نەتەوەی كورد و پێشمەرگەلەژێر سایەی پارادۆكسی پێوەرەكاندا
سۆلاڤ كاكەیی
وزەی ئەم سەركەوتنەی وەزیری دەرەوەی عێراق لە هێزی نەتەوەییانەی كوردییەوە سەرچاوەی گرتووە، كاتێك هەمیشە لەسەر ئاستی ژیانی سیاسی، بۆ گێڕانەوەی مافە زەوتكراوەكانی كورد پەنای وەبەر دانوستاندن دەبرد.
هەرێمی كوردستان لە ژێر سایەی سەروەرێتی عێراقیدا
27حوزەیرانی ساڵی 2013 بە بۆنەیەكی مێژوویی لە قەڵەم دەدرێت، ڕۆژێكە هەم ئەو سزا ئابوورییانە هەڵدەگیرێت كە ژێرخانی ئابووری عێراقی داڕماندبوو، هەم بە تەواوی لە ژێر ستەمی ڕژێمی بەعس وڵاتەكە ڕزگاری بوو، بەڵام سەبارەت بە كورد ڕۆژێكە بۆ چوونەوە ناو لەپی سەنتەری دەسەڵاتی ناوەندی، لەو ڕۆژەوە دەسەڵاتی ناوەند لە بۆ هەلێك دەگەڕێت مافەكانی هەرێمی تێدا بتوێنێتەوە، ئیتر بەهانەكانی زۆرن هەر لە گرێبەستە نەوتییەكان تا ڕەوایەتی بوونی پێشمەرگە و دواخستنی گێڕانەوەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بۆ سەر هەرێمی كوردستان، تا گەیشت بە بڕینی بەشە بودجە لە دامودەزگاكانی هەرێمی كوردستان.
كەواتە گەڕانەوەی سەروەرێتی بۆ عێراق بووە بارگرانییەك بۆ گەلی كوردستان، تەنانەت نەتەوە یەكگرتووەكانیش بە هەنجەتی پاراستنی ئەم سەروەرێتیە بەپێی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەستێوردان دەكات، یان نایكات.
بەم سیاسەتی بانێك و دوو هەوایەی كە مامەڵەی پێدەكرێت لە بەرانبەر هەرێمی كوردستاندا باجەكەی بە گرانی لەلایەن گەلی كوردەوە دەدرێتەوە. سەبارەت بە حكومەتی ناوەندی لە ساڵی 2003 بە دواوە تایەفەیەك تاكڕەوانە بە هەنجەتی زۆرینەوە پاش ئەوەی سەرسەختترین لایەنگری فیدڕاڵیەت بوو، كەچی ئێستا لە بۆچوونەكانی خۆی پەشیمانە و لە هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیای عێراقدایە بۆ بەرژەوەندی تایەفەگەرییانەی خۆی، سەبارەت بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیشەوە كە سەرەتا لە كاتی ڕشتنی كیمیاوی بەسەر شارێكی سڤیلی وەك هەڵەبجەدا لە1988 خۆیان لە گێلی دا، دواتر بە بیانووی پاراستنی كورد و دانانی نەوای ئارام بۆیان ساڵی 1991 بە هانای كوردستان هاتن، بەڵام پاش واژۆكردن لەسەر ڕێككەوتنەكەی سەفوان ئەوانیش پشتیان لە كورد كردەوە و ناچاریان كرد بە ڕێككەوتن لەگەڵ ڕژێمی بەعسیدا لە تەموزی ساڵی 1991حوكمێكی هاوبەشی هەرێم و ناوەند بەڕێوەبچێت، كاتێ ئەوەش شكستی خوارد، ئیتر كورد پڕۆژەی خۆبەڕێوەبەری بە بێ گەڕانەوە بۆ حكومەتی عێراقی هەڵبژاردەوە، بەڵام كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوردانی ئەنجامدا بۆ پاراستنی مەسیحییەكان لە باشووری سودان تا لە 9ی تەموزی ساڵی 2010 دەوڵەتێكی سەربەخۆیان دامەزراند، كەچی لەبەرانبەر جینۆسایدكردنی گەلی كورد لە توركیا بێدەنگن كە بەهۆی سەرخستنی پرۆژەی ئەنادۆڵەوە خەڵكی كورد لە ناوچەكانی خۆیان دوور دەخەنەوە.
