتنی ئینتەرنێت لەو كاتانەی كە خێزان بۆ چالاكیی دیكە تەرخانی دەكەن.
هەژدەیەم: شۆرت لیستكردنی كەناڵەكانی تەلەفزیۆن و كەناڵە ئاسمانییەكان بەپێی پێویستیی ئەندامانی خێزان، نەك هێشتنەوەی سەدان كەناڵ و گەڕان بەنێویاندا.
نۆزدەیەم: هەوڵدان بۆ دانیشتن لەگەڵ منداڵدا لە كاتی سەیركردنی كەناڵە ئاسمانییەكان، بەلای كەمەوە لە سەرەتای بەرنامەیەكیشدا بێت بۆ ئاگاداربوون لە جۆری بەرنامە و فیلمەكان.
بیستەم: هەستانی دامودەزگاكانی حكومەت بە دۆزینەوە و دابینكردنی پێداویستییەكانی منداڵان لە پشووە كورتەكان و پشووی هاوینەدا، بۆ دوورخستنەوەیان لە دانیشتنی بەردەوام لە بەردەم تەلەفزیۆن و ئامێرە ئەلكترۆنییەكاندا.
بیست ویەكەم: چاودێریكردن وجێبەجێكردنی ئەو یاسا و رێككەوتننامانەی بواری مافەكانی منداڵ لەلایەن پەرلەمان و وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و پەروەردە و رێكخراوە تایبەتمەندەكانەوە بۆ پاراستنی منداڵان لە زیانەكانی ریكلام.
سەرچاوە و ژێدەرەكان:
1= ساعد العرابي الحارثي ، أثر الإعلان التليفزيوني علي الطفل السعودي دراسة ميدانية ، المجلس الأعلي للإعلام بالمملكة العربية السعودية ، الرياض . 1414
2= سامي عبد العزيز ، تأثير الإعلان التليفزيوني علي السلوك الشرائي للطفل دراسة ميدانية ، ندوة وسائل الإعلام والطفل ، جامعة الملك سعود ، الرياض ، 1412
3= فاطمة القليني وآخرون ، الأسرة والطفولة دراسات اجتماعية وأنثروبولوجية ، الإسكندرية ، دار المعرفة الجامعية
4= محمد عبد العليم مرسي ، الطفل المسلم بين منافع التليفزيون ومضاره ، الرياض ، مكتبة العبيكان ، 1418