- بەهاناوەچوونی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ڕزگاركردنی كوێت لە ماوەی چەند مانگێكداو بە بەهانەی سەروەرێتی عێراقەوە دەستێوەرنەدان بوو، بەڵام ڕزگاركردنی وڵات لە دەست داعش بەو هەنجەتەی دەستێوردان پێشێلكارییە بۆ پرەنسیپی سەروەرێتی، ئەوەش ئەو پرەنسیپە تەقلیدیەیە كە حكومەتە دیكتاتۆرییەكان دەستیان پێوەگرتووە بۆ هەنجەتدان بە لەناوبردنی كەمینەكانی ناو وڵاتەكانیان.
پێویستە كورد چی بكات؟
ناكرێت حاڵی حازر پشت ببەسترێت بە پرەنسیپی سەروەرێتی عێراقی لە بەرانبەر دەستێوەرنەدانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ ڕاگرتنی ئەو هەڕەشانەی كە ئێستا هەموو ناوچەكانی گرتۆتەوە، لەو ناوەندەدا هێزی پێشمەرگە تەنیا هێزێكە كە بەرپرسیارێتی بەرگریكردنی لە سنوورەكانی هەرێم گرتۆتە ئەستۆی خۆی و سوپای عێراقیش بە شەو و ڕۆژێك لەبەرانبەر پەلامارەكانی تیرۆریستان لە چەندین شارو شارۆچكەدا سەرشۆڕانە كشانەوە.
ئەم هەڕەشانەی داعش بە ناوی ئایین بۆ لە ناوبردنی كەمینە ئاینیەكانی وەك مەسیحی و ئێزیدی و لەباربردنی مافەكانی مرۆڤەوە دەیكات، ئەگەر بەپێی بەندی حەوتەمی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان هەڕەشە نەبێت بۆ ئاشتەوایی و ئاسایشی نێودەوڵەتی چ ڕاڤەیەكی دى هەڵدەگرێت؟
خودی ئەمریكا هەموو بڕیارەكانی نەتەوەیەكگرتووەكانی كێشا بە ڕەقایی دیواردا كاتێك بە ناوی چەسپاندنی دیموكراتيیەت لە عێراق و لەناوبردنی چەكە كۆكوژەكانەوە هەرچی ژێرخانی ئابوورییە لە عێراقدا تێكوپێكی دا، پاشتر نەتەوە یەكگرتووەكان لە ناو قۆزاخەدا بە خەبەر هات و ڕەوایەتی دەستێوردانی سەربازی دا بە ئەمریكا لە میانەی بڕیارێكی بە ژمارە 1500 لە 14 ئۆگۆستی 2003 نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێشوازی لە دامەزراندنی ئەنجومەنی حوكمی ڕاگوازراوەی عێراقی كرد، پاشتر بە بڕیاری 1511 لە 16ی ئۆكتۆبەری هەمان ساڵدا ڕێگەی بە ڕێكخستنی ڕاگواستنی سیاسيیانەی عێراق درا.
لەبەرئەوە پێویستە لەسەر گەلی كوردستان بە هۆشیارییەوە ئاگاداری ئەم جەنگە بن كە بەسەریاندا سەپێندراوە، جەنگێكە بە تەنیا لە ڕووبەڕووی تیرۆر و داعش نایكەن، بەڵكو چارەنووسسازە بۆ كیانی نەتەوەیی كوردستان و چارەنووسی هەرێمی كوردستان و خاك و گەلێك كە كیانێكی دەستوورییان هەیە و ناوكێكە بۆ دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردی لە داهاتوودا، بەڵام هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆرلاوازە بۆ ڕەتكردنەوەی دوژمنكاریانەی داعش، هەڵوێستی حكومەتی عێراقیش بێشەرمانەیە كە لە كاتێكی وادا هەموو جۆرە پاڵپشتی و داراییەكی موستەحەقی لە هەرێم بڕی تا كوردستان بكاتە گۆڕەپانێك بۆ ناكۆكی هەموجۆر:
- ململانێی عێراق لە پێشێلكردنی مافی دەستووری بەپێی سیستمی فیدڕاڵی تایبەتمەند بە دابەشكردنی دەسەڵات و سامانەكان و بڕینەوەی بەشە بودجەیەك بۆ هەرێم.
- ململانێ لەسەر ناسنامەی كوردی، ئەوەش بەپێی هەڕەشەیەك كە بۆ لەناوبردنی ئێزیدی و مەسیحییەكانی نیشتەجێی ئەو ناوچانە دەكرێت كە دەكەونە ناو ناوچە كێشەلەسەرەكانی دەرەوەی هەرێم.
- ململانێی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهۆی هەڵوێستی هاوپەیمانان كە نیمچە پشتگیرییەكی هێزەكانی پێشمەرگە دەكەن سەرەڕای ئەو توانا دیاریكراوەی هێزی پێشمەرگە لە بواری چەك و تەقەمەنی هەیەتی بەراورد بە سوپایەكی سیستماتیك، سەركەوتنەكانی پێشمەرگەش كە بە دەستی هێناوە دەگەڕێتەوە بۆ بایەخی دۆزە نەتەوەییەكە.
زێدەڕۆیی نییە گەر بڵێین هەرێمی كوردستان پاڵپشتی دۆزی ڕەوای هەموو بەشەكانی تری كوردستان دەكات، ئەگەر وا نەبێت هیچ كیانێك ڕێگە بە خەڵكانێكی دەرەوەی كیانە ئیدارییەكە نادەن حزبی سیاسی و كۆنگرە دابمەرزێنن، كەواتە ئێران هاوپەیمانی پێكهاتەی شیعەیە و سعودیە هاوپەیمانی سوننەیە و فەرەنسا بە پاڵپشتیەكی كەمەوە هاوپەیمانی مەسیحییەكانەو هەرێمی كوردستانیش هاوپەیمانی كوردە، لەبەر ئەوە پێویستە تواناكانی دیپلۆماسییەكان بخرێتەگەڕ تا لە ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی و خوێنڕشتنی كوڕان و كیژانی ناو هەرێم خۆبپارێزن، چونكە لە كاتی جەنگ هەڵگیرساندا دۆڕاو و براوە نییە، بەڵكو كارەساتەكە لە ڕۆحكێشانی سەدان گەنجدایە، پرسیارەكە لێرەدا چارەنووسی نەتەوەی كوردە دژ بە تیرۆریستانی داعش:
ئەم ڕووبەڕووبونەوە سەربازییانەی هێزە كوردیەكان دەچێتە خانەی بەرژەوەندی كێ؟ ئەو هەموو قوربانییانەی بە پێشمەرگە دراون، ئایا نابنە دەسكەوتی سەركەوتن بۆ حكومەتی عێراقی و بەشار ئەسەد؟ ئەم توانا خستنەكارەی كورد بۆ بەزاندنی داعش لە لایەن نەتەوەیەكی بە كیان و سەروەرییەوە لە ناو ئەم هەموو نەتەوانەی وەك تورك و فارس و عەرەب كە خاوەنی كیان و سەروەرێتی نێودەوڵەتین، چی لە چارەنووسی كورد دەگۆڕێت؟
لەبەرئەوە كاتی ئەوە هاتووە كە كورد ببێتە خاوەنی سەروەرێتی و دەوڵەتی خۆی، چونكە هەم گەلی كورد ئارەزووی لە سەربەخۆبوونی دەوڵەتییانەی خۆیەتی، هەم پێویستە بڕیار لەسەر پێكهاتنی دەوڵەتێكی بۆ بدرێت، گرنگە جیاوازی بكەین لە نێوان پێویستمان بە دامەزراندنی دەوڵەتە، یان پێویستە دەوڵەت دابمەزرێنینە، لە پێناوی دامەزراندنی دەوڵەتدا پێویستە ئیرادەیەك هەبێت، چونكە هۆكارە نەتەوەییەكانی وەك ڕەگەز و زمان و مێژووی هاوبەش هەن، بەڵام بە مەبەست كورد سەرقاڵ دەكرێت بە تەنگژە ناوخۆییەكان و بە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆری ناوچەكە تا نەپەرژێتە سەر ئامانجە ستراتیژیەكە، تا دەرفەتەكانی بەردەم كورد نەهێڵن بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، مێژووی لێ دووبارە بكەنەوەو لەبری ئەوەی كورد سەرقاڵ بێت بە بەرگریكردن لە مافەكانی، كەچی خەریك كراوە بە بەرگریكردن لە مانەوەی خۆی، لە كاتێكدا هەر لە ڕاپەڕینی 1991 ئەم شێوازی بەرگرییەی تێپەڕكردووە، شەڕی ئێستا پێویستە شەڕی بەرگری بێت لە مافەكان و لە مافی چارەی خۆنووسی كورد.